حلم وملكات مقابل آن (صفات رذيله ضدآن)



معني حلم و ضد آن سَفه:دراين قسمت براي فهم بهتر مفهوم حلم از قاعدة « تُعرَف الأشياء باضدادها» استفاده كرده و معناي حلم و يكي از اضداد آن يعني صفت رذيله سفه رابيان مي نماييم.« حلم از شعب اعتدال قوه غضب است. و آن عبارت از ملكه اي است كه نفس را به واسطة آن طمأنينه حاصل شود كه بزودي و بي موقع، قوه غضب او به هيجان در نيايد، و اگر بر خلاف ميل نفساني او چيزي رخ دهد و به او مكروه يا ناگواري رسد از حوصله بيرون نرود و گسيخته لجام نشود.»(29) در مقابل آن: « سفه به فتح فاء است از« سَفِهَ » از باب « عَلِمَ،يَعْلَمُ،...». يُقالُ: سَفِهَ الرجلُ ؛ أي عَدَم حِلْمُهْ و سَفَّهَ الجهلُ حِلْمَهُ ؛ أي أطاشَهُ و أخَفَّهُ طيش و خفت و سبكي در مقابل آن سكونت و بردباري است و آن ملكه اي است كه بواسطه آن نفس از حوصله بيرون رود و با ناملايمات سازگار نباشد»(30) و بدون ميزان و از روي جهالت افسار گسيخته شود و غضبش به جوش آيد و خوددار نباشد، و اين از شُعب افراط قوه غضب است.« و شايد سفاهت، در اصل، همان سبك مغزي و جهالت و خفت عقل باشد.»(31) « و چون كسي كه متمكن از حفظ قوة غضبيه نيست جاهل و سبك مغز و خفيف العقل است از خلاف حلم به سفاهت تعبير شده است، نه آنكه جوهراً معناي سفه ضد حلم باشد.»(32) به بيان ديگر مي توان در مورد حلم چنين گفت: حلم يعني آرامش نفس به كيفيتي كه غضب به زودي آن را متأثر نسازد و از امور خلاف خواستة خود به سرعت تأثير نپذيرد(دفع غضب) يا اينكه صبر و استقامت در برابر حوادث و امور محّرك خشم را حلم گويند. و اما سفاهت از منظر روايات و نكوهش از آن،كه تأمل در اين روايات سبب ايجاد انگيزه مي شود براي ترك سفاهت و ايجاد ضد آن يعني "حلم" در خويشتن.در كتاب شريف كافي احاديثي چند در باب سفاهت آورده شده كه در حد اين مقال مختصراً به تعدادي از آنها اشاره مي شود:

\پی نوشت:
29.معجم الفروق الغويه، ص 200
30.تاج العروس، ج9، ص 390
31.زبيدي مي گويد: السَّفه: خفيف العقل
32.شرح جنود عقل وجهل، مقصد 20، ص 367