موضوع: آزادي انديشه در نهج البلاغه

خشونت و مدارا

در اين قسمت بحث چند مطلب بايد مورد توجه قرار گيرد. آيا برخورد حكومت علي ـ عليه السّلام ـ برخورد و خشونت مطلق بوده و يا اينكه در تمام موارد حكومت مدارا داشته و اساساً از اهرم خشونت استفاده نكرده است؟ با مطالعه گفتار و نوشتار علي ـ عليه السّلام ـ در نهج البلاغه اين واقعيت روشن مي شود كه علي ـ عليه السّلام ـ هر مطلبي را چه خشونت و چه مدارا در جاي خود خواهان بودند. در نامه اي در نهج البلاغه مي نويسد: در آنجا كه مدارا كردن بهتر است مدارا كن و در جايي كه جز با درشتي كار انجام نمي گيرد درشتي كن.[13] اساساً علي ـ عليه السّلام ـ نوع برخورد با مردم را همراه با رأفت و مهرباني و بدور از خشونت توصيه مي كند. مي فرمايد: «هرگز با هيچ مسلمان، يهودي يا مسيحي با خشونت برخورد نكن.[14] يا در نامه اي مي فرمايد: «در حكومت مدارا كن تا آينده خوبي داشته باشي[15] و حتي در مورد مردم بصره كه امام در مورد پيمان شكني آنان مطالبي بيان مي كند مي فرمايد: با مردم آن (بصره) به نيكي رفتار كن و گره وحشت را از دل هاي آنان بگشاي.[16] و حتي از برخوردهاي تند و اجباري نهي مي كند مي فرمايد: به مردم نگو به من فرمان دادند و من نيز فرمان مي دهم پس بايد اطاعت كنيد.[17] همه اين دستورات بر اين نكته تأكيد دارد كه حريم ملت حفظ شود و در مورد مردم به خشونت و تندي و اجبار برخورد نشود.

جايگاه مردم را بسيار بالا مي برد و همگان را به توجه و احترام به حقوق اجتماعي فرا مي خواند و همه را دعوت به مهرباني و رأفت با مردم مي نمايد. با همه اين تأكيدات علي ـ عليه السّلام ـ كساني كه از دائرة حق عبور كرده و راه گمراهي در پيش گرفتند را اهل مدارا و سازش نمي شمارد. مي فرمايد: با مخالفان حق و آنانكه در گمراهي و فساد غوطه ورند يك لحظه مدارا و سستي نمي كنم.[18] علي ـ عليه السّلام ـ در نامه اي به مردم بصره مي نويسد: شما از پيمان شكستن و دشمني آشكارا با من آگاهيد با اين همه جرم شما را عفو كردم و شمشير از فراريان برداشتم و استقبال كنندگان را بپذيرفته و از گناه شما چشم پوشيدم. اگر هم اكنون كارهاي ناروا و انديشه هاي نابخردانه شما را به مخالفت و دشمني با من بكشاند سپاه من آماده و پا در ركابند و اگر مرا به حركت دوباره مجبور كنيد حمله اي به شما روا دارم كه جنگ جمل در برابر آن بسيار كوچك باشد.[19] و نيز در خطبه اي ديگر مي فرمايد: امروز زبان بسته را به سخن مي آورم دور باد رأي كسي كه با من مخالفت كند.[20] علي ـ عليه السّلام ـ بعنوان رهبر جامعه اسلامي سستي و مدارا را در برابر جريان باطل هرگز بر نمي تابد و سخت و قاطع در برابر آن ايستادگي مي كند كما اينكه معاويه بعنوان يك جريان باطل در برابر علي ـ عليه السّلام ـ قرار مي گيرد و علي ـ عليه السّلام ـ كمترين نرمش و سازشي را در برابر او نشان نمي دهد. واقعيت اين است كه مدارا براي مردم و براي كساني كه تحمل آنان آسيبي به جامعه و وحدت جامعه نمي زند امري قابل توجه در حكومت علي ـ عليه السّلام ـ است اما با جريان باطل هرگز مدارا و سازش نمي كند چرا كه حضرتش معتقد است: حق و باطل هميشه در پيكارند.[21]
پی نوشتها :

[1] . نهج البلاغه ، نامة 54.
[2] . نهج البلاغه، خطبة 136.
[3] . نهج البلاغه، خطبة 172.
[4] . نهج البلاغه، خطبة 6.
[5] . نهج البلاغه، خطبة 229.
[6] . نهج البلاغه، خطبة 146.
[7] . نهج البلاغه، خطبة 189.
[8] . نهج البلاغه، خطبة 216.
[9] . نهج البلاغه، خطبة 175.
[10] . نهج البلاغه، نامة 67.
[11] نهج البلاغه، خطبة 139.
[12] . نهج البلاغه، خطبة 41.
[13] . نهج البلاغه، نامة 46.
[14] . فروع كافي، ج 3، ص 540.
[15] . نهج البلاغه، نامة 69.
[16] . نهج البلاغه، نامة 18.
[17] . نهج البلاغه، نامة 53.
[18] . نهج البلاغه، خطبة 24.
[19] . نهج البلاغه، نامة 29.
[20] . نهج البلاغه، خطبة 4.
[21] . نهج البلاغه، خطبة 16.