موضوع: كليد خودسازي ازنظر امام باقر(علیه السلام)

اگر انسان ازنظر منطقي و فلسفي، داراي ماهيت است كه از آن به ماهيت انساني ياد شده و اين ماهيت در جملاتي چون انسان حيوان ناطق تعريف مي شود تا با اين جنس و فصل از ماهيت هاي ديگر چون گاو و اسب و فرشته و ديو جدا شود، ولي ازنظر قرآني، انسان موجودي به يك معنا بي ماهيت و بي شكل است و آن ماهيتي كه انسان در نهايت به خود مي گيرد ماهيت شخصي است كه براساس اعمال خود وي ايجاد مي شود.
در حقيقت هر انساني نوع منحصر به فردي است كه براي آن نوع جز يك فرد متصور نيست. از اين رو دامنه ماهيات انساني بسيار كلي و عمومي تر از هر موجود ديگري است. هر شخص ماده نخستين ماهيتي از نوع منحصر به فرد است. پس مي تواند سنگ انسان، سگ انسان، گربه سگ انسان، خوك گاو شتر پلنگ انسان، فرشته انسان و يا خدا انسان شود. تنها وجه مشترك ميان انسان ها در همان كليت انسان بودن و قابليت بسيار زياد اين موجود براي شدن هاي گوناگون و ماهيت يافتن هاي متفاوت است. وقتي در قيامت به اشخاص انساني نگاه مي شود گاه اين شخص تجلي چند چيز يا حيوان يا موجود است. اين تركيبي كه شخص در قيامت از خود به نمايش مي گذارد، همان صنعت و سازه اي است كه انسان از خود در دنيا ساخته است.
خداوند در آيه5 سوره تكوير از حشر وحوش در قيامت سخن به ميان مي آورد، برخي از مفسران بر آن هستند كه اين وحوش همان انسان هايي هستند كه ماهيت وحوش انسان يافته اندو تجسم آخرتي ماهيت خود را مي بينند كه صنعت و سازه خودشان است.
برترين انسان ها كه از آنان در آيات قرآني به نام هاي بزرگي چون ربانيين ياد مي شود، كساني هستند كه «خدا انسان» شده اند و تمام اسماء و صفات الهي سرشته در ذات خود را (بقره، آيه31) به ظهور و فعليت رسانيده اند. آنان به سبب فعليت بخشي به صفات و اسماي تعليمي در ذات خود، صنعت و سازه اي را به نمايش مي گذارند كه از آن به انسان خدا يا همان متاله ياد مي شود؛ زيرا متاله به معناي كسي است كه خدايي شده و صفات الهي را به نمايش مي گذارد. در اين صورت است كه انسان خدا يا همان متاله، در مقام مظهريت خداوندي عهده دار وظيفه خلافت الهي براي كمال بخشي به موجودات ديگر مي شود و به حكم رباني در مظهر ربوبيت و پروردگاري خلق مي نشيند.
خداوند به صراحت فلسفه آفرينش و هدف خلقت انسان را رباني شدن بيان مي كند و راه رسيدن به آن را نيز نشان مي دهد. از اين رو مي فرمايد: كونوا ربانيين؛ بايد رباني شويد. (آل عمران، آيه79)