فصل دوّم: زمينه‏هاى گناه

فصل دوّم: زمينه‏هاى گناه‏

زمينه‏هاى گناه در وجود انسان‏

الف- غريزه‏

در انسان غرايزى وجود دارد كه گاهى دچار افراط يا تفريط مى‏شود، پس بايد راههاى تعديل آنها را شناخت.

امام على عليه السلام در گفتارى مى‏فرمايد:
«خداوند فرشتگان را به عقل اختصاص داد (وآنها تكويناً محكوم به اطاعت عقل هستند) و حيوانات را به شهوت و غضب، اختصاص داد.

(وآنها به طور تكوينى محكوم به ارضاى غرائز حيوانى هستند) اما انسان را با اعطاء همه (عقل و خشم و شهوت) شرافت بخشيد. پس هرگاه پيروى از عقل كند، مقامش برتر از فرشتگان خواهد شد، زيرا با بودن خشم و شهوت، اطاعت از عقل نموده است، و اگر اطاعت از شهوت و غضب كند، از حيوانات، پست‏تر است، زيرا با داشتن عقل پيروى از خشم و شهوت نموده است.» «1»
قرآن در مورد كسانى كه از غرائز حيوانى پيروى مى‏كنند مى‏فرمايد:
«اولئك كالانعامِ بل هم أضلّ سَبيلًا» «2»

«آنها همچون چارپايان بلكه گمراهترند.»
__________________________________________________
(1). جامع السعاده، ج 1 ص 34
(2). اعراف/ 179، فرقان/ 4

قواى غريزى‏

علماى اخلاق مى‏گويند: منشا و انگيزه‏ى گناهان، سه قوه است:
1- قوه شهويّه.
2- قوه غضبيّه.
3- قوه وهميّه.

قوه شهويّه، انسان را به افراط در لذت‏خواهى نفسانى، مى‏كشاند، كه سرانجامش، غرق شدن در فحشا و زشتى‏ها است.

قوهّ غضبيّه، انسان را به ظلم وطغيان آزار رسانى و تجاوز، وادار مى‏كند.

قوهّ وهميّه، برترى طلبى و انحصار جويى و تكبر و روح خوداخواهى را در انسان زنده مى‏كند و او را به گناهان بزرگى در اين كانال، وا مى‏دارد. «1»

اگر با دقت بررسى كنيم در مى‏يابيم كه اكثر گناهان (اگر نگوييم همه‏ى گناهان) به اين سه قوه باز مى‏گردند.

اين سه قوه در وجود انسان لازم است، ولى اگر كنترل وتعديل نشود و به افراط و تفريط كشانده شود، سرچشمه‏ى گناهان بسيار خواهد شد.

براى توضيح بيشتر به اين مثال توجه كنيد:

آب، كه مايه‏ى حيات انسان و گياه و حيوان‏ها مى‏باشد، اگر در جلو آن سدى بسته شود، تا سيلاب پشت سر آن جمع شود، نه تنها سيلاب به ما ضرر نمى‏زند، بلكه هروقت نياز به آب شد، دريچه‏ى سد را باز كرده و گياهان و دام‏ها از آب آن سد، بهره‏مند مى‏شوند.

حال اگر سيلاب مهار نشود، هنگام طغيان، ديوانه وار به باغ‏ها و كشتزارها و خانه‏ها سرازير شده و همه را ويران مى‏كند.

در مورد انسان نيز، نيروى غضب براى دفاع و شهوت براى بقاى نسل لازم است، ولى اگر اين دو غريزه بر اثر افسار گسيختگى طغيان كنند، موجب بروز جنايات ويرانگر و انحرافات جنسى و بى‏عفتى خواهند شد.

نتيجه اينكه: اگر بخواهيم جامعه را از لوث گناه پاك سازيم، و يا وجود خويش را از آلودگى گناه، حفظ كنيم، بايد غرايز و تمايلات نفسانى را كنترل و تعديل كنيم.

البته كنترل و تعديل غرايز شهوانى، نياز به برنامه‏هايى دارد كه در اين كتاب، به قسمتى از آنها شاره خواهد شد.
__________________________________________________
(1). تفسير فخررازى، ج 20 ص 104

ب- قلب‏

در قرآن 132 بار سخن از قلب به ميان آمده است، و در آيات متعدد، از قلب كافران و منافقان و مجرمان، به قلب مهر زده، قلب بيمار، قلب سخت، قلب منحرف و قلب قفل زده ياد شده است.

بحث و بررسى پيرامون قلب، نياز به شرح بسيار دارد كه از حوصله اين كتاب، خارج است. اما منظور از قلب يعنى مركز فرماندهى و تصميم‏گيرى انسان است، قلب سليم و پاك، منشا كارهاى نيك است، و به عكس قلب ناسالم و تاريك، كانون فساد مى‏باشد، و ما در راستاى اطاعت خدا و دورى از گناه، بايد توجه عميق به پاك نگهداشتن قلب، داشته باشيم.

در اينجا به اين روايت جالبى از امام صادق عليه السلام توجه كنيد:
«ما من مومن الا و لقلبه أُذنان فى جوفه، أُذُن ينفث فيها الوسواس الخناس و أُذُن ينفث فيها الملك فيؤيد اللَّه المؤمن‏ بالملك فذلك قوله تعالى «و ايّدهم بروحٍ منه» «1».» «2»

«قلب هر شخص با ايمانى در درون داراى دو گوش است: گوشى كه وسواس خناس در آن مى‏دمد و گوشى كه فرشته در آن مى‏دمد، و خداوند، مؤمن را بوسيله آن فرشته، كمك مى‏كند. و همين است گفتار خداوند كه مؤمنان را بوسيله روح خود، تقويت كرده است.»

قلب كانون انگيزه‏ها

نيت‏هاى پاك و آلوده هر دو از قلب سرچشمه مى‏گيرد و انگيزه‏هاى انحراف و گناه، بر اثر ناصافى دل پديد مى‏آيد، اگر بخواهيم به گناه آلوده نشويم، بايد به سراغ سرچشمه برويم و آن را صاف كنيم و گرنه.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«نيّة المُؤمِنِ خيرٌ من عَمله و نيّةُ الكافِر شرٌّ من عَمَله و كلّ عامل يعمل على نيَّتِه» «3»

«نيت مؤمن بهتر از عمل اوست و نيت كافر بدتر از عملش مى‏باشد و هر كس طبق نيتش عمل مى‏كند.»

در شرح اين حديث مطالب بسيار گفته شده اما به نظر مى‏رسد بهترين قول اين باشد كه چون نيت، كانون و مركز تصميم‏گيرى و چگونه بجا آوردن اعمال در كمّ و كيف است، لذا نيت مؤمن كه پاك است كانونى براى كارهاى نيك با كيفيت عالى مى‏گردد. حتى اگر عملى انجام ندهد

ولى زمينه براى اعمال نيك دارد. ولى نيت كافر چون ناپاك است كانون فساد خواهد شد، گرچه كارى انجام ندهد ولى آماده‏ى كارهاى زشت است. آنچنان فكرش آلوده است كه هر لحظه احتمال آن دارد كه بزرگترين گناه را انجام دهد.
__________________________________________________
(1). مجادله/ 22
(2). كافى، ج 2 ص 267
(3). كافى، ج 2 ص 84

امام صادق عليه السلام فرمود:

«دوزخيان از اين رو جاودانه در دوزخ مى‏مانند كه نيت داشتند اگر هميشه در دنيا مى‏ماندند همواره خدا را نافرمانى كنند. و بهشتيان از اين رو جاودانه در بهشت مى‏مانند كه نيت داشتند اگر هميشه در دنيا مى‏ماندند همواره از خدا اطاعت نمايند.
بنابراين هر دو دسته بخاطر نيتشان جاودانى شدند.»

سپس امام صادق عليه السلام اين آيه را تلاوت فرمود:
«قُل كلّ يَعمَل على شاكِلَته» «1»

«بگو هر كس بر اساس ساختار و شيوه‏ى خود عمل مى‏كند.» يعنى طبق نيت خود. «2»

بعداً خواهيم گفت كه عواملى مانند غذا، رفيق، محيط و ... در شكل‏گيرى نيت نقش اساسى دارد، اگر غذا، حلال و رفيق و محيط خوب باشد موجب شكل گيرى نيت نيك خواهد شد، و اگر غذا، حرام و رفيق و محيط بد باشد نيتِ ناپاك شكل خواهد گرفت.

اصولًا در اسلام عملى ارزش دارد كه از روى نيت پاك و خالص انجام شود، وگرنه در پيشگاه خداوند پذيرفته نمى‏شود.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«انّ اللّهَ لايقبل عَملًا فيه مِثقال ذرّة من رِيا» «3»

«خدا عملى را كه در آن به مقدار ذره‏اى ريا باشد نمى‏پذيرد.»

امام صادق عليه السلام فرمود:
«اگر مؤمن قصد كار نيك كند و انجام ندهد براى او پاداشى نوشته شود و اگر انجام دهد ده پاداش براى او نوشته مى‏شود ولى اگر مؤمن قصد كار بد كند و انجام ندهد، كيفرى بر او نوشته نشود.» «4»

__________________________________________________
(1). اسراء/ 59.
(2). كافى، ج 2 ص 85
(3). بحار، ج 72 ص 304
(4). كافى، ج 2 ص 125

حبّ و بغض‏

قلب كانون حب و بغض در وجود انسان است و بايد آن را بر اساس اسلام تنظيم كرد، زيرا حب و علاقه به چيزى موجب انجام آن مى‏شود، و بغض و نفرت از چيزى موجب ترك آن مى‏گردد.

و اين مساله بقدرى مهم است كه امام صادق عليه السلام در سخنى فرمود:
«هل الايمان الا الحب و البغض»
«مگر ايمان جز حب و بغض است.»

يك مثال: شخصى در خانه‏اش نشسته، ناگهان مى‏فهمد كه گربه‏اى آمد و نيم كيلو گوشتى كه خريده و در آشپزخانه بود، ربود و رفت. او بر مى‏خيزد و به دنبال گربه مى‏رود تا گوشت را از او بگيرد ولى وقتى كه گربه از خانه بيرون پريد و در كوچه فرار كرد ديگر او را دنبال نمى‏كند زيرا حب او به گوشت تا اين اندازه بود.

ولى اگر روباهى آمد و مرغ خانه را ربود و با خود برد آن شخص روباه را در خانه و كوچه دنبال مى‏كند ولى وقتى كه روباه به بيابان فرار مى‏كند او از دنبال كردن روباه صرف نظر مى‏نمايد؛ زيرا حب او به مرغ و بغض او نسبت به روباه تا اين اندازه بيشتر نبود.

اما اگر گرگى آمد و گوسفند او را ربود و با خود برد آن شخص گرگ را در خانه و كوچه و بيابان دنبال مى‏كند بلكه گوسفندش را از او بگيرد وقتى كه گرگ از بيابان دور شد و از كوه بالا رفت آن شخص از گرگ صرف نظر كرده و باز مى‏گردد چرا كه حب و بغضش او را بيش از اين اندازه نتوانست حركت دهد.

حال اگر درنده‏ى ديگرى آمد و كودك خردسال او را گرفت و با خود برد آن شخص آن درنده را در بيابان و كوه دنبال مى‏كند، و همچنان به دنبال او شب و روز مى‏رود تا آن را بگيرد و با خود مى‏گويد هر چند براى بدست آوردن جنازه‏ى كودكم باشد بايد به دنبال آن درنده بروم.

با اين مثال روشن مى‏شود كه «حب و بغض» و درجات آن چه نقش بالايى در اراده و حركت انسان دارند و هرچه حب انسان به چيزى زيادتر شد، آن را بيشتر دنبال مى‏كند و هرچه بغض انسان به چيزى زيادتر گرديد تنفر و دشمنى خود را نسبت به آن بيشتر مى‏سازد.

اسلام حب و بغض انسان را بر اساس صحيح و در راستاى اطاعت خدا قرار مى‏دهد تا كانون تصميم گيرى انسان را سالم و پاك سازد.

ج- فكر و انديشه‏

كانون ديگرى كه در وجود انسان سرچشمه كارها است تفكر و انديشه است. فكر سالم محصول و بازده سالم و پاك دارد و فكر آلوده بازده ناسالم و آلوده خواهد داشت.

امير مؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«مَن كَثُر فِكرهُ فِى المَعاصى دَعَته الَيها» «1»
«كسى كه بسيار درباره گناه فكر كند او را به گناه سوق مى‏دهد.»

و حضرت عيسى عليه السلام ضمن گفتارى به حواريون فرمود:

«ومن به شما امر مى‏كنم كه روح خود را به زنا خبر ندهيد (فكر زنا نكنيد) تا چه رسد به اينكه زنا كنيد زيرا كسى كه روح و فكرش را به زنا خبر دهد مانند كسى است كه در اطاق رنگينى آتش روشن كند، دود آتش نقشه‏هاى رنگين آن اطاق را كثيف مى‏كند گرچه خانه را نسوزاند.» «2»

يعنى فكر گناه كانون تصميم‏گيرى وجود انسان را آلوده مى‏نمايد و چنين كانونى به تاريكى گناه نزديكتر است تا به سفيدى اطاعت خدا.
__________________________________________________
(1). فهرست غرر، (ذنب)
(2). «وانا امركم ان لاتحدثوا انفسكم بالزنا فضلًا من ان تزنوا ...».
بحار، ج 14 ص 331. سفينة البحار، ج 1 ص 560

زمينه‏هاى پيدايش گناه‏

در «گناه شناسى» از موضوعات بسيار مهم، شناخت «زمينه‏هاى گناه» است؛ چنانكه گفته‏اند: قابليت قابل، اصل مهم براى تهذيب نفوس است.

باران كه در لطافت طبعش خلاف نيست-----در باغ لاله رويد و در شوره‏زار خس‏

كسى كه مى‏خواهد گناه نكند حتماً بايد به زمينه‏هاى گناه توجه كند، وقتى آنها را شناخت به پيشگيرى و درمان آنان بپردازد.

كمبود ويتامين‏ها در بدن، انسان را آماده پذيرش ميكرب‏ها مى‏كند و يا بيمارى‏ها را پرورش و گسترش مى‏دهد، پس بايد اين كمبودها جبران گردد تا زمينه پذيرش و همچنين زمينه پرورش بيمارى‏ها از بين برود. بنابراين بايد «زمينه شناس و زمينه زدا» باشيم. مثلًا اگر در منزل چاه فاضلابى زمينه‏ساز انواع پشه‏ها مى‏باشد سمپاشى بيهوده است بايد چاه را پر كرد.

در بررسى زمينه‏هاى گناه مى‏توان امور بسيارى را نام برد كه هر يك با كميت و كيفيت خاصى زمينه‏ساز هستند. اما در اينجا به چند موضوع مهمتر در اين رابطه مى‏پردازيم مانند:

1- زمينه‏هاى فرهنگى و تربيتى.
2- زمينه‏هاى خانوادگى.
3- زمينه‏هاى اقتصادى.
4- زمينه‏هاى اجتماعى.
5- زمينه‏هاى روانى.
6- زمينه‏هاى سياسى.

1- زمينه‏هاى فرهنگى و تربيتى گناه‏

1- 1- جهل و حماقت‏

جهل و حماقت، زمينه گناه را در انسان به وجود آورده و او را به سوى گناه مى‏كشاند. جهل به خدا، جهل به هدف از آفرينش، جهل به قوانين خلقت، جهل به زشتى گناه و آثار آن.

چنانكه يك فرد جاهل و بى‏سواد غذاى آلوده به ميكرب را بر اثر جهل به آسانى مى‏خورد، ولى يك دكتر ميكرب شناس، هرگز آن را نمى‏خورد.

در دوران جاهليت كه گناهان گوناگون، سراسر زندگى مردم را گرفته بود، بيشتر بر اثر جهل و حماقت بود. براى توضيح به اين آيات توجه كنيد:
«قالوا يا موسى‏ اجعَل لَنا الهاً كما لَهم آلِهة قالَ إنّكم قَوم تَجهَلون» «1»

«بنى اسرائيل به موسى گفتند: براى ما معبودى (از بت) قرار بده چنانكه آنها (بت پرستان) معبودانى (از بت) دارند. موسى گفت: شما جمعيتى جاهل و نادان هستيد.»

از زبان حضرت لوط عليه السلام خطاب به قومش مى‏خوانيم:
«ءَانّكم لَتَاتون الرّجال شَهوةً مِن دُونِ النِّساء بل انتم قوم تجهلون» «2»
«آيا شما به جاى زنان، به سراغ مردان، از روى شهوت مى‏رويد؟ شما قومى جاهل هستيد.»

و در آيه 89 سوره‏ى يوسف مى‏خوانيم:
«قالَ هَل عَلِمتُم ما فَعَلتُم بِيُوسُفَ و اخيهِ اذ انتُم جاهِلُون»
«يوسف (به برادران خود) گفت: آيا دانستيد كه با يوسف و برادرش (بنيامين) چه كرديد؟ آنگاه كه جاهل بوديد.»
از اين آيات به روشنى استفاده مى‏شود كه جهل و نادانى يكى از زمينه‏هاى گناهان است.
__________________________________________________
(1). اعراف/ 38
(2). نمل/ 55

در روايات نيز بسيار آمده كه جهل، زمينه گناه است. در اينجا به ذكر چند نمونه مى‏پردازيم:
1- امام على عليه السلام در عهدنامه‏ى خود به مالك اشتر مى‏فرمايد:
«لا يجترى على الله الا جاهل شقى» «1»

«گستاخى و جرأت بر (نافرمانى) خدا را جز جاهل و شقى روا نمى‏دارد.»
2- و نيز از گفتار آن حضرت است:
«الجهل معدن الشر، الجهل اصل كل شر، الجهل يفسدالمعاد» «2»

«جهل مركز زشتى است، جهل ريشه و پايه زشتى است، جهل موجب تباهى معاد انسان است.»
3- چنانكه قبلًا اشاره شد امام صادق عليه السلام به سماعة فرمود: عقل و لشكرش را بشناس و همچنين جهل و لشكرش را بشناس. سپس 75 خصلت زشت را به عنوان لشكر جهل برشمرد. «3»
__________________________________________________
(1). نهج البلاغه، نامه 53
(2). فهرست غرر، (جهل)
(3). كافى، ج 1 ص 21- 23

اين روايت جامع بيانگر آن است كه جهل اساس و محور خصلت‏هاى زشت و گناهان بزرگى همچون: حرص، خيانت، ربا، نيرنگ، تكبر، آزار به پدر و مادر، پيمان شكنى، بى‏تابى، شانه خالى كردن از وظيفه جهاد، سبك سرى، كينه و دشمنى و .... است. «1»

4- حضرت على عليه السلام مى‏فرمايد:
«قَصَّمَ ظَهرى رَجُلان: عالِم مُتَهتِّك و جاهِل مُتَنسِّك» «2»

«دو شخص، كمرم را شكستند، دانشمند بى پروا، و جاهل مقدس نما.»
سپس فرمود: جاهل، انسان را با زهدنمائيش مى‏فريبد، و عالم با گستاخى و بى‏پروائيش، انسان را مغرور و فريفته خود مى‏كند.

5- و نيز فرمود:
«اياكم والجهال من المستعبدين والفجار من العلماء فانهم فتنتة كل مفتون» «3»

«بپرهيزيد از جاهلان عبادت پيشه و از گنهكاران دانشمند، چرا كه اين‏ها مايه فتنه و آشوب هر فتنه شده هستند.»

6- و در سخنى ديگر فرمود:
«لاترى الجاهل الا مُفرِطاً او مُفرِّطاً» «4»

«نمى‏بينى جاهل را مگر اينكه يا راه افراط و زياده‏روى را مى‏پيمايد و يا راه تفريط و كوتاهى از حد اعتدال را.»

7- و در بيان ديگر فرمود:
«الى اللَّه اشكو من معشر يعيشون جهالا ويموتون ضلالا» «5»
«شكايت به خدا مى‏برم از گروهى كه در جهل ونادانى زندگى مى‏كنند»
__________________________________________________
(1). البته مراد از جهل بيسوادى نيست بلكه مراد بى‏عقلى و ساده‏انديشى و زود باورى است‏
(2). قصارالجمل، ج 1 ص 127
(3). همان مدرك ص 128
(4). نهج البلاغه، حكمت 70
(5). نهج البلاغه، خطبه 17

8- در قرآن در جريان موسى عليه السلام و ساحران آمده: وقتى كه ساحران طناب‏هاى خود را انداختند، به نظر مى‏رسيد همه‏ى آنها در حركتند؛

«فَاوجَسَ فى نفسه خِيفَة موسى» «1»
«ناگهان موسى در دل خويش ترس خفيفى احساس كرد.»

اميرمؤمنان عليه السلام در توضيح اين مطلب مى‏فرمايد:
«لم يُوجِس موسى عليه السلام خيفَةً على نفسه بل اشفَقَ مِن غَلَبة الجُهّال و دُوَل الضّلال» «2»

«موسى عليه السلام بر جان خود نترسيد بلكه ترس او از اين بود كه مبادا جاهلان پيروز گردند و دولت‏هاى ضلال برنده شوند.»

اين سخن نيز از كارهاى انحرافى جاهلان پرده برمى‏دارد و بيانگر آن است كه جهل زمينه‏ساز گناهان بزرگى همچون مبارزه علنى با پيامبران به پشتيبانى از طاغوت‏ها مى‏باشد.

جلوگيرى بنى‏اميه از تعليم شرك‏

از احاديث جالب اينكه امام صادق عليه السلام فرمود:
«ان بنى امية اطلقوا للناس تعليم الايمان ولم يطلقوا تعليم الشرك لكى اذا حملوهم عليه لم يعرفوه» «3»

«بنى اميه تعليم ايمان را براى مردم آزاد گزاردند ولى تعليم شرك را آزاد نگذاردند تا اگر مردم را بر شرك وادار كردند آن را نشناسند. (و در نتيجه از روى جهل قبول شرك نمايند).»

اين حديث بيانگر آن است كه: بنى‏اميه از شناخت شرك و انواع آن جلوگيرى مى‏كردند زيرا اگر مردم معنى شرك و انواع آن را مى‏فهميدند از بنى‏اميه كه غوطه‏ور در شرك بودند، روى برمى‏گرداندند و به امامان اهل‏البيت عليهم السلام كه از شرك به دور بودند متوجه مى‏شدند، آرى رهبران طاغوتى حساسيت داشتند كه مردم از دستورات سازنده و بيدار بخش اسلام، آگاه نشوند تا جهل آنها باعث توقف و ركود آنها شود، و زمينه انحراف آنها را فراهم سازد.
__________________________________________________
(1). طه/ 66- 67
(2). نهج البلاغه، خطبه 4
(3). كافى، ج 2 ص 415- 416

2- 1- قوانين و سنت‏هاى غلط بشرى‏

انسان هنگامى از آلودگى‏ها و گناهان مختلف نجات مى‏يابد كه در پرتو قانون كامل و اجراى آن قانون زندگى كند، قانونى كه تمام ويژگى‏هاى ساختار انسان را مورد توجه دقيق قرار داده و آنچه را كه موجب تكامل بشر و باعث رستگارى و نجات او از انحرافات و كژراهه‏ها است تامين نمايد. چنين قانونى جز قانون الهى نخواهد بود. چرا كه خداوند آفريدگار انسان و به تمام خصوصيات روحى و جسمى او آگاه مى‏باشد و مى‏داند كه چه قانون و برنامه‏اى انسان را رستگار مى‏سازد. روى اين اساس نتيجه مى‏گيريم كه قوانين غلط بشرى يكى از عوامل و زمينه‏هاى فرهنگى گناه است چرا كه اين قوانين بجاى آنكه نجات بخش باشد گمراه كننده است.

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«انمّا بَدءُ وُقوعِ الفِتَن اهواءٌ تُتَّبع و احكامٌ تُبتَدَع، يُخالَف فيها كتاب اللّه» «1»

«همواره پيدايش فتنه‏ها، پيروى از هوس‏هاى آلوده و احكام و قوانين مجعول و اختراعى (مانند قوانين بشرى) است، احكامى كه با كتاب خدا مخالفت دارد.»
در اينجا فهرست‏وار به ذكر بعضى از قوانين غلط بشرى مى‏پردازيم:
1- آزادى بى قيد زنان و كشف حجاب.
2- لغو قوانين قصاص و حدود و ديات.
3- ازدواج با همجنس. (همجنس بازى)
4- آزادى زن در طلاق دادن شوهر.
5- اختلاط مدارس دختر و پسر.
6- شرايط سنگين قانون ازدواج.
7- گناه شمردن ازدواج مؤقت و آزادى زناى با رضايت.
8- قانونى بودن مشروبات الكلى.
9- قانونى بودن كورتاژ.
10- آزادى سرمايه‏دارى و يا لغو مالكيت خصوصى.
11- قانونى بودن ربا.
12- غير قانونى بودن امر به معروف و نهى از منكر.
13- معلم مرد براى شاگردان زن و معلم زن براى شاگردان مرد.
14- قانونى بودن قماربازى.
15- آزادى فيلم‏ها و عكس‏هاى سكسى و ....
اين امور و امثال آن، هر كدام منشا و زمينه‏ساز گناهان بوده و جامعه و فرد را به تباهى و انحراف مى‏كشانند.

__________________________________________________
(1). نهج البلاغه، خطبه 50

3- 1- التقاط و تحريف‏

يكى از عوامل فرهنگى زمينه‏ساز گناه، مساله التقاط و تحريف قانون الهى است التقاط و تحريف عبارت از آن است كه قانون الهى را تغيير داده و دستكارى كنند مقدارى از قوانين بشرى در داخل آن كرده و معجونى از قانون بشرى درست كنند (كه سر از بدعت و دين سازى بيرون مى‏آورد) و آن را به عنوان قانون خدا معرفى نمايند.

اميرمؤمنان على عليه السلام در گفتارى مى‏فرمايد:
«اگر باطل كاملًا از حق جدا مى‏شد بر جويندگان حقيقت پوشيده نمى‏ماند و اگر حق از باطل، خالص و جدا مى‏شد زبان دشمنان (از بدگويى به حق) قطع مى‏گرديد.

«ولكن يؤخذ من هذا ضعث و من هذا ضعث فيمزجان! فهنالك يستولى الشيطان على اوليائه».
ولى قسمتى از حق و قسمتى از باطل را مى‏گيرند و به هم مى‏آميزند اينجاست كه شيطان بر دوستان خود چيره مى‏شود.» «1»

حفظ قانون و گناه بدعت‏

در اسلام، حفظ حريم قانون بسيار مورد توجه و تاكيد قرار گرفته و از قانون‏شكنى و التقاط و بدعت‏گذارى كه تجاوز از حريم قانون است شديداً نهى و منع شده است تا آنجا كه بدعت‏گذار در اسلام محكوم به اعدام است و تفاوتى ندارد كه چيزى بر

قانون اسلام بيفزايد و يا چيزى را بكاهد، حلالى را حرام كند يا به عكس.

يكى از نكات لطيف و جالبى كه در قرآن و روايات اسلامى در راستاى‏ حفظ حريم قانون ديده مى‏شود داستان حضرت ايوب عليه السلام مى‏باشد كه به انواع مصايب گرفتار شد و در برابر همه فشارها و رنج‏صبر و استقامت كرد.
__________________________________________________
(1). نهج البلاغه، خطبه 50

در يك مورد نسبت به همسرش ناراحت شد. (گويا همسرش به دنبال انجام كارى رفت و دير به خانه بازگشت و ايوب كه از بيمارى رنج مى‏برد سخت ناراحت گرديد) و چنين سوگند ياد كرد كه هرگاه قدرت پيدا كند يكصد ضربه يا كمتر به او بزند و او را تنبيه كند اما بعد از بهبودى مى‏خواست به پاس وفادارى‏ها و خدماتش او را ببخشد ولى مساله سوگند و نام خدا و حريم قانون الهى در ميان بود؛

خداوند به او فرمود:
«و خُذ بِيَدك ضِغثَاً فَاضرِب بِه وَ لا تَحنَث انّا وَجَدناه صابراً نِعمَ العَبدُ انّه اوّاب»
« (به او گفتيم) بسته‏اى گندم (يا مانند آن) را برگير و به او (همسرت) بزن و سوگند خود را مشكن. ما او را شكيبا يافتيم. چه بنده خوبى كه بسيار بازگشت كننده به سوى خدا است.»

همسر ايوب زن باوفا و مهربانى بود. درست است كه در موردى خطا كرد و طبق سوگندِ ايوب عليه السلام مى‏بايست كيفر گردد ولى استحقاق عفو و بخشش را نيز داشت.

گرچه زدن يك دسته ساقه گندم يا چوب‏هاى خوشه خرما مصداق واقعى سوگند ايوب نبود ولى حفظ حريم قانون الهى و عدم اشاعه قانون‏شكنى باعث شد كه او اين كار را انجام دهد و ايوب عليه السلام به دستور خدا در عين عفو، ظاهر قانون را نيز حفظ كرد. «1»
__________________________________________________
(1). نمونه، ج 19 ص 299

نظير اين معنى در اجراى حدود اسلامى در مورد خطا كاران بيمار نيز آمده است.
در چند روايت ذكر شده كه شخص بيمارى زنا كرده بود و مى‏بايست حد صد ضربه شلاق بر او جارى گردد رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد خوشه خرمايى كه داراى صد شاخه بود آوردند و با آن يك ضربه به آن بيمار زد و همان را در اجراى حد كافى دانست. «1»

البته ناگفته نماند اين‏گونه امور در موارد استثنايى و خاصى است و گرنه در موارد ديگر كه استحقاق نباشد هرگز مجاز نيست.
آرى حتى در موارد استثنايى بايد حريم قانون را در ظاهر حفظ كرد تا موضوع قانون‏شكنى در جامعه راه نيابد.
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 18 ص 320- 323

در مورد «بدعت» كه يك گناه بسيار بزرگ و يك نوع تجاوز به حريم قانون مى‏باشد به چند روايت زير توجه كنيد:

1- اميرمؤمنان عليه السلام در ضمن گفتارى فرمودند:
«و ان شر الناس عند اللّه امام جائر ضَلَّ و ضُلَّ به فامات سُنَّة مَأخوذَة و احيا بِدعَة مَترُوكة» «2»

«بدترين مردم نزد خداوند رهبر ستمگرى است كه خود گمراه است و مردم بوسيله او گمراه مى‏شوند سنت‏هاى پذيرفته شده را از بين مى‏برد و بدعت‏هاى متروك را زنده مى‏كند.»
2- رسول اكرم عليه السلام مى‏فرمايد:
«اذا ظهرت البدع فى امتى فليظهر العالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنةالله» «3»

__________________________________________________

(2). نهج البلاغه، خطبه 163
(3). وسائل الشيعه، ج 11 ص 510

«هرگاه بدعت‏ها در ميان امتم آشكار شد، بر عالم (دين) است كه علمش را آشكار كند (و بر ضد بدعت‏گذارها افشاگرى نمايد) و اگر چنين نكرد پس لعنت خدا بر او باد.»

3- و نيز آن حضرت صلى الله عليه و آله فرمود:
«كل بدعة ضلالة و كل ضلالة سبيلها الى النار» «1»

«هر بدعتى گمراهى است وراه هر گمراهى به سوى آتش دوزخ است.»

4- اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«من مشى الى صاحب بدعة فوقره فقد سعى فى هدم الاسلام» «2»

«كسى كه براى ديدار بدعت‏گذار به سوى او برود و او را احترام كند در حقيقت براى ويران كردن اسلام اقدام نموده است.»

حكم اعدام بدعت‏گذار

فارس بن حاتم از دروغگويان و غُلات مشهور و بدعت‏گذاران بود و مردم را به مذهب فاسد خود دعوت مى‏كرد، امام هادى عليه السلام به اباجنيد دستور داد تا فارس را اعدام كند و امام حسن عسكرى عليه السلام خون او را هدر دانست و بهشت را براى قاتل او ضامن گرديد. سرانجام اباجنيد آن بدعت‏گذار را كشت. «3»

__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 11 ص 511
(2). همان مدرك‏
(3). سفينة البحار، ج 1 ص 356

4- 1- گفتار و كتب ضالّه‏

يكى از زمينه‏هاى فرهنگى گناه و انحراف كتب گمراه كننده و يا وسايل‏ تبليغاتى گمراه كننده مى‏باشد.
و لذا در اسلام خواندن «كتب ضالّه» و يا گوش دادن به سخنان گمراه كننده حرام است.

توضيح اينكه: همانگونه كه جسم انسان‏ها از نظر قدرت و توان مختلف است، مثلًا بعضى قدرت تحمل دويست كيلو بار را دارند و بعضى حتى قدرت تحمل پنج كيلو بار را ندارند، فكر انسان‏ها نيز تفاوت دارد.

بعضى توان حل يك مساله ساده‏ى رياضى را ندارند و بعضى همچون كامپيوتر نيرومند، مشكل‏ترين مسايل رياضى را در چند لحظه حل مى‏كنند.

مطالعه‏ى كتاب‏هاى گمراه كننده براى دانشمندان كه توان فكرى و قدرت تحقيق و بررسى دارند، اشكال ندارد چرا كه آنها با مطالعه و تحقيق، حق و باطل را از همديگر تشخيص مى‏دهند.

ولى مطالعه آن كتاب‏ها و يا شنيدن گفتار گمراه كننده براى افرادى كه فكر ناتوان و دانش اندك دارند، مسموم كننده و خطرناك است.

چنانكه در تاريخ ديده مى‏شود دشمنان با انتشار كتب گمراه كننده مردم را از راه حق باز داشته و به سوى باطل مى‏كشانند به عنوان نمونه:

وقتى كه اسلام ظهور كرد دانشمندان يهود موقعيت خود را در خطر ديدند، لذا اوصافى را كه درباره‏ى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در تورات آمده بود تغيير دادند و صفاتى ضد آن را در تورات نوشتند تا عوام يهود به سوى اسلام جذب نشوند. قرآن در سرزنش آنان مى‏فرمايد:

«فَوَيلٌ لِلذّينَ يَكتُبُون الكِتابَ بِايديهِم ثمّ يَقولونَ هذا من عنداللَّه لِيَشتروا بِه ثَمَناً قَليلًا فَويل لَهم ممّا كَتَبت ايديهم و وَيل لَهم ممّا يَكسِبون» «1»
«واى بر آنها كه مطالبى با دست خود مى‏نويسند سپس آن را به خدا نسبت مى‏دهند تا به بهاى كمى آن را بفروشند. واى بر آنها از آنچه با دست خود نوشتند و واى بر آنها از آنچه از اين راه به دست آوردند.»
__________________________________________________
(1). بقره/ 78

نظير اين مطلب در آيه 6 سوره لقمان آمده كه در تفسير آن مى‏خوانيم:

تاجر مشركى كه به فارس آمده بود، داستان‏هاى رستم و اسفنديار را فرا گرفت و به حجاز بازگشت و گفت: اگر محمد صلى الله عليه و آله داستان عاد و ثمود مى‏گويد، من هم داستان رستم و اسفنديار مى‏گويم كه آيه مذكور در سرزنش او نازل شد.

امام جواد عليه السلام مى‏فرمايد:

«مَن اصغى الى ناطق فَقد عَبَده فَان كان النّاطِق عَنِ اللَّه فقَد عَبدَ اللَّه وَ ان كان النّاطقُ يَنطِق عَن لِسانِ ابليسَ فَقَد عَبَد الابليس» «1»

«كسى كه به (گفتار) گوينده‏اى گوش فرا دهد او را بندگى كرده است بنابراين اگر گوينده از خدا و دستورات او سخن مى‏گويد شنونده‏ى او خدا را عبادت كرده و اگر از شيطان سخن مى‏گويد شنونده‏ى او شيطان را عبادت نموده است.
__________________________________________________
(1). تحف العقول، ص 336

5- 1- تلقين و تقليد

در مسايل تربيتى و فرهنگى يكى از عوامل زمينه‏ساز، تلقين و تقليد است كه اگر شايسته و بر اساس صحيح باشند زمينه‏ساز كارهاى نيك مى‏گردند و گرنه زمينه‏ساز گناه مى‏شوند؛
__________________________________________________
(1). تحف العقول، ص 336

تلقين‏

در قرآن بعضى از عناوين تكرار شده كه اين تكرار علاوه بر فوايد ديگر يكنوع تلقين وزمينه‏ى سوق دادن بشر به سوى اين عناوين مى‏باشد مانند:

واژه «اللّه» و «اله» كه 2807 بار در قرآن تكرار شده است.
يا جمله: «ان الله على كل شيى قدير» «خداوند بر هر چيز تواناست.»
واينكه خدا «قدير» (توانا) است چهل و پنج بار در قرآن آمده است.

در سوره «الرحمن» كه در مكه نازل شده و 78 آيه دارد، 31 بار «فَبِاىّ آلآء رَبّكُما تُكذِّبان» «پس كدامين نعمت‏هاى پروردگارتان را تكذيب مى‏كنيد؟» تكرار شده است.

در سوره «مرسلات» اين آيه 10 بار تكرار شده است:
«ويل يَومَئذٍ لَلمُكذِّبين» «واى در آن روز (قيامت) بر تكذيب كنندگان»
اين جمله در آيه 11 «طور» و آيه 10 «مطففين» نيز آمده است.

در سوره‏ى «قمر» 4 بار «و لَقَد يَسّرنا لِلذّكْر فَهل مِن مُذّكر»
«ما قرآن را براى يادآورى آسان كرديم آيا كسى هست كه متذكر شود؟» تكرار شده است.

اين تكرارها بيشتر جنبه‏ى تلقينى دارد تا گوش جان ما، اين امور را مكرر در مكرر بشنود و اين مطالب در اعماق جان، نقش ببندد.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«به دروغگو راه دروغ را تلقين نكنيد چنانكه فرزندان يعقوب نمى‏دانستند كه گرگ انسان را نيز مى‏خورد تا اينكه پدرشان آن را به آنان تلقين نمود.» «1»
__________________________________________________
(1). سفينة البحار، ج 2 ص 474. (تلقين يعقوب به فرزندانش اين بود كه اگر يوسف را به صحرا ببريد مى‏ترسم گرگ او را بخورد. آنها از تلقين پدر سوء استفاده كرده وهمين را دستاويز قرار دادند.)

تقليد

در راستاى زمينه‏هاى فرهنگى گناه، يكى از موضوعات زمينه‏ساز، «تقليد كوركورانه» است.

تقليد داراى اقسامى است: 1- تقليد عالم از عالم 2- تقليد عالم از جاهل 3- تقليد جاهل از جاهل 4- تقليد جاهل از عالم.
در ميان اين اقسام تنها نوع چهارم صحيح است و نوع اول نيز گاهى صحيح و گاهى ناصحيح است.

اما تقليد جاهل از جاهل و يا تقليد عالم از جاهل، تقليد كوركورانه است و گاهى زمينه‏ساز بسيارى از مفاسد و جنايات مى‏شود.

تقليد كوركورانه يعنى عدم استقلال، وابستگى ذلّت‏بار به ديگران و به دنبال آن مدپرستى و هرزه گرايى و زندگى پوچ و طفيلى.

در قرآن مى‏خوانيم: هنگامى كه رسولان خدا مردم را به توحيد و ترك بت‏پرستى دعوت مى‏كردند بت‏پرستان در پاسخ مى‏گفتند:

«ان انتم الّا بشر مثلنا تريدون ان تصدّونا عمّا كان يعبد آباؤنا» «1»
«شما انسان‏هايى مانند ما هستيد و مى‏خواهيد ما را از آنچه پدرانمان مى‏پرستيدند باز داريد.»

تقليد كوركورانه از نياكان يك منطق سستى است كه مشركان در برابر پيامبران اقامه مى‏كردند و همين منطق بى‏اساس نمى‏گذاشت كه از گناهان و انحرافات عقيدتى و اخلاقى خود دست بكشند؛ قرآن مى‏فرمايد:

«و اذا قيل لهم اتَّبِعوا ما انزل اللّه قالوا بل نَتّبِع ما الفَينا عليه آباؤنا» «2»

«و هنگامى كه به مشركان گفته مى‏شد از آنچه خدا نازل كرده است‏ پيروى كنيد، در پاسخ مى‏گويند: بلكه ما از آنچه پدران خود رابر آن يافتيم پيروى مى‏نماييم.»
__________________________________________________
(1). ابراهيم/ 10
(2). بقره/ 170. (تقليد كوركورانه از نياكان در آيات 70 اعراف، 62 و 87 هود نيز آمده است.)

6- 1- شخصيت گرايى‏

يكى ديگر از زمينه‏هاى فرهنگى گناه، شخصيت گرايى است. روشن است كه انسان در زندگى نياز به الگو دارد و الگو بايد يك انسان كامل باشد تا به پيروى از آن بتوان به اهداف عالى انسانى نايل گرديد.

هميشه وجود الگوها و سرمشق‏هاى بزرگ در زندگى انسان‏وسيله مؤثرى براى تربيت آنها بوده است و انسان طبعاً الگوگرا است و در تمام ابعاد زندگى مى‏خواهد، شخصى را الگوى خود سازد و به دنبال او حركت كند، ولى اگر فرهنگ صحيحى در جامعه نباشد، الگوهاى كاذب، جايگزين الگوهاى صحيح شده، و در اين رهگذر ضربات سنگينى بر انسانيت وارد مى‏گردد.

در قرآن با تعبير «اسوة حسنة» كه به معنى تاسّى و پيروى نيك است از الگوى صحيح ياد شده و اين تعبير سه بار در قرآن آمده است. «1» و در اين سه مورد پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و ابرهيم خليل عليه السلام به عنوان اسوه‏ى حسنه معرفى شده‏اند.

بايد كاملًا توجه داشت كه الگوهاى كاذب و شخصيت‏هاى مصنوعى و تراشيده، يكى از بلاهاى بزرگ و زمينه‏هاى فساد و گناه است و بايد در اين راستا با كمال دقت و احتياط گام برداشت.
__________________________________________________
(1). احزاب/ 1، ممتحنه/ 4- 5

7- 1- كتمان حق‏

كتمان حق، كتمان علم و كتمان هرگونه ارزشى، يكى ديگر از عوامل فرهنگى زمينه‏ساز گناه است كه موجب انحراف و برچيده شدن حق و ارزش‏ها در جامعه مى‏شود، لذا قرآن شديداً از آن نهى كرده است:

«و لا تَلْبسُوا الْحقّ بِالباطِل و تَكتُموا الْحقّ و انتُم تَعلَمون» «1»
«وحق را با باطل نياميزيد وحقايق را با اينكه مى‏دانيد، كتمان نكنيد.»

و در آيه 159 همين سوره، كتمان كنندگانِ حق مشمول لعن خدا و لعنت كنندگان قرارگرفته‏اند.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«من سُئل عن علم يعلمه فكتم لجم يوم القيامة بلجام من نار» «2»
«هر گاه از دانايى چيزى سؤال شود ولى او با اينكه جواب پرسش را مى‏داند كتمان كند، در قيامت افسارى از آتش بر دهان او زده شود.»
__________________________________________________
(1). بقره/ 42
(2). مجمع البيان/ ج 1 ص 240، سفينة البحار/ ج 2 ص 470

2- زمينه‏هاى خانوادگى گناه‏

يكى ديگر از زمينه‏ها كه نقش بسزايى براى سوق دادن انسان به سوى گناه دارد زمينه‏هاى بد خانوادگى است چنانكه زمينه‏هاى نيك خانوادگى اثر بسيار خوبى در اجتناب از گناه خواهد داشت.
در آغاز به اين اشعار توجه كنيد:

خشت اول چون نهد معمار كج-----تا ثريا مى‏رود ديوار كج‏

و حافظ مى‏گويد:

گوهر پاك ببايد كه شود قابل فيض-----ورنه هر سنگ و گلى لؤلؤ و مرجان نشود

آيين اسلام كه يك آيين جامع و سازنده است براى اينكه زمينه‏هاى خانوادگى بر اساس درست پى‏ريزى شود و در نتيجه ثمرات آن نيز درست و سالم باشد از همان آغاز دستورهايى داده كه اگر بطور دقيق رعايت شود قطعاً نتايج درخشانى خواهد داشت از جمله:

1- قانون وراثت.
2- ازدواج.
3- تربيت فرزند.
4- تغذيه.

1- 2- قانون وراثت‏
امروز بر همگان روشن است و از نظر علمى و دينى از مسلمات است كه همانگونه كه فرزندان در شئون جسمى از پدر و مادر ارث مى‏برند در امور معنوى و حالات روحى نيز ارث مى‏برند.

مثلا پدر و مادرى كه شجاع، پاكدامن، با اراده و متدين هستند، نقش بسيار در انتقال اين صفات به فرزندان خود دارند.
و به عكس اگر ترسو، ناپاك، سست اراده و بى‏بندوبار باشند، مسلماً زمينه‏ساز اين صفات در فرزندان خود خواهند شد، براى توضيح بيشتر به ذكر يك آيه و چند روايت مى‏پردازيم:

1- در قرآن مى‏خوانيم كه حضرت نوح عليه السلام در مورد قوم گنهكار خود چنين نفرين كرد:
«پروردگارا! احدى از آنان را روى زمين زنده مگذار، چرا كه اگر آنها را زنده بگذارى، بندگانت را گمراه مى‏كنند و جز نسلى فاجر و كافر بوجود نمى‏آورند.» «1»
اين آيه اشاره به قانون وراثت مى‏كند كه پدر و مادر ناپاك موجب ايجاد فرزند ناپاك خواهند شد.

2- در زيارت مطلقه امام حسين عليه السلام وبعضى از زيارت‏هاى ديگر خطاب به امامان عليهم السلام مى‏خوانيم:
«أشهد أنّك كنتَ نوراً فى الأصلاب الشّامِخة و الأرحام المطهّرة لم تُنَجّسكَ الجاهليّة بِانجاسها و لم تُلبسك من مُدْلَهمّات ثيابها»

«گواهى مى‏دهم كه تو نورى بودى در پشت‏هاى بلند مرتبه و در رحم‏هاى پاك، دوران جاهليت بوسليه پليدى‏هايش تو را آلوده نساخت و تيره‏گى‏هاى جامه‏هايش را بر تن تو نكرد.»

اين عبارت معروف در زيارتنامه‏ها، اشاره به طهارت و پاكى پدران و مادران امامان معصوم عليهم السلام دارد كه آنها از هر نظر پاك بودند و قداست و پاكى را به ارث برده‏اند.
__________________________________________________
(1). «انك ان تذرهم يضلوا عبادك و لا يلدوا الا فاجراً كفاراً» نوح/ 27

3- رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند:
«الشقى شقى فى بطن امه، و السعيد سعيد فى بطن امه» «1»

«انسان تيره‏بخت در رحم مادرش تيره‏بخت است و انسان سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند است.»
يعنى انسان زمينه‏هاى سعادت و شقاوت را از والدين به ارث مى‏برد.

انتخاب همسر شجاع‏

پس از شهادت فاطمه‏ى زهرا عليها السلام اميرمؤمنان على عليه السلام تصميم گرفت ازواج كند، برادرش عقيل در نسب‏شناسى معروف بود، خانواده‏ها و قبايل را خوب مى‏شناخت، على عليه السلام موضوع تصميم ازدواج خود را با عقيل در ميان گذاشت و به او فرمود: مى‏خواهم بانويى را براى من پيدا كنى و از او خواستگارى نمايى كه از خاندان شجاع و شيردل باشد.

عقيل عرض كرد: چنين زن را براى چه مى‏خواهى؟
على عليه السلام فرمود: براى اينكه داراى فرزند شجاع و دلير گردد.

عقيل گفت: چنين زنى در ميان قبيله بنى كلاب وجود دارد و او فاطمه (ام البنين) دختر حزام‏بن خالدبن ربيعه است.
عقيل از ام البنين خواستگارى كرد و حضرت على عليه السلام با او ازدواج‏
__________________________________________________
(1). نهج الفصاحه، ص 375، بحار، ج 3 ص 44

نمود و از او فرزندان رشيد و قهرمانى بوجود آمدند كه در كربلا به شهادت رسيدند، يكى از آنها حضرت عباس، قمر بنى‏هاشم عليه السلام مى‏باشد. اين فرزندان، شجاعت و .... را از دو جانب (پدر و مادر) به ارث برده‏اند. «1»
__________________________________________________
(1). تنقيح المقال مامقانى، رياحين الشريعه، ج 3 ص 292

5- اميرمؤمنان على عليه السلام در عهدنامه‏ى خود به مالك اشتر بخصوص به افرادى كه از «بيوتات صالحه» (از خانواده‏هاى صالح و پاك) برخاسته‏اند، تكيه كرده و در يك مورد مى‏فرمايد:

«ثم الصق بذوى المروئات و الاحساب و اهل البيوتات الصالحة»
«سپس روابط خود را با افراد با شخصيت و اصيل و از خاندان‏هاى صالح بر قرار ساز.»

و در مورد ديگر مى‏فرمايد:
«و توخ منهم اهل التجربة و الحياء من اهل البيوتات الصالحة و القدم فى الاسلام» «2»

«در ميان كارگزارانت آنها را كه با تجربه تر و پاكتر از خاندان صالح و پيشگامتر در اسلام هستند بر گزين.»
از اين كلام استفاده مى‏شود كه در كارهاى كليدى بايد افرادى را كه از خاندان‏هاى پاك مى‏باشند، برگزيد.

6- و نيز اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«حسن الاخلاق برهان كرم الاعراق» «3»

«خوش‏خويى‏ها نشانه نيكى رگ‏ها است.»
منظور از «نيكى رگ‏ها» همان پاكى خانوادگى است كه فرزند از پدر و مادر به ارث مى‏برد.
__________________________________________________
(2). نهج البلاغه، نامه 53
(3). غررالحكم، ج 1 ص 379

خاطره‏

در جنگ جمل كه در سال 36 هجرى در بصره بين سپاه على عليه السلام و سپاه عايشه و طلحه و زبير واقع شد، على عليه السلام در يك نقطه از جبهه به فرزندش محمد حنفيه فرمود: حمله كن، و از آنجا كه لشكر بصره در برابر محمد حنفيه تيراندازى مى‏كردند، محمد حنفيه منتظر ماند كه تيراندازى دشمن تمام شود، آن وقت حمله كند.

بار ديگر على عليه السلام به او فرمود: حمله كن!

او حمله كرد، ولى بين تيرها و نيزه‏ها توقف نمود و از پيشروى باز ايستاد. امام على عليه السلام به نزد او آمد:
«فضربه بقائم سيفه و قال ادركك عرق من امك» «1»

«با راستاى شمشيرش به او زد و فرمود: رگى (ارثى) از مادرت به سراغ تو آمده است.»

نشانه‏هاى فرزند نامشروع‏

امام صادق عليه السلام فرمود:
«فرزند نا مشروع چند نشانه دارد:
1- ما خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله را دشمن دارد.
2- به كار حرامى كه از آن به وجود آمده (يعنى زنا) تمايل و اشتياق دارد.
3- دين را سبك مى‏شمرد.
4- در بر خورد با مردم خشن و بد اخلاق است.» «2»

آرى شخصى كه بر اساس غير قانونى پى‏ريزى شده در چنين فردى زمينه براى كارهاى غير قانونى و گناه بسيار است.

نتيجه اينكه: قانون وراثت از اصول مسلم اسلامى و علمى است كه اگر بر اساس نادرست و ناسالم باشد، يكى از مهمترين زمينه‏هاى گناه و گرايش به گناه را در انسان به وجود مى‏آورد.
__________________________________________________
(1). تتمة المنتهى، ص 2
(2). سفينة البحار، ج 1 ص 560. بحار، ج 75 ص 279.

2- 2- ازدواج‏

ازدواج و تشكيل خانواده يكى از اصول و ضرورت‏هاى اجتماعى است كه در دين اسلام سفارش بسيار به آن شده است.

و نيز در اسلام سفارش مؤكد شده كه در انتخاب همسر امورى را رعايت كنند. همسر خوب زمينه‏ساز خوبى براى فرزندان نيك است و به عكس از زن آلوده توقع داشتن فرزند نيك نيست و بايد دانست كه يكى از زمينه‏هاى انحراف و گناه زنان ناصالح هستند. كه چنين زمينه‏ها را براى فرزندان خود پى‏ريزى مى‏كنند در اين راستا به اين روايات توجه كنيد:

1- پيامبر صلى الله عليه و آله در اجتماعى براى مردم چنين فرمودند:
«ايّها النّاس ايّاكم و خضراء الدّمن، قيل يا رسول الله و ما خضراء الدّمن؟ قال: المراة الحسناء فى منبت السوء» «1»

«اى مردم! از سبزى‏هايى كه از زمينه‏هاى كثيف مى‏رويد، دورى كنيد.
شخصى پرسيد، آن سبزى هاچيست؟ فرمود: زن زيبايى كه از خاندان بد به وجود مى‏آيد.»

2- شخصى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و در مورد ازدواج به مشورت پرداخت، رسول خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود:
«أنكح و عليك بذات الدين» «2»

«ازدواج كن، و بر تو باد كه با بانوى متدين، ازدواج كنى.»
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 29
(2). وسائل الشيعه، ج 14 ص 30


3- اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«اياكم و تزويج الحمقاء فان صحبتها بلاء، و ولدها ضياع» «از ازدواج با زن كم عقل بپرهيزيد، زيرا مصاحبت با او بلا است و فرزند او (در مسير) تباهى است.» «1»

4- امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«من زوج كريمته من شارب خمر قطع رحمها» «2»
«كسى كه دخترش را به ازدواج شرابخوار در آورد، پيوند خويشاوندى خود را با دخترش قطع كرده است.»

5- امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«طوبى لمن كانت امه عفيفة» «3»

«خوشا به سعادت كسى كه مادرش پاكدامن و عفيف باشد.»
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79

3- 2- تربيت فرزند

يكى از دستور العمل‏هاى مهم اسلام، تربيت فرزند بر اساس برنامه‏هاى صحيح است و به عكس عدم تربيت و يا تربيت ناصحيح يكى از زمينه‏هاى پيدايش انحراف و گناه در فرزند مى‏باشد. در اسلام به اين امر مهم بسيار توجه و سفارش شده است.

همانگونه كه اگر باغبانى نهالى در زمين بكارد لازم است در تربيت آن بكوشد و عوامل پرورش آن را فراهم كند و از هرگونه عوامل آسيب‏رسان جلوگيرى نمايد، تا آن نهال، درختى پرثمر گردد، پدر و مادر نيز بايد در تربيت فرزند كوشا باشند كه كوتاهى در اين راستا مساوى با سقوط فرزند و انحراف و نابسامانى او خواهد شد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79


براى زن بعد از ازدواج هيچ چيزى مانند شوهردارى و خانه‏دارى و فرزنددارى نيست، اگر او اين سه مسئوليت بزرگ را براساس صحيح انجام دهد همه‏ى مشكلات در زندگى مشترك خانوادگى رفع مى‏شود و داراى يك زندگى سالم و خوشبخت خواهد شد.

اگر اين سه موضوع درست انجام گيرد، نخستين گام و بزرگترين گام براى تعليم و تربيت فرزند برداشته شده است.
شوهر نيز بايد تا آخرين توان خود زن را براى انجام اين سه وظيفه مهم كمك كند.

در تربيت فرزند گرچه پدر و مادر هر دو مسئولند ولى سنگينى اين كار معمولًا بر دوش مادر است، زيرا او بيشتر به بچه نزديك است و با او سر و كار دارد. چنانكه در ناموس خلقت نيز، هنگامى كه نطفه‏ى مرد در رحم زن قرار گرفت، به روشنى نقش بسيار زن در مراحل تكوين و تربيت فرزند، ديده مى‏شود.

به هر حال پدر و مادر در تربيت فرزند نقش بسيار دارند تا آنجا كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«كلّ مُولُود يُولَد على الفِطرَة حتّى لِيَكونَ ابَواهما اللَّذان يُهَوِّدانِه و يُنَصِّرانه» «1»

«هر نوزادى بر فطرت اسلام و دين دور از شرك، متولد مى‏شود، و رنگ‏هايى همچون يهوديت و نصرانيت انحرافى از طريق پدر و مادر در او تحميل و القاء مى‏گردد.»
__________________________________________________
(1). نور الثقلين، ج 4 ص 184

نيز آن حضرت فرمودند:
«رحم الله عبداً اعان ولده على بره بالاحسان اليه، و التّألّف له و تعليمه و تأديبه» «1»

«خداوند رحمت كند بنده‏اى را كه فرزندش را بر نيكى و سعادتش يارى كند به او احسان نمايد و با او انس و الفت بگيرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.»

باز فرمودند:
«رحم الله والدين اعانا ولدهما على برهما» «2»
«خداوند پدر و مادرى را رحمت كند كه فرزند خود را در راه سعادتش يارى مى‏نمايند.»

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه ويحسن ادبه ويعلمه القرآن» «3»

«حق فرزند بر پدر اين است كه پدر براى او نام نيك انتخاب كند و تربيت او را به نيكى انجام دهد و قرآن رابه او بياموزد.»
__________________________________________________
(1). مستدرك الوسائل، ج 2 ص 626
(2). فروع كافى، ج 6 ص 48
(3). نهج البلاغه، حكمت 399

گرم نگه‏داشتن كانون خانواده‏

در روش تربيت صحيح هيچ چيزى مانند محبت و گرم نگهداشتن كانون خانواده اثر بخش نيست، پدر و مادر بايد محيط خانه را كه فرزندانشان در آن محيط پرورش مى‏يابند، كاملًا سالم نگهدارند. خشت اول اصلاح و تربيت صحيح فرزند، به اصلاح محيط خانه است.

محبت زن و شوهر به همديگر اساس سالم‏سازى محيط خانه است.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«خيركم خيركم لاهله و أنا خيركم لاهلى» «1»

«بهترين شما كسى است كه نسبت به خانواده‏اش رفتار نيك كند و من چنين هستم.»
در كتاب بحار الانوار «2» روايات بسيارى آمده كه در آنها سفارش به محبت شوهر به همسرش شده است.

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«دوستان ما كسانى هستند كه به همسرانشان بيشتر محبت مى‏كنند.» «3»

و نيز فرمودند:
«از اخلاق پيامبران اين است كه به همسرانشان محبت مى‏كنند.» «4»

مردى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت:
«ما قَبَّلتُ صَبيّاً قطّ»، «من هرگز كودكى را نبوسيده‏ام!»

وقتى او رفت پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«هذا رجلٌ عندى انّه من اهل النّار»
«اين مردى است كه در نزد من از اهل دوزخ مى‏باشد.»

يونس‏بن‏رباط مى‏گويد: امام صادق عليه السلام به نقل از پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«رَحِم اللّه من اعانه ولده على بِرّه»
«خدا رحمت كند كسى را كه فرزندش را به نيكيش، يارى كند.»

به امام عرض كردم: چگونه او را به نيكيش يارى كند؟

__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 122
(2). بحار، ج 103 ص 226- 233
(3). بحار، ج 103 ص 223
(4). بحار، ج 103 ص 228

در پاسخ فرمود:
«يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره و لايرهقه و لا يحرق به» «1»

«آنچه در حد توان اوست از او بپذيرد و آنچه را برايش سخت است از او بگذرد و به او ظلم و تحميل نكند و نسبت جهل و ابلهى به او ندهد.»

به اين ترتيب نتيجه مى‏گيريم كه تربيت فرزند بر اساس صحيح زمينه‏ساز ارزش‏ها در وجود اوست و بر عكس عدم تربيت او زمينه‏ى انحراف و گناه را در او به وجود مى‏آورد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 50

تحقير زمينه‏ساز گناه‏

از راه‏هاى مهم تربيت و هدايت، شخصيت دادن به افراد مخصوصاً به كودكان است، بنابراين يكى از امورى كه در مساله تربيت فرزند قطعاً بايد مورد توجه قرار گيرد، مساله تحقير و ايجاد خودكم‏بينى است.

پدر و مادر و مربيان، بايد به كودك احترام بگذارند و غرور او را سركوب ننمايند و به عبارت ديگر، از هر موضوعى كه عقده حقارت و خودكم‏بينى در كودك ايجاد مى‏كند دورى نمايند و در بزرگسالان نيز مساله چنين است بايد احترام كافى به مردم گذارد تا احساس كمبود و حقارت ننمايند و گرنه سر از عقده‏ى حقارت بيرون آورده و منشا انحرافات و گناهان خواهد شد.

امام هادى عليه السلام مى‏فرمايد:
«من هانت عليه نفسه فلا تامن شره» «2»
«كسى كه شخصيتى براى خود قايل نيست از شر او بر حذر باش.»

امير المؤمنين عليه السلام مى‏فرمايد:
«من كَرُمَت عليه نفسه لم يُهِينها بالمعصية» «3»

__________________________________________________
(2). تحف العقول، ص 574
(3). غرر الحكم، ج 2

«كسى كه نفس خويش را گرامى مى‏دارد با گناه خوارش نمى‏سازد.»
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«لا يَكذِبُ الكاذب الّا من مِهانَةِ نَفسِه» «1»

«دروغگو دروغ نمى‏گويد مگر به خاطر خوارى نفس خود.»
نتيجه اينكه نبايد انسان كسى را تحقير كند و خوار بشمرد چرا كه موجب عقده‏ى حقارت شده و اين عقده زمينه‏ساز گناه خواهد بود.

پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام در تربيت كودك هرگز شخصيت كودك را نمى‏شكستند بلكه با احترام خاصى شخصيت او را بارور مى‏نمودند؛
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«اكرموا اولادكم و احسنوا ادبهم يغفرلكم» «2»

«به فرزندان خود احترام بگذاريد و تربيت آنها را به نيكويى انجام دهيد كه خداوند گناهانتان را مى‏بخشد.»
در اسلام سفارش شده بين فرزندانتان تبعيض قايل نشويد، مساوات در امور را بين آنها حفظ كنيد. نيكو با آنان سخن بگوييد. نام بد روى آنها نگذاريد و با القاب زشت ياد نكنيد و ....
__________________________________________________
(1). بحار، ج 72
(2). مكارم الاخلاق، ص 222

يك حادثه عجيب‏

امام صادق عليه السلام فرمودند:
رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز ظهر را با مردم به جماعت خواند ولى بر خلاف معمول، دو ركعت آخر نماز را با شتاب تمام كرد. بعد از نماز مردم از آنحضرت پرسيدند آيا حادثه‏اى رخ داد كه شما نماز را اينگونه (با شتاب) تمام كرديد؟

فرمود: «أما سَمعتم صُراخ الصّبى»
«آيا شما صداى گريه كودك را نشنيديد؟» «1»

توجه كامل به حفظ عفت فرزندان‏

يكى از وظايف مهم پدر و مادر توجه عميق و جدى به حفظ عفت و پاكدامنى كودكان است. در اين خصوص پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«ايّاكم وأن يجامع الرجل امرأته والصبى فى المهد ينظر اليهما» «2»

«مبادا در حالى كه كودكى در گهواره به شما مى‏نگرد آميزش كنيد.»
و در آيه 58 سوره نور چنين مى‏خوانيم:
«... و الّذينَ لم يَبلغوا الحُلم مِنكم ثَلاث مرّات مِن قَبل صلوة الفَجر و حين تَضَعون ثِيابكم من الظّهيرَة و من بعد صلوة العشاء ثلاث عَوراتٍ لكم»

«و كودكانتان كه به حد بلوغ نرسيده‏اند در سه وقت از شما اجازه بگيرند، قبل از نماز فجر و در نيمروز هنگامى كه لباس‏هاى (معمولى) خود را بيرون مى‏آوريد و بعد از نماز عشا اين سه وقت خصوصى براى شما است.»

و در آيه 59 سوره نور در مورد فرزندان بالغ چنين مى‏فرمايد:
«و إذا بَلَغ الأطفال مِنكم الحُلُم فَليَستأذنوا كما أستأذن الّذين من قبلهم»

«و هنگامى كه اطفال شما به سن بلوغ برسند، بايد (در همه وقت براى ورود به اطاق والدين) اجازه بگيرند، همانگونه كه اشخاصى كه پيش از آنها بودند اجازه مى‏گرفتند.»

__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 48
(2). بحار، ج 103 ص 295

اين دستور متوجه اولياى اطفال است و آنها موظفند كه اين احكام را به كودكان خود اعم از دختر و پسر بياموزند كه فرزند نابالغ در سه وقت موظف به اجازه گرفتن مى‏باشد و كودكان بالغ وظيفه دارند در همه حال به هنگام ورود به اطاق خصوصى پدر و مادر اجازه بگيرند.

آرى! در اجراى اين دستورات به هيچ وجه مسامحه‏كارى صحيح نيست و گاه مى‏شود كه سهل‏انگارى پدر و مادر و برخورد كودكان با منظره‏هايى كه نمى‏بايست آن را ببينند، سرچشمه‏ى انحراف اخلاقى و گاه بيمارى‏هاى روانى، و آلودگى جنسى شده است.

4- 2- تغذيه‏

از نظر علم و دين مسلم است كه علاوه بر اينكه غذا در جسم انسان اثر مى‏گذارد و موجب حفظ و تقويت آن مى‏گردد در روح انسان نيز اثر مى‏گذارد. همانگونه كه غذاى سمّى جسم انسان را مسموم مى‏كند، غذاى حرام روح انسان را آلوده مى‏نمايد.

در آيه 3 سوره‏ى مائده مى‏خوانيم:
«حُرّمتْ عَليكُم الْمَيتَة والدّم ولَحْم‏الخِنزير وَما اهِلَّ لِغَير اللَّه به ..»
«گوشت مردار و خون و گوشت خوك و حيوان‏هايى كه به غير نام خدا ذبح شوند و ... بر شما حرام است.»
غذايى كه اسلام حرام كرده بدون علت و حكمت نيست.

مثلًا يكى از غذاهاى حرام در اسلام گوشت خوك است. گوشت خوك در دنيا رواج دارد، بسيارى از مردم غير مسلمان از آن استفاده مى‏كنند و آن را به عنوان غذاى مطبوع مى‏خورند.

گاهى بعضى از غرب زدگان مى‏گويند: چرا گوشت خوك حرام است؟
اين گوشت كه ضرر ندارد، و اگر گوشت خوك انگل زاست و توليد كرم تريشين و ... مى‏كند، تكنيك و پيشرفت علوم، اين آثار را از بين مى‏برد، بنابراين وقتى گوشت خوك زيان جسمى نداشت پس چرا حرام باشد؟

پاسخ سؤال بسيار روشن است، افرادى كه اين سؤال را مطرح مى‏كنند يك طرف قضيه را مى‏بينند، فرضاً گوشت خوك ضرر جسمى نداشته باشد، ولى ضررهاى روحى آن را نمى‏توان انكار كرد.

خوك يك حيوان بى‏بند و بار و كثيف و تنفرآور است، حيوانى كه خوى اين چنين دارد در گوشت او نيز چنين زمينه‏اى وجود دارد و انسانى كه گوشت خوك مى‏خورد خوى بى‏بند و بارى و پليدى و شهوترانى را از خوك به سوى خود منتقل مى‏نمايد، و در اين هيچ شكى نيست.

قرآن يهوديان تيره دل و كارشكن را به «أكّالون لِلسُّحت» «1» «بسيار حرام خوار»، ياد كرده است. و اين تعبير هشدار عميقى است براى آنان كه غذاى حرام مى‏خورند كه چنين كسانى همچون يهوديان شكم‏پرست كارشكنى كرده و همواره سد راه دين هستند و خلاف قانون را روش معمول خود مى‏دانند.

زيان‏هاى جسمى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى حرام خوارى بر كسى پوشيده نيست، و يكى از بزرگترين خطراتى است كه انسان را از نظر فردى و اجتماعى به نابودى و سقوط تهديد مى‏كند.

در قرآن مى‏خوانيم:
«و لا تَاكُلوا امْوالكم بَينَكم بِالباطِل و تُدلوا بها الى الحُكّام لِتَاكُلوا فَريقاً من أموالِ النّاس بِالاثم و أنتم تعلمون» «2»
«و اموال يكديگر را به باطل (و نا حق) در ميان خود نخوريد، و براى خوردن قسمتى از مال مردم بر اساس گناه، (قسمتى از) آن را به قاضيان ندهيد، در حالى كه مى‏دانيد.»

__________________________________________________
(1). مائده/ 42.
(2). بقره، 188

رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«لَعن اللّه الرّاشى والمُرتشى والسّاعى بينهما» «1»

«خداوند لعنت كند، گيرنده رشوه و دهنده رشوه را و همچنين آنكس را كه واسطه ميان آن دو است.»

امام صادق عليه السلام فرمودند:
«السُّحت أنواعٌ كثيرة»
«مال حرام داراى انواع بسيار است.»

و مزد زن زناكار و پول شراب را از انواع سحت شمرده، آنگاه فرمود:

«فامّا الرُّشا فى الحُكم فَهو الكُفر باللّه العَظيم» «2»
«اما رشوه گرفتن براى قضاوت كفر به خداى بزرگ است.»

در قرآن مى‏خوانيم:
«إنّ الّذينَ يَأكلونَ اموال اليَتامى‏ ظُلماً انّما يَأكلون فى بُطونِهم ناراً و سَيصلون سَعيراً» «3»

«كسانى كه اموال يتيمان را از روى ظلم و ستم مى‏خورند، همانا آتش مى‏خورند و بزودى در آتش سوزان مى‏سوزند.»
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 12 باب 5 (ابواب مايكتسب به)
(2). فروع كافى، ج 5 ص 127
(3). نساء/ 10

غذاى حرام در روايات‏

در اينجا به عنوان نمونه به ذكر چند روايت در مورد غذاى حرام مى‏پردازيم:

1- امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:

«ما من عبادة افضل من عفة البطن و الفرج» «1»
«هيچ عبادتى بهتر از نگهداشتن شكم از مال حرام و پاكدامنى نيست.»

2- امام سجاد عليه السلام مى‏فرمايد:

«حق بطنك ان لاتجعله وعاء للحرام» «2»
«حق شكم تو آن است كه آن را ظرف حرام قرار ندهى.»

3- و نيز فرمودند:

«ما من شى احبُّ الى اللّه بَعد مَعرفته من عفّة البَطن و الفرج» «3»
«هيچ چيزى بعد از شناخت خدا در پيشگاه او بهتر از كنترل شكم و شهوت (از حرام) نيست.»

4- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: سه امر است كه در مورد آن بعد از خودم نسبت به امتم مى‏ترسم؛

«الضلالة بعد المعرفة ومضلات الفتن وشهوة البطن والفرج» «4»
«گمراهى بعد از شناخت و گمراهى‏هاى آشوب‏ها و شهوت (خواست ناصحيح) شكم و زيرشكم.»
__________________________________________________
(1). مجالس السنيه، ج 2 ص 448
(2). مكارم الاخلاق، ص 419
(3). مجالس السنيه، ج 2 ص 429
(4). عيون اخبار الرضا، ج 2 ص 29

5- امام باقر عليه السلام فرمودند:

«الذنوب كلها شديدة و اشدها ما نبت عليه اللحم و الدم»
«همه گناهان سنگين و بزرگ هستند، و سنگيترين آنها گناهى است كه گوشت و خون بر اثر آن برويد.» «1»

و نيز آن حضرت فرمودند:

«ان الرجل اذا اصاب مالًا من حرام لم يقبل منه حج و لا عمرة و لا صلة رحم» «2»
«هرگاه شخصى مال حرام را كسب كند، حج و عمره و صله رحم او پذيرفته (درگاه حق) نمى‏شود.»

6- در روايت آمده: حضرت موسى عليه السلام شخصى را ديد كه سخت گريه و التماس مى‏كند و دست‏هايش را به سوى آسمان بلند كرده و با كمال خشوع و تضرع دعا مى‏نمايد.
از جانب خدا به موسى عليه السلام وحى شد:

اگر او هر چه بخود بپيچد دعايش به استجابت نمى‏رسد.
«لأنّ فى بَطنه حراماً و على ظهره حراماً و فى بيته حراماً» «3»

«زيرا در شكم او حرام وجود دارد و همچنين در پشت و خانه او حرام قرار دارد.»
شخصى به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: دوست دارم دعايم به استجابت برسد.

رسول اكرم عليه السلام فرمودند:
«طَهّر مأكلك و لاتدخل بَطنك الحرام»
«غذاى خود را پاك كن و غذاى حرام را وارد شكم خود نكن.»
__________________________________________________
(1). بحار، ج 73 ص 317
(2). سفينة البحار، ج 1 ص 448
(3). سفينة البحار/ ج 1 ص 448

و «من أحبّ أن يستجابَ دعائه فليَطب مَطعَمه و مَكسبه»

«كسى كه دوست دارد دعايش به استجابت برسد، بايد غذاى خود و راه كسب و درآمد خود را پاك سازد.» «1»

نظير اين روايت از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است. «2»

و نيز روايت شده كه ترك يك لقمه حرام در پيشگاه خدا از دو هزار ركعت نماز مستحبى بهتر است و رد كردن يك دانك (يك ششم درهم) مال حرام به صاحبش بهتر از هفتاد حج مقبول است. «3»

شيخ بهائى در بيان اثر شوم غذاى حرام مى‏گويد:

لقمه نانى كه باشد شبهه ناك-----در حريم كعبه ابراهيم پاك‏
گر بدست خود نشاندى تخم او-----ور به گاو خويش كردى شخم او
ورمه‏ى نو در حصارش داس كرد-----ور به سنگ كعبه‏اش دستاس كرد
ور به آب زمزمش كردى عجين-----مريم آيين پيكرى از حور عين‏
ور بخواندى بر خميرش بى عدد-----فاتحه يا قل هو الله احد
ور بدى از شاخ طوبى آتشش-----جبرئيل روح الامين هيزم كشش‏
ور تنور نوح بندد مريمش-----ور دم عيسى بود آتش دمش‏
ور تو بر خوانى هزاران بسمله-----بر سر آن لقمه‏ى پر ولوله‏
عاقبت خاصيتش ظاهر شود-----نفس از آن لقمه تو را قاهر شود
در ره طاعت تو را بى جان كند-----خانه‏ى دين تو را ويران كند
درد دينت هست گر اى مرد راه-----چاره خود كن كه دينت شد تباه‏

__________________________________________________
(1). سفينة البحار، ج 1 ص 448
(2). كافى، ج 2 ص 486
(3). سفينة البحار، ج 1 ص 448

شير مادر، اولين غذاى انسان‏

قبلًا گفتيم مادر نقش بسيار زيادى در سرنوشت و تربيت فرزند دارد، چرا كه پيوند او با فرزند از نظر آفرينش بسيار زيادتر و نزديكتر از پيوند پدر به فرزند مى‏باشد.

دانشمندان مى‏گويند: حتى فكر مادر در فرزندش آن هنگام كه در رحم او است و يا آن هنگام كه شير به او مى‏دهد اثر دارد.
اگر مادر از آن هنگام كه فرزندش به صورت جنين در رحمش مى‏باشد و هنگام شير دادن او، قوانين اسلام را بخصوص در مورد تغذيه حلال كاملًا رعايت كند، قطعاً مى‏تواند فرزند صالح و پاك و سالمى به جامعه تحويل دهد.

و اگر در روايات مى‏خوانيم سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند شده و بدبخت در رحم مادرش بدبخت شده. بيانگر همين مطلب است كه مادر نقش بسيار مهمى در چگونگى ساختار فرزندش دارد.

*براى توضيح بيشتر به اين روايات توجه كنيد:

1- رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«لا تَستَرضِعوا الحَمقاء فانّ اللَّبَن يَعدى و إنّ الغُلام يَنزَع الى اللّبن»
«زن ابله و كم عقل را براى شير دادن فرزندتان انتخاب نكنيد زيرا (طبع) شير انتقال مى‏يابد و خوى فرزند شبيه (باطن) شير مى‏گردد.»

2- امام باقر عليه السلام به نقل از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«زن ابله را شير دهنده‏ى فرزند خود قرار ندهيد.
«فانّ اللَبن يَغلب الطباع»
چرا كه شير بر طبع‏ها چيره مى‏گردد.»

و در روايت ديگر آمده كه فرمود:
«فانّ الولد يَشُبُّ عليه» «1»
«زيرا فرزند بر اساس آن شير جوان مى‏گردد.»

3- از امام كاظم عليه السلام سؤال شد: آيا زنى كه فرزندى از راه زنا آورده است روا است كه بچه‏اى را به او بدهند تا به آن بچه شير بدهد؟
در پاسخ فرمودند:

«لا يصلح و لا لبن ابنتها التّى ولدت من الزّنا» «2»
«صلاح نيست كه بچه‏اى از شير او بخورد و همچنين صلاح نيست از شير دختر او كه از زنا به وجود آمده بخورد.»

4- محمدبن مروان مى‏گويد: امام باقر عليه السلام به من فرمود:
«استرضع لولدك بلبن الحسان وايّاك والقباح فان اللبن قد يعدى» «3»
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 43
(2). فروع كافى، ج 6 ص 44
(3). فروع كافى، ج 6 ص 44

«در مورد شير دهنده فرزندت مراقب باش كه زنان زيبا به او شير بدهند و بپرهيز از انتخاب دايه‏هاى زشت روى «1» زيرا شير گاهى اثر مى‏گذارد و صفات زن شيرده را به طفل شيرخوار سرايت مى‏دهد.»
__________________________________________________
(1). احتمال دارد منظور از حسان و قباح زنان نيك سيرت و بد سيرت باشند

و در چند روايت نهى شده از اينكه زنان شرابخوار به فرزندى شير بدهند و با تاكيد دستور داده شده كه زنان هنگام شير دادن رعايت نظافت و بهداشت و پاكيزگى را بنمايند و فرزند خود را به دايه‏هايى كه رعايت نظافت را نمى‏كنند ندهند. «2»

5- اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:

«تَخَيّروا للرِّضاعِ كما تَتخيّرونَ للنّكاحِ فانّ الرّضاعَ يُغيّر الطّباع» «3»
«انتخاب كنيد زنان شيرده را براى شير دادن چنانكه براى ازدواج انتخاب مى‏كنيد، زيرا شير دادن طبيعت شيرخوار را تغيير مى‏دهد.»

داستان شير نخوردن پيامبرانى مانند موسى عليه السلام و محمّد صلى الله عليه و آله در دوران كودكى از سينه‏ى زن‏هاى مختلف و شير خوردن موسى عليه السلام از سينه‏ى مادرش و شير خوردن رسول خدا صلى الله عليه و آله از سينه حليمه سعديه كه زن پاكدامن و نيك سيرتى بود بيانگر آنست كه بايد در انتخاب دايه و شير كه غذاى نخستين است مراقب بود تا از كانال پاك و نيك باشد.

در مورد شير خوردن موسى عليه السلام در قرآن مى‏خوانيم:
«و حَرّمنا عَليه المَراضِع مِن قَبل» «4»
«ما همه زنان شيرده را از قبل بر موسى حرام كرديم.»
__________________________________________________
(1). احتمال دارد منظور از حسان و قباح زنان نيك سيرت و بد سيرت باشند
(2). فروع كافى، ج 6 ص 44
(3). سفينة البحار، ج 1 ص 523
(4). قصص/ 12

3- زمينه‏هاى اقتصادى گناه‏

گاهى امور اقتصادى زمينه‏ى گناه مى‏شود كه اين زمينه‏ها بر دو گونه‏اند:

1- سرمايه و ثروت.
2- فقر و تهيدستى.

گاهى انسان از بى پولى طغيان مى‏كند، و گاهى بر اثر ثروت زياد و بادآورده طغيان مى‏نمايد.

آيات و روايات در اين باره بسيار است، كه چند نمونه ذكر خواهد شد ولى در آغاز بايد توجه داشت سخن ما اين است كه سرمايه و ثروت گاهى زمينه‏ساز فساد و گناه مى‏شود، نه اينكه دليل فساد و گناه باشد آنگونه كه كمونيست‏ها مى‏گويند. و فرق است بين زمينه و علت، به عبارت روشنتر، سرمايه علت گناه نيست بلكه در مواردى انسان را متمايل و مشتاق گناه مى‏كند. (چنانكه شرح خواهيم داد).

در قرآن مى‏خوانيم:
«إنّ الانسانَ لِيَطغى‏ أنْ راه استَغنى‏» «1»
«و همانا انسان طغيان مى‏كند، بخاطر اينكه خود را بى‏نياز مى‏بيند.»

اين آيه نمى‏گويد كه داشتن پول و ثروت علت و عامل فساد است بلكه‏ مى‏گويد اگر انسان خودش را بى نياز و پولدار ببيند ياغى مى‏شود. ولى اگر اين ديد و بينش را نداشته باشد سرمايه علت فساد نخواهد شد.

سؤال: آيا سرمايه، عامل فساد است؟

پاسخ: در دو صورت سرمايه عامل فساد است، يكى اگر ديد انسان اين باشد كه سرمايه از من است، و ديگر آنكه معتقد باشد كه در تحصيل و مصرف سرمايه هرگونه بخواهد آزاد است.

ولى آيات و روايات اسلامى مالك اصلى را خدا و سرمايه را از آنِ او و روزى خداوند به ما مى‏داند.

در قرآن هفت بار آمده: «رزقناكم» «ما به شما روزى داديم» و سيزده بار آمده: «رزقناهم» «ما به آنها روزى داديم» و پنج بار آمده: «يرزقكم» «خداوند به شما روزى مى‏دهد».

و در مورد تحصيل و مصرف سرمايه نيز حد و مرزى قرار داده مانند اينكه از راه ربا، دروغ، رشوه و ظلم نباشد.
سرمايه همچون چاقو مى‏ماند، كه در دست چاقوكش، مايه فساد است، ولى در دست دكتر وسيله درمان است.

__________________________________________________
(1). علق/ 6- 7

مثال ديگر: سرما زمينه‏ى سرماخوردگى مى‏شود ولى علت آن نيست زيرا در زمستان فقط كسانى كه مراقبت نكنند سرما مى‏خورند وانسان مى‏تواند با حفظ و مراقبت در زمستان سرما نخورد و انسانى هم هست كه بر اثر بى انصباطى در تابستان سرما مى‏خورد. بنابراين سرما زمينه‏ى بيمارى است نه علت آن. سرمايه هم مثل سرماست، زمينه‏ى طغيان است نه علت آن. «1»
__________________________________________________
(1). به عبارت علمى: علت تامه نيست، بلكه مقتضى و علت ناقصه است‏


سرمايه در دست فرعون و قارون عامل فساد است. ولى در دست حضرت سليمان عليه السلام و حضرت داود عليه السلام مايه بركت و آبادانى و جبران كمبودهاى اقتصادى و اجتماعى است.

دو نمونه از ثروتمندان در قرآن‏

در قرآن دو نمونه از صاحبان ثروت و مكنت مطرح شده؛ يكى حضرت سليمان عليه السلام و ديگرى قارون كه يكى سرمايه و ثروت را از آنِ خدا مى‏دانست و آن را وسيله وصول به رضوان خدا قرار داد و ديگرى سرمايه را از آنِ خود مى‏دانست و آن را وسيله عياشى و زرق و برق دنيا قرار داد.

بينش حضرت سليمان عليه السلام در مورد سرمايه و مكنت اين است:

«هذا من فضل ربى ليبلونى ءاشكر ام اكفر» «1»
«اين از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمايش كند كه آيا شكر او را بجا مى‏آورم يا كفران مى‏كنم.» «2»
حضرت سليمان هر چه دارد آن را به خدا نسبت مى‏دهد و خود را فقير درگاه او مى‏داند.

ولى سرمايه‏دار ديگر بنام قارون كه ثروت‏هاى زيادى انباشته وقتى حضرت موسى عليه السلام طبق فرمان خدا از او مطالبه زكات اموالش را مى‏كند، او با كمال غرور مى‏گويد:
«إنّما اوتُيتُه على عِلمٍ عندى» «3»

__________________________________________________
(1). نمل/ 40
(2). ديده مى‏شود بسيارى از سرمايه‏داران كه اكثراً در بدست آوردن سرمايه و مصرف آن رعايت موازين اسلام را نمى‏كنند، و بعضى قارون صفت هستند، بر بالاى در خانه خود اين جمله را كه بر كاشى نوشته شده نصب مى‏كنند. «هذا من فضل ربى» ولى به دنبال آيه توجه ندارند كه: «ليبلونى ءاشكر ام اكفر»!
(3). قصص/ 78


«اين ثروت را در سايه دانشى كه دارم بدست آورده‏ام.»
يعنى مديريت من باعث شده، بنابراين سرمايه از خود من است و هيچكس حقى در آن ندارد. خداوند بر او غضب كرد و فرمود:
«فخسفنا به و بداره الارض فما كان له من فئة ينصرونه من دون الله و ما كان من المنتصرين» «1»

«پس ما او و خانه‏اش را در زمين فرو برديم و او گروهى نداشت تا او را در برابر عذاب الهى يارى كنند، و خود نيز نمى‏توانست خويشتن را يارى دهد.»
__________________________________________________
(1). قصص/ 81

مترف در قرآن

در قرآن كلمه «مترف» در شكل‏هاى مختلف آن هشت بار آمده است.

مترف از ماده‏ى ترفه (بر وزن لقمه) به معنى فزونى نعمت است كه صاحبش را غافل و مغرور و مست كند، به گونه‏اى كه طغيان نمايد.

به عنوان مثال در آيه 34 سبأ مى‏خوانيم:
«وما ارسَلنا فى قَريةٍ من نذير الّا قالَ مُترفُوها انّا بِما ارسلتم به كافرون»
«ما در هيچ شهر و ديارى پيامبر انذار كننده‏اى نفرستاديم مگر اينكه مترفين (مست‏شدگان از ناز و نعمت) گفتند: ما به آنچه شما فرستاده شده‏ايد كافر هستيم.»

در قرآن اين گونه ثروت كه موجب مستى و غرور شود و زمينه‏ساز گناهان گردد زشت شمرده شده و صاحبان اين‏گونه سرمايه‏ها شديداً مورد هشدار و اخطار خداوند قرار گرفته‏اند چنانكه مى‏خوانيم:
«و كم اهلكنا من قرية بطرت معيشتها فتلك مساكنهم لم تسكن من بعدهم الا قليلًا» «1»
«و چه بسيار از (مردم) شهرها و آبادى‏هايى را به هلاكت رسانديم كه زندگى را با سرمستى و غرور گذرانده بودند، اين خانه‏هاى آنها است كه (ويران شده) و بعد از آنها جز اندكى كسى در آن سكونت نكرد.»

و در آيه نخست سوره‏ى تكاثر مى‏خوانيم:
«الهاكُم التّكاثُر»
«تفاخر و فزون‏طلبى شما را سرگرم و غافل ساخت.»

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«التكاثر فى الاموال جمعها من غير حقها و منعها من حقها و شدها فى الاوعية» «2»
«تكاثر در اموال انباشتن ثروت‏هاى نامشروع و خوددارى از اداى حق آن و اندوختن در خزانه‏ها و صندوق‏ها است.»
__________________________________________________
(1). قصص/ 58
(2). نور الثقلين، ج 5 ص 662