تغییر خطاب حضرت در ادامه خطبه

قبل از آن که وارد بخش سوم شوم، این نکته را عرض کنم که فرق بین بخش دوم و سوم در چیست. چون گاهی می‌بینم که برخی خیال می‌کنند این دو بخش با هم فرقی ندارد؛ حال اینکه بخش دوم خطبه حضرت، خطاب به همه مسلمان­ها است. این تعبیر «ایها الناس» امام هم گویای این بود که مخاطب امام، همه مردم هستند، اما نسبت به وظیفه­شان در مقابل سکوت احبار؛ پس این بخش کاملاً در مورد و متوجّه عموم مردم است نه خواص.

سخنان حضرت، خصوصاً آیاتی را که مطرح کرده بود، گواه این مطلب است. حضرت می­فرمود: ای مردم وظیفه کسانی که در جامعه به عنوان افراد سرشناس مذهبی هستند، امر به معروف و نهی از منکر است، اما آنها سکوت کردند، پس شما باید به این افراد اعتراض کنید! بخش دوم خطبه خطاب به مردم است امّا راجع به افراد سرشناس مذهبی.

بخش سوم «خطاب به علما»

اما بخش سوم؛ حضرت در این بخش از خطبه خود، به‏طور مستقیم افراد سرشناس را مخاطب قرار می‌دهدو می‏فرماید: «ثُمَّ أَنْتُمْ أَیُّهَا الْعِصَابَةُ» «العصابه» یعنی گروه؛ ای گروه حاضرین! من دارم شما را خطاب قرار می‌دهم. اینجا دیگر بحث، بحث این گروه و جمعیتی است که حضرت جمع کرده‏اند. حضرت زحمت کشیده بود و عده­ای را ‌این طرف و آن طرف فرستاده بود تا افراد سرشناس جمیع بلاد اسلامی از صحابه پیغمبر،‌ تابعین و چهره‌های برجستة جامعه را جمع کنند.

جمع کردن دویست نفر از صحابه پیغمبر و بیش از هشتصد نفر از تابعین که یا فرزندان صحابه بودند یا کسانی بودند که این امور را از صحابه شنیده بودند، در سال پنجاه و هشت هجری، در مِنا خیلی کار مشکلی بود.

حضرت در بخش دوم می‌گوید: «ای مردم! احبار وظیفه دارند که امر به معروف و نهی از منکر کنند، اما آن را انجام نمی­دهند، پس شما به ایشان تذکر دهید» و بعد هم آیات امر به معروف و نهی از منکر را می‏آوردند: «اعْتَبِرُوا أَیُّهَا النَّاسُ بِمَا وَعَظَ اللَّهُ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ مِنْ سُوءِ ثَنَائِهِ عَلَى الْأَحْبَارِ»، بعد دارد «وَ إِنَّمَا عَابَ اللَّهُ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ لِأَنَّهُمْ کَانُوا یَرَوْنَ مِنَ الظَّلَمَةِ الَّذِینَ بَیْنَ أَظْهُرِهِمُ الْمُنْکَرَ وَ الْفَسَادَ فَلَا یَنْهَوْنَهُمْ عَنْ ذَلِک(بحارالأنوار، ج97، ص79) اینجا خطاب به مردم است که عبرت بگیرند؛ اما حضرت در این بخش آخر می‌فرماید: «ثم انتم ایتها العِصابۀ» «ثم» را هم می‌آورد، یعنی بعد از مردم، نوبت شما است.