. دوم: حلمي كه زبان سُفَها را از او كوتاه كند. و سيّم: خُلق نيكي كه در ميان مردم زندگاني كند.»(18)و ازهمين باب از حضرت صادق (علیه السّلام) مروي است:« بردباري كردن در برابر نادان،ياوران انسان را بر ضد او زياد مي كند.»(19) و باز حضرت رسول(ص) فرمودند:« هرگز خدا به جهالت و ناداني كسي را عزيزنكرد و هرگز با حلم وبردباري كسي را ذليل نكرد.»(20)و اما كظم غيظ،اگرچه فضيلت وشرافت آن بقدر حلم نباشد، ليكن هرگاه كسي برآن مداومت نمايد معتاد مي شود و صفت حلم از براي او به هم مي رسد. و از اين جهت حضرت پيغمبر (صلّی اللّه علیه وآله) فرمودندكه:« علم، به تعلّم هم مي رسد و حلم به تحلّم، كه كظم غيظ باشد.»(21)و نيز خداوند عظيم در كتاب كريم خود مدح فرموده است كساني را كه خشم خود را فرو مي برند:« الَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين‏»(22)جمله " كظم غيظ" كه به معني فرو نشاندن خشم است، در اين آيه به عنوان يكي از صفات پرهيزكاران بيان شده،آنها كساني هستند كه خشم خود را فرو مي برند.همچنين از حضرت ختمي مرتبت مروي است كه:« هيچ بنده اي جرعه اي نياشاميده كه اجـر آن بيشتر باشد از جرعه غيظي(خشمي) كه از براي خدا فرو برد.»(23)
وامام باقر (علیه السّلام) فرمودندكه:« هيچ بنده اي خشم خود را فرو نبرد مگر اينكه خدا در دنيا وآخرت عزّت او را زياد مي كند.»(24) ومروي است كه « صبر كن بر دشمنانت به درستي كه كسي كه درحق تو معصيت خدا را كند هيچ مكافاتي بالاتر و بهتر از آن نيست كه تو اطاعت خدا را در حق او كني».(25) و نيز چه زيبا سروده شاعر در مورد فرو بردن خشم بوسيله حلم:
در خشم، روان خويش مي آزاري
در حـلم،وقارخود نگه مي داري
در خشم،اگر گمان نصرت داري
در حـلم، بود ثواب نيكــوكاري(26)
\پی نوشت:
18.همان، ج2، ص116، ح1
19.ميزان الحكمه، ج 3، ص1291، ح4344
20.كافي ج4، باب حلم وبرباري، ص 339- ج5 (6جلدي)
21.حليه الاولياء، ج 5، ص 174
22.آ ل عمران / 134
23.بهشت اخلاق ج 1، ص 271 به نقل از كنزالعمال ح5819
24. كافي ج2، ص 110، ح 5
25.كافي ج2، ص 101، ح3
26.گنجينه معا رف، اشعار، ص 342