RE: زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی
َ کتابخانه مراغه با ۴۰۰۰ هزار کتاب
از کارهای بزرگ دیگر خواجه این است که در محل رصد مراغه کتابخانه بزرگی احداث کرد و بنا به فرمان هولاکو کتابهای نفیس و سودمند بسیاری که از بغداد و دمشق و موصل و خراسان غارت شده بود و در کار رصد خواجه هم لازم بود به آن کتابخانه آورده شد. خود خواجه مأمورانی به اطراف بلاد میفرستاد که هر جا کتب علمی بیابند خریداری کنند و برای او بفرستند و خود هر کجا به کتاب مفید و نفیسی برمیخورد و در مسافرتها به نظرش میرسید همه را میخرید و در این کار چنان کوشش داشت که به عقیده برخی از مورخان چهارصد هزار = ۰۰۰,۴۰۰ کتاب در کتابخانه مراغه گردآمده بود.(۷)
َ وزارت خواجه نصیرالدین
گذشته از احترام و عزتی که خواجه در دستگاه ایلخانی داشت، به نظر برخی از مورخان خواجه وزارت هولاکو را نیز به عهده داشته است، خوانساری در روضات الجنات و «ابن شاکر» در فوات الوفیات به این امر تصریح کردهاند، سبکی نیز در طبقات الشافیة همین قول را آورده است. ولیکن همه وزارت او را مطلق نمیدانند بلکه میگویند: خواجه، وزارت هولاکو را داشت بدون اینکه دخالتی در اموال بکند، ولیکن چنان عقل او را ربوده بود و بر او مسلط شده که هولاکو سوار نمیشد و مسافرت نمیکرد و دست به کاری نمیزد مگر وقتی که خواجه تعیین میکرد…»(۸) و این قول به نظر درستتر میآید چه به آنکه خواجه در پیش هولاکو مقربتر از همه بوده و عظمت و احترام فوقالعاده داشته از هیچ مأخذی به صراحت برنمیآید که او وزارت هولاکو را به آن معنی که در خرج و دخل و عزل و نصب مستقیماً دستی داشت باشد پذیرفته باشد بلکه اگر در اموری از او مشورت میخواستند آنچه موافق مصلحت بوده اظهار میداشت و با فراست و کیاستی که داشت در حل و فصل امور هولاکو را یاری میکرد و بیشتر اوقات خویش را به کار ترجمه و تألیف و تصنیف کتب و افاده طالبان میگذرانید.
برخی از مورخان که وزارت خواجه را مطلق و مسلم پنداشتهاند، شاید از این راه بوده که دیدهاند، ایلخان مغول تمام اوقاف ممالک پهناور اسلام را در اختیار او گذارده بود تا ده یک آن را صرف مخارج و لوازم رصد و ساختن رصدخانه کند. به هر حال اگر خواجه در دربار ایلخان مذکور سمت رسمی وزارت نداشته در عمل از همه وزیران اقتدار و سیطره و جبروت بیشتر داشته است.
پی نوشت:
۷٫ کتبی، ابن شاکر، فوات الوفیات، ۱۴۹ و مجلة العرفان، سال ۴۷، شماره ۴، ص ۳۳۰ و زیدان، جرجی، تاریخ التمدن الاسلامی، ۳/۲۱۴٫ اینک عین عبارت کتبی «…وابتنی نصیرالدین الطوسی بمراغة قبة و رصداً عظیماً. واتخذ فی ذلک خزانة فسیحة الارجأ و ملأها من الکتب التی نهبت من بغداد والشام و الجزیرة، حتی تجمع فیها زیادة علی أربعمأئة ألف مجلداً).
۸٫ کتبی، ابن شاکر، فوات الوفیات، ۲/۱۵۱ چاپ مصر. «… و کان یعمل الوزارة لهولاکو من غیران یدخل یده فیالاموال و احتوی علی عقله حتی انه لایرکب و لایسافر الا فی وقت یأمره…»
پاسخ با نقل قول