آیا امام زمان عجل اللّه‏ تعالی فرجه هرگز به کسی چنین دستوری مى‏دهند؟ آیا یکی از ائمه معصومین علیهم‏السلام به کسی چنین فرمانی داده‏اند؟ این چگونه امام زمانی است و چگونه مى‏توان او را حافظ شرع دانست؟ همو که نماز، روزه و عبادات در نظرش بدین گونه است:

در عبادات نیز به عادت و شیوه اعتنائی قائل نیست، بلکه به نیّات نظر دارد: “تفکر ساعة خیر من عبادة ستین سنة” مراد از آن تفکر، حضور درویش صادق است، که در آن عبادت هیچ ریایی نباشد، لاجرم آن به باشد از عبادت ظاهر بى‏حضور، نماز را قضا هست، حضور را قضا نیست.[۱۴]

عمل محمّد صلى‏ الله ‏علیه ‏و‏آله استغراق بودی در خود که عمل، عمل دل است. خدمت، خدمت دل است و آن استغراق است در معبود خود، امّا چون دانست که هرکس را به آن عمل حقیقی راه نباشد و کم کسی را استغراق مسلم شود، ایشان را این پنج نماز و روزه و مناسک فرمود تا محروم نباشند و اگر آن دگران ممتاز باشند و خلاصی یابند و باشد که به آن استغراق نیز راه به وی برند، اگر نه گرسنگی کجا و بندگی خدا کجا و این ظواهر تکلفات ذکر از کجا و عبادت از کجا این شیوخ، راهزنان دین محمّد صلى‏ الله ‏علیه ‏و‏آله بودند …[۱۵]

از آخرین سطور نسخه شماره ۲۱۵۵ مضبوط در موزه قونیه برمى‏آید که شمس گاهی در ادای نماز قصور مى‏کرده است، حاصل سخن آن است که شمس اضداد را در وجود خود جمع کرده و خود را از قیود رها ساخته بود. وی عارف موحدی بود که پذیرفتن هر نوع قید را دلیل نقصان مى‏دانست.[۱۶]

پی نوشت:
[۱۴] . همان، ۱۱۰، از مقالات، عماد، ۲۷۲

[۱۵] . همان، ۵۴ ـ ۱۵۳

[۱۶] . گولپینارلی، مولانا جلال‏الدین، ۱۱۰