سوره عنكبوت [29]

(آيه 64)- و براى اين كه انديشه آنها را از افق زندگى محدود فراتر برد و جهان وسيعترى در برابر ديد عقل آنها بگشايد در اين آيه چگونگى زندگى دنيا را در مقايسه با زندگى جاويدان سراى ديگر در يك عبارت كوتاه و بسيار پر معنى چنين بيان مى‏كند: «اين زندگى دنيا جز لهو و لعب چيزى نيست» جز سرگرمى و بازى مطلبى در آن يافت نمى‏شود (وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ).

«و سراى آخرت زندگى واقعى است اگر آنها مى‏دانستند» (وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ).

بديهى است قرآن هرگز نمى‏خواهد با اين تعبير ارزش مواهب الهى را در اين جهان نفى كند، بلكه مى‏خواهد با يك مقايسه صريح و روشن ارزش اين زندگى را در برابر آن زندگى مجسم سازد، علاوه بر اين به انسان هشدار دهد كه «اسير» اين مواهب نباشد، بلكه «امير» بر آنها گردد، و هرگز ارزشهاى اصيل وجود خود را با آنها معاوضه نكند.

(آيه 65)- در مرحله سوم به سراغ فطرت و سرشت انسانى و تجلى نور توحيد در بحرانى‏ترين حالات، در درون جان انسانها مى‏رود و ضمن مثال بسيار گويايى مى‏فرمايد: «هنگامى كه بر كشتى سوار مى‏شوند خدا را با اخلاص كامل مى‏خوانند (و غير او از نظرشان محو مى‏شود) اما هنگامى كه آنها را از طوفان و گرداب رهايى مى‏بخشد و به خشكى مى‏رساند باز مشرك مى‏شوند»! (فَإِذا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ يُشْرِكُونَ).

آرى! شدايد و طوفانها زمينه‏ساز شكوفايى فطرت آدمى است، چرا كه نور توحيد در درون جان همه انسانها نهفته است. تعليمات غلط و غفلت و غرور، مخصوصا به هنگام سلامت و وفور نعمت، پرده‏هايى بر آن مى‏افكند، اما طوفانهاى حوادث اين پرده‏ها را مى‏درد و آن نقطه نورانى آشكار مى‏شود.

(آيه 66)- در اين آيه بعد از ذكر اين همه استدلالات بر توحيد و خدا پرستى مخالفان را با تهديدى شديد و كوبنده مواجه ساخته، مى‏گويد: «آنها آيات ما را انكار كنند (و نعمتهاى ما را ناديده بگيرند) و چند روزى از لذات زود گذر بهره ببرند، اما به زودى خواهند فهميد» كه عاقبت كفر و شرك آنها به كجا خواهد رسيد؟ و آنها را به چه سرنوشت شومى گرفتار خواهد ساخت؟ (لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ وَ لِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ).

(آيه 67)-
شأن نزول:
«گروهى از مشركان گفتند: اى محمّد! اگر ما داخل در دين تو نمى‏شويم تنها به خاطر اين است كه مى‏ترسيم مردم ما را بربايند (و بسرعت نابود كنند) چون جمعيت ما كم است و جمعيت مشركان عرب بسيارند، به محض اين كه به آنها خبر رسد كه ما وارد دين تو شده‏ايم بسرعت ما را مى‏ربايند، و خوراك يك نفر از آنها هستيم! در اينجا آيه أَ وَ لَمْ يَرَوْا ... نازل شد و به آنها پاسخ گفت.»

تفسير:
در آيات گذشته نيز به اين بهانه مشركان به صورت ديگرى اشاره شده بود كه ما مى‏ترسيم اگر اظهار ايمان كنيم و به دنبال آن هجرت نماييم زندگى ما مختل گردد كه قرآن از طرق مختلف به آنها پاسخ گفت.

در اين آيه قرآن از طريق ديگرى به آنها پاسخ داده، مى‏فرمايد: «آيا نديدند كه ما (براى آنها حرم امنى) قرار داديم» سر زمين پاك و مقدس مكّه (أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً).

«در حالى كه مردم را در اطراف آنان (در بيرون اين حرم) مى‏ربايند»؟
(وَ يُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ). همه جا غارت است و كشتار، اما اين سر زمين همچنان امن و امان باقى مانده است.

«آيا (با اين حال) به باطل ايمان مى‏آورند و نعمت خدا را كفران مى‏كنند»؟! (أَ فَبِالْباطِلِ يُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ).

(آيه 68)- پس از ذكر اين دليل روشن در اين آيه چنين نتيجه‏گيرى و جمع‏بندى مى‏كند: «چه كسى ستمكارتر از آن كس است كه بر خدا دروغ بسته يا حق را پس از آن كه به سراغش آمده تكذيب نمايد»؟ (وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُ).

ما دلايل آشكارى براى شما اقامه كرديم كه جز «اللّه» شايسته پرستش نيست اما شما بر خدا دروغ مى‏بنديد و شريكانى براى او مى‏تراشيد.

شرك خمير مايه همه مفاسد اجتماعى است و ستمهاى ديگر در واقع از آن سر چشمه مى‏گيرد، هوى پرستى، مقام پرستى، و دنيا پرستى هر كدام نوعى از شرك است.

ولى بدانيد عاقبت شومى در انتظار مشركان است «آيا جايگاه كافران در دوزخ نيست»؟ (أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرِينَ).

(آيه 69)- اين آيه كه در عين حال آخرين آيه سوره عنكبوت است واقعيت مهمى را بيان مى‏كند كه عصاره‏اى از تمام اين سوره و هماهنگ با آغاز آن است.

مى‏فرمايد: راه خدا گرچه مشكلات فراوان دارد، مشكل از نظر شناخت حق، مشكل از نظر وسوسه‏هاى شياطين جن و انس، مشكل از نظر مخالفت دشمنان سر سخت و بى‏رحم، و مشكل از نظر لغزشهاى احتمالى اما در اينجا يك حقيقت است كه به شما در برابر اين مشكلات نيرو و اطمينان مى‏دهد و حمايت مى‏كند و آن اين كه: «آنها كه در راه ما (با خلوص نيّت) جهاد كنند قطعا به راههاى خود هدايتشان خواهيم كرد، و خداوند با نيكوكاران است» (وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ).

تعبير به «جهاد» تعبير وسيع و مطلقى است و هر گونه جهاد و تلاشى را كه در راه خدا و براى او و به منظور وصول به اهداف الهى صورت گيرد شامل مى‏شود، خواه در طريق كسب معرفت باشد، يا جهاد با نفس، يا مبارزه با دشمن يا صبر بر طاعت، يا شكيبايى در برابر وسوسه معصيت، يا در مسير كمك به افراد مستضعف، و يا انجام هر كار نيك ديگر.

كسانى كه در اين راهها به هر شكل و هر صورت براى خدا مجاهده كنند مشمول حمايت و هدايت الهى هستند.

بنا بر اين هر گونه شكست و ناكامى نصيب ما شود معلول يكى از دو چيز است: يا در جهاد كوتاهى كرده‏ايم، و يا اخلاص در كار ما نبوده است.

«پايان سوره عنكبوت»