موضوع: تسبیح حضرت فاطمه صدیقه ‏علیها السلام مصداقى از ذكر كثیر

یا فاطمة اغیثینی
.
.
.
تسبیح حضرت فاطمه صدیقه ‏علیها السلام مصداقى از ذكر كثیر

تسبیححضرت فاطمه زهرا علیها السلام مشتمل بر سه جمله است و آنها عبارت‏ اند از:


«اللَّهُ اَكْبَرُ» 34 بار.

«اَلْحَمْدُ لِلَّهِ» 33 بار.

«سُبْحانَ اللَّهِ» 33 بار.

البته در برخى از روایات، جمله «سُبْحانَ اللَّهِ» قبل از «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ» ذكر شده است. اگر چه در جملات تسبیح فاطمه‏علیهاالسلام، «تكبیر» و «تحمید» نیز وجود دارد، ولى از باب تغلیب، مجموع سه جمله به عنوان «تسبیح» نامیده شده است.

دلیل نامیده شدن این اذكار به «تسبیح فاطمه زهرا علیها السلام» این است كه فاطمه‏ علیها السلام از پیامبر اكرم‏ صلى ‏الله‏ علیه ‏و آله درخواست كرد كه كنیزى به او بدهد كه در كارهاى خانه كمك كند. پیامبر صلى‏ الله‏ علیه‏ و آله در جوابش فرمود:

«یا فاطِمَةُ اُعْطِیكِ ما هُوَ خَیرٌ مِنْ ذلِكَ تُكَبِّرِینَ اللَّهَ بَعْدَ كُلِّ صَلاةٍ اَرْبَعاً وَثَلاثِینَ تَكْبِیرَةً وَتَحْمَدِینَ اللَّهَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً وَتُسَبِّحِینَ اللَّهَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً ثُمَّ تَخْتِمِینَ ذلِكَ بِلا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ فَذلِكَ خَیرٌ مِنَ الدُّنِیا وَما فِیها وَمِنَ الَّذِى اَرَدْتِ؛

اى فاطمه! چیزى بهتر از آن به تو عطا مى‏كنم، [و آن این است كه‏] بعد از هر نماز 34 بار تكبیر خدا، 33 بار حمد خدا و 33 بار تسبیح خدا را مى‏گویى و آن را با ذكر لا اِلهَ اِلَّا اللَّه ختم مى‏كنى. و این بهتر است از دنیا و هر چه در آن است و بهتر از آن چیزى (كنیزى) است كه مى‏ خواستى.‌»
در پایان حدیث، این مطلب اضافه شده است: «پس فاطمه‏ علیها السلام بعد از هر نماز، به گفتن این ذكرها مداومت كرد و این ذكرها به آن حضرت منسوب شد.‌»

مراتب ذكر خدا

ذكر خدا، (ذکر در مقابل سهو است)مراتب متعدّدى دارد. از جمله آنها مرتبه ذكر زبانى و مرتبه ذكر قلبى مى‏باشد كه ارزش ذكر قلبى به مراتب بالاتر از ذكر زبانى است. البته ذكر زبانى نیز ارزشمند است و از مقدمات ذكر قلبى محسوب مى‏شود. و هدف اصلى آن است كه بنده در قلب خود به خدا توجه داشته باشد و از او غافل نباشد و در سایه این توجه قلبى، دستورات خدا را انجام دهد و از نافرمانى او اجتناب ورزد.

ذكر كثیر

«ذكر كثیر» به معناى بسیار به یاد خدا بودن و از خدا غافل نشدن است. و به معناى واقعى كلمه، یعنى توجه به خدا با تمام وجود و نه تنها با زبان.
كسى را مى‏توان اهل ذكر كثیر دانست كه در هر حال و در هر شرایط، به یاد خدا باشد و پرده‏هاى غفلت از خدا را كنار بزند و وسوسه‏هاى شیاطین را دور سازد و اگر لغزشى از او سر زند، فوراً به مقام توبه و جبران آید، تا از صراط مستقیم الهى فاصله نگیرد.

مقام اهل ذكر كثیر یك مقام رفیع و برتر است. همان‏گونه كه در روایت ابو سعید خدرى آمده است كه از پیامبر اسلام سؤال شد: در قیامت، مقام كدام یك از بندگان خدا از همه برتر است؟

فرمود: «اَلذَّاكِرُونَ اللَّهَ كَثِیراً؛ كسانى كه خدا را بسیار یاد مى‏كنند.‌»
ابو سعید مى‏گوید كه عرض كردم: آیا آنها از رزمندگان در راه خدا نیز والامقام‏ترند؟
فرمود: «لَوْ ضَرَبَ بِسَیفِهِ فِى الْكُفَّارِ وَالْمُشْرِكِینَ حَتّى‏ ینْكَسِرَ وَیخْتَضِبَ دَماً لَكانَ الذَّاكِرُونَ اللَّهَ اَفْضَلَ دَرَجَةً مِنْهُ؛ اگر [رزمنده‏] با شمشیرش آن‏قدر بر پیكر كفّار و مشركین بزند كه شمشیرش بشكند و با خون رنگین شود، باز هم مقام ذاكران خدا از مقام او برتر است.‌»
بعضى از مفسّران گفته ‏اند: «ذكر كثیر آن است كه در حال قیام و قعود و به هنگامى كه به بستر مى‏رود، یاد خدا كند.‌» (
ودر كلمات بعضى از مفسّران قرآن، ذكر كثیر به ذكر صفات علیا و اسماء حسنى‏ و تنزیه پروردگار از آنچه شایسته او نیست، یا مانند آن تفسیر شده است.
در حدیثى از پیامبر اسلام‏ (صلی الله علیه وآله) چنین نقل شده است: «اِذا اَیقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنَ اللَّیلِ وَتَوَضَّئا وَصَلَّیا كُتِبا مِنَ الذاكِرِینَ اللَّهَ كَثِیراً وَالذَّاكِراتِ؛ هرگاه مرد همسرش را شبانگاه بیدار كند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب) بخوانند، از مردان و زنانى خواهند بود كه بسیار یاد خدا مى‏كنند.‌»

روایاتى وارد شده است كه آن آیات را با تسبیح فاطمه‏ علیها السلام تطبیق داده و از مصادیق ذكر كثیر شمرده ‏اند.

تسبیح فاطمه‏ علیها السلام از مصادیق ذكر كثیر

1. خداى مهربان، پس از بیان بزرگ‏ترین نعمت الهى، یعنى رسالت پیامبر عظیم الشأن اسلام كه

مردم را با تعلیم و تزكیه به راه صحیح هدایت مى‏كند، مى‏فرماید:

«فَاذْكُرُونِى أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِى وَ لَا تَكْفُرُونِ‌»



؛
گفتن تسبیح فاطمه‏ علیها السلام اگر همراه با توجّه قلبى باشد، مصداق ذكر كثیر است.

2. قرآن كریم پس از مذمّت شاعران بى‏هدف، مى‏فرماید:

«إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ وَ ذَكَرُوا اللَّهَ كَثِیرًا وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ»

«مگر كسانى كه ایمان آورده وكارهاى شایسته انجام دهند و خدا را بسیار یاد كنند و به هنگامى كه مورد

ستم واقع شوند، به دفاع از خویشتن [ومؤمنان] برخیزند.

در تفسیر این آیه آمده است كه شخصى از امام صادق‏ علیه‏ السلام پرسید: مراد از ذكر كثیر در این آیه چیست؟
حضرت فرمود: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ علیها السلام فَقَدْ ذَكَرَ اللَّهَ الذِّكْرَ الْكَثِیرَ؛ هر كس با تسبیح فاطمه‏ علیها السلام تسبیح گوید، در حقیقت خدا را با ذكر كثیر یاد كرده است.‌»
3. خداوند در قرآن كریم مى‏فرماید:
«إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبِرِینَ وَالصَّبِرَ تِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّل-ِمِینَ وَالصَّل-ِمَتِ وَ الْحَفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَفِظَتِ وَ الذَّ كِرِینَ اللَّهَ كَثِیرًا وَ الذَّ كِرَ تِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا‌»؛

«به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ایمان و زنان با ایمان، و مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، و مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان صابر و شكیبا و زنان صابر و شكیبا، و مردان با خشوع و زنان با خشوع، و مردان انفاق كننده و زنان انفاق كننده، و مردان روزه دار و زنان روزه دار، و مردان پاكدامن و زنان پاكدامن و مردانى كه بسیار به یاد خدا هستند و زنانى كه بسیار یاد خدا مى‏كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است.‌»
ملاحظه مى‏شود كه در این حدیث، گوینده تسبیح فاطمه علیها السلام - اعم از مرد و زن - از مصادیق بسیار ذكر كنندگان شمرده شده است.
4. قرآن كریم مى‏فرماید: «یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِیرًا وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِیلاً‌»؛ «اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! خدا را بسیار یاد كنید، و صبح و شام او را تسبیح گویید.‌»
در حدیثى از امام صادق‏ علیه ‏السلام چنین روایت شده است: «مَنْ باتَ عَلى‏ تَسْبِیحِ فاطِمَةَعلیهاالسلام كانَ مِنَ «الذَّاكِرِینَ اللَّهَ كَثِیراً وَالذَّاكِراتِ»؛ كسى كه با تسبیح فاطمه‏علیهاالسلام بخوابد، از [مصادیق این آیه شریفه كه مى‏ فرماید:] «مردان و زنانى كه خدا را فراوان یاد مى‏كنند» مى‏باشد.‌»

این آیه، همه مؤمنان را موظّف مى‏ كند كه در همه حال به یاد خدا باشند؛ یعنى اى مؤمنان! به هنگام عبادت، او را یاد كنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنه‏ هاى گناه، او را یاد كنید و چشم بپوشید. اگر لغزشى روى داد، توبه كنید و به راه حق بازگردید.
به هنگام نعمت، ا و را یاد كنید و شكرگزار باشید. به هنگام بلا و مصیبت، او را یاد كنید و صبور و شكیبا باشید. خلاصه، یاد او را در هیچ صحنه‏اى از صحنه‏هاى زندگى فراموش نكنید.
همان‏گونه كه از سیاق آیات استفاده مى‏شود؛ منظور از «تسبیح خدا در هر صبح و شام» همان دوام تسبیح است. و ذكر خصوص این دو وقت، به عنوان آغاز و پایان روز مى‏باشد. و اینكه بعضى آن را به نماز صبح و عصر و یا مانند آن تفسیر كرده‏اند، باز از قبیل ذكر مصداق است.

اسماعیل بن عمار مى‏گوید: به امام صادق‏ علیه ‏السلام عرض كردم كه حدّ و اندازه ذكر كثیر (ذكر بسیار) كه خداوند در قرآن فرموده است، چقدر است؟
فرمود: «اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ وآله عَلَّمَ فاطِمَةَ علیها السلام اَنْ تُكَبِّرَ اَرْبَعاً وَثَلاثِینَ تَكْبِیرَةً وَتُسَبِّحَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً وَتُحَمِّدَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً فَاِذا فَعَلْتَ ذَلِكَ بِاللَّیلِ مَرَّةً وَبِالنَّهارِ مَرَّةً فَقَدْ ذَكَرْتَ اللَّهَ ذِكْراً كَثِیراً؛ رسول خداصلى ‏الله ‏علیه‏ وآله به فاطمه‏ علیها السلام یاد داد كه 34 بار تكبیر، 33 بار تسبیح و 33 بار تحمید بگوید. پس اگر تو یك بار شب و یك بار روز این كار را انجام دهى، در حقیقت خدا را با ذكر بسیار یاد كرده‏ اى.‌»

فضیلت تسبیح فاطمه زهرا علیها السلام

1. از امیر مؤمنان على‏ علیه‏ السلام روایت شده است كه فرمودند: «فَوَ اللَّهِ ما تَرَكْتُهُنَّ مُنْذُ عَلَّمَنِیهِنَّ رَسُولُ اللَّهِ؛ به خدا سوگند! از آن روزى كه رسول خدا آن ذكرها را به من یاد داده است، هیچ‏گاه آنها را ترك نكرده‏ ام.‌»
شخصى پرسید: حتّى در شبهاى جنگ صفین هم ترك نكرده‏اى؟! فرمود: «نَعَمْ وَلا لَیلَةَ صِفَّینِ؛ آرى! حتى در شبهاى جنگ صفین هم ترك نكرده ‏ام.‌»
2. از امام باقر علیه‏ السلام روایت شده است: «ما عُبِدَ اللَّهُ بِشَیى‏ءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ اَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فاطِمَةَ علیها السلام وَلَوْ كانَ شَیى‏ءٌ اَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ فاطِمَةَ علیها السلام؛از جهت حمد و ذكر، خدا با چیزى بهتر از تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیها السلام عبادت نشده است. اگر عملى بهتر از آن بود، پیامبر خدا آن را به زهرا علیها السلام عطا مى‏كرد.‌»
3. در روایت دیگرى از آن حضرت نقل شده است: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ علیهاالسلام ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَهِىَ مِائَةٌ بِالّلِسانِ وَاَلْفٌ فِى الْمِیزانِ وَتَطْرُدُ الشَّیطانَ وَتُرْضِىَ الرَّحْمانَ؛