انواع تزکیه و ارتباط آنها با هم

تزکیه به معنای تطهیر نفوس در سه رابطه مطرح می‏شود:

اوّل؛ تزکیه عقل، یعنی تطهیر بُعد اعتقادی انسان از اعتقادات باطله؛ به ‏طور مثال: تطهیر عقل از شرک، تزکیه است. همان‏طور که اعتقادات غلط بر روی قلب آثار مخرّب دارد، این تزکیه نیز بر روی قلب اثر می‏گذارد.

دوم؛ تزکیه نفوس، یعنی تطهیر نفس از رذائل اخلاقی و کثافات نفسانی، مثل: کبر، حسد و امثال این‏ها. آنچه در رابطه با غایت بعثت انبیا مهمّ است و بر آن تأکید شده و نتیجه دعوت انبیا محسوب می‏شود، مسأله تزکیه اخلاقی است.

سوم؛ تزکیه عمل، یعنی انسان اعمال زشت را مرتکب نشود. این تزکیه در بعد جسمانی مطرح می‏شود. لذا انسان باید خودش را در جمیع ابعاد وجودی‌ چه از نظر اعتقادی، چه از نظر اخلاقی و چه از نظر عملی تطهیر نماید.

مراتب بهشت و جهنّم بر اساس مراتب تزکیه

همین سه نوع تزکیه، در مسئله بهشت و جهنّم نیز مطرح است، بهشت و جهنّم سه مرتبه کلّی دارد،

مرتبه اوّل؛ بهشت اعمال است؛ یعنی هم صورت ملکوتی عمل نیک و آثار مترتّب بر آن، بهشت ‏ساز هستند و هم اعمال زشت و سیئات، جهنّم‏ سازند. این دوزخ و آتشِ عمل است.

مرتبه بعدی، بهشت و جهنّم ملکات است که ملکه فضیلت بهشت ‏ساز و ملکه سیّئه جهنّم‏ ساز می‏باشد

و مرتبه بعدی بهشت و جهنّم اعتقادات است.

این مراتب اسم هم دارند، مثلاً:

به بهشت ملکات، «جنّتِ صفات» و
به بهشت اعتقادات، «جنّتِ ذات» می‌گویند. خود این جنّات دارای مراتب‏ اند، به‏ طور مثال آخرین مرتبه جنّت ذات، جنّت لقاء است و از آن‏طرف پایین‏ترین مرتبه دوزخ ذات، نار فراق است.