مسألة خود ارزیابی ارتباطی تنگاتنگ با اعتقاد و ایمان دارد؛ هر چه ایمان به خدا و رستاخیز در افراد قوی‌تر باشد، محاسبة نفس، نقش پررنگ‌تری در تربیت دینی او می‌یابد؛ زیرا شریعت آسمانی و مبانی اعتقادی آن، آدمی را به حسابرسی از خویش و آمادگی برای پاسخگویی روز جزا ترغیب می‌کند و بر عکس، کافران و کسانی که ایمان ضعیف دارند، با دور ماندن از حقیقت توحید و معاد و بیگانگی با دین، از خود ارزیابی نیز غفلت کرده، گرفتار زیانی سخت می‌شوند.
قرآن مجید دربارة آنان می‌فرماید:إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللََّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ. (ص: ۲۶)‏کسانی که از راه خدا منحرف می‌شوند، به [سزای] آنکه روز حساب را فراموش کرده‌اند، عذابی سخت خواهند داشت. اما نکته دقیق بحث این است که باور به روز قیامت زمانی در شخص مستقرّ می‌شود که اندیشه حسابرسی آن روز موجب تکاپوی او در حسابرسی از نفس گردد که "حاسبوا انفسکم قبل أن تحاسبوا"، اما اگر غرور و خودباوری کاذب در او مانع از توجه به این مفهوم شود، در زمرة‌ زیان‌کاران خواهد بود؛ چنان‌که قرآن کریم داستان دو برادر را در سوره کهف (آیة ۳۲ تا ۴۴) نقل می‌کند که یکی از آن دو بی‌بند و بار بود و در اموالش حساب و کتابی نداشت، برادر دیگر هر قدر به او سفارش می‌کرد که مراقب اعمال و کردار خود باشد می‌گفت: "تصور نمی‌کنم رستاخیز بر پا شود و اگر هم به سوی پروردگارم بازگردانده شدم نزد او موقعیت خوبی خواهم داشت." قرآن با نقل این داستان نشان می‌دهد که رکن اساسی اعتقاد به معاد، باور داشتن به حسابرسی دقیق در قیامت و دریافت پاداش و کیفر براساس آن است. ظهور اعمال در آن روز به چنان درجه‌ای می‌رسد که خداوند حساب‌کشی از اعمال هر کس را به خود او واگذار می‌کند و می‌فرماید:اِقْرَأ کِتابَکَ کفی بِنَفْسِکَ الیوم علیکَ حسبیاً. (اسراء: ۱۴)نامة عملت را بخوان، کافی است که امروز، خودت حسابرس خود باشی.