محاسبه از روشهای اساسی تربیتی است که بدان توصیة فراوان شده است. محاسبه در لغت به معنای اشراف و اطلاع به قصد آزمودن است که در فارسی از آن به "رسیدگی" تعبیر می‌شود.
محاسبه، حسابرسی و بازنگری نسبت به گذشته است که باید هفت مورد در آن مراعات گردد:
۱. تقدیر و اندازه‌گیری؛ ۲. اصل مسئولیت‌پذیری؛ ۳. اصل بقای عمل؛ ۴. اصل ثبت اعمال؛ ۵. اصل حسابرسی و بازخواست؛ ۶. اصل مجازات و بازتاب عمل؛ ۷. اصل توبه و جبران. که قرآن کریم نیز این مراحل را بیان کرده است.
مرحوم نراقی در جامع السعادات میفرماید:
"محاسبه عبارت است از اینکه انسان در هر شبانه روز یک وقتی را معین کند که به حساب نفس خویش برسد که چه اعمالی را انجام داده و طاعتها و گناهانش را موازنه و سنجش نماید و نفس خویش را سرزنش کند اگر در طاعت الهی تقصیر نموده یا مرتکب معصیت شده، و شکر نماید خداوند را اگر واجبات را انجام داده و معصیتی از او صادر نشده و شکر زیادتری نماید اگر موفق به بعضی اعمال خیر و مستحبی شده است و مراقبه آن است که همیشه ملاحظه کند ظاهر و باطن خود را تا اینکه اقدام به معاصی نکند و واجبات از او ترک نشود تا اینکه در موقع محاسبه ملامت و ندامت متوجه او نشود."۱ این واقعیت که انسان موجودی است که می‌تواند افزون بر تأثیرگذاری در رفتار و کردار دیگران، خود را نیز ارزیابی کرده، تشویق کند، تنبیه نماید، توبیخ کند و... ، از الطاف خداوند است.
پاسخ با نقل قول
