فصل هفتم: پى‏آمدهاى گناه‏

فصل هفتم: پى‏آمدهاى گناه‏

آثار و پى‏آمدهاى گناه‏

از مسلمات دين و علم و تجربه است كه كردار انسان خواه نيك و خواه بد داراى پى‏آمد و نتيجه، در دنيا و آخرت است و همچون بذرى است كه در مزرعه‏ى جهان كاشته مى‏شود، اگر بذر گل بود، نتيجه‏اش گل است و اگر خار بود، نتيجه‏اش خار است.

به قول مولوى:

اين جهان كوه است و فعل ما ندا-----سوى ما آيد نداها را صدا

و به قول سعدى:

دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر-----اى نور چشم من بجز از كِشته ندروى‏

به عبارت ديگر، هر عملى داراى عكس‏العمل و هر كنشى داراى واكنش است و بايد توجه داشت كه مكافات عمل هم در دنيا وجود دارد و هم در آخرت، با اين فرق كه مكافات در دنيا نسبت به آخرت بسيار كم‏رنگتر مى‏باشد.

و نيز بايد توجه داشت كه كيفر يا پاداش عمل به صورت‏هاى گوناگون به سراغ انسان مى‏آيد.

گرفتارى‏هاى گوناگونى كه در دنيا دامنگير انسان مى‏گردد، گاهى مكافات عمل است و گاهى براى امتحان است و براى بعضى مايه و پايه‏ى ترقّى و تكامل و پاداش افزون و مضاعف است؛

چنانكه در قرآن به اين مطلب اشاره شده است؛
«وَ لَنَبلُوَنّكم بِشَى‏ء مِنَ الخَوف و الجُوع ...» «1»

و روايات متعدد نيز دلالت بر آن دارد. از جمله؛

امام صادق عليه السلام فرمودند:
«إنّ أشدّ النّاس بلاء الأنبياء ثمّ الّذين يَلونهم ثمّ الأمثل فَالأمثل» «2»
«سخت‏ترين مردم از نظر بلا پيامبرانند سپس كسانى كه در پى آنانند، سپس كسى كه از ديگرى بهتر است به ترتيب.»

كيفرهاى دنيوى گناه‏

در قرآن، ده‏ها آيه پيرامون آثار و كيفر گناه آمده و در اينجا به ذكر چند نمونه مى‏پردازيم:

«فَانزلنا عَلى الّذينَ ظلموا رِجزاً مِنَ السّماءِ بِما كانوا يَفسقُون» «3»
«بر ستمگران بخاطر نافرمانى عذابى از آسمان فرستاديم.»

«يريد اللّه ان يُصيبَهم بِبَعض ذُنُوبهم» «4»
«خدا مى‏خواهد آنان را به پاره‏اى از گناهانشان مجازات كند.»

«... فَاهلَكناهُم بِذُنوبِهم» «5»
«آنها را به خاطر گناهانشان نابود ساختيم.»
__________________________________________________
(1). بقره/ 155
(2). كافى، ج 2 ص 252
(3). بقره/ 59
(4). مائده/ 49
(5). انعام/ 6

«فاخذناهُم بِما كانُوا يَكسِبون» «1»
«آنها را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.»

«فَتِلكَ بُيوتَهم خاوِيةً بِما ظَلموا» «2»
«اين خانه‏هاى آنهاست كه بخاطر ظلم و ستمشان خالى مانده است.»

«ممّا خطيئاتِهم اغرِقُوا» «3»
«آنها به خاطر گناهانشان غرق شدند.»

«فَدَمدَم عَليهِم رَبّهم بِذَنبِهم فَسوّاها» «4»
«آنها (قوم ثمود) را به خاطر گناهانشان درهم كوبيد و سرزمينشان را صاف و مسطح كرد.»

«انّ اللّه لايُغَيّرُ ما بقَوم حتّى يُغَيّروا ما بِانفُسهم» «5»
«خداوند سرنوشت هيچ قوم و ملتى را تغيير نمى‏دهد، مگر آنكه آنها خود را تغيير دهند.»

«كلّا بَلْ رانَ على قُلوبِهم ما كانوا يَكسِبون» «6»
«چنين نيست كه آنها مى‏پندارند، بلكه اعمالشان همانند زنگارى بر دل‏هايشان نشسته است.»

«و ما اصابَكم مِن مُصيبَة فَبِما كَسبتْ ايديكُم و يَعفُوا عن كثير» «7»
«و هر گرفتارى كه به شما رسد به خاطر اعمالى است كه انجام داده‏ايد و بسيارى را نيز عفو مى‏كند.»

جالب اينكه حضرت على عليه السلام به نقل از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:

«خير آية فى كتاب الله هذه الاية»
«بهترين آيه خدا در قرآن همين آيه است.»

سپس فرمود:
«يا على! ما من خدش عود و لانكبة قدم الا بذنب» «8»
«اى على! هر خراشى كه از چوبى به انسان مى‏رسد و هر لغزش قدمى بر اثر گناهى است كه از او سرزده است.»
__________________________________________________
(1). اعراف/ 96
(2). نمل/ 52
(3). نوح/ 35
(4). شمس/ 14
(5). رعد/ 11
(6). مطففين/ 14
(7). شورى/ 30
(8). مجمع البيان ذيل آيه. كافى، ج 2 ص 269 از امام صادق عليه السلام‏

كيفرهاى اخروى گناه‏

«و مَن جاءَ بِالسَّيّئة فَكُبّت وُجوههُم فى النّارِ هَل تُجزَون الّا ما كُنتُم تَعمَلون» «1»
«آنانكه اعمال بدى انجام دهند، به رو در آتش افكنده مى‏شوند، آيا جزايى جز آنچه عمل مى‏كرديد خواهيد داشت.»

«و مَن يَعصِ اللّه و رَسُوله فَانّ لَه نار جَهنّم خالِدينَ فِيها ابداً» «2»
«و هر كس نافرنانى خدا و رسولش كند، آتش دوزخ از آن او است، جاودانه در آن مى‏مانند.»

«يَودُّ الُمجرم لو يَفتَدى من عَذابِ يومئِذ بِبَنيه و صاحِبَته و اخيه و فَصيلَتِه الَّتى تؤْويه و مَن فى الارضِ جَميعاً ثُمّ يُنجيه كلّا انّها لَظّى‏ نَزّاعَة لِلشَّوى» «3»
«گنهكار دوست مى‏دارد كه فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا كند و (نيز) همسر و برادرش را و قبيله‏اش را كه هميشه از او حمايت مى‏كردند و تمام مردم روى زمين را تا مايه‏ى نجاتش شود. اما هرگز چنين نيست، شعله‏هاى سوزان آتش است كه دست و پا و پوست سر را مى‏كند و مى‏برد.»

«تَلفَحُ وُجوهَهم النّار و هم فيها كالِحُون» «4»
«شعله‏هاى سوزان آتش همچون شمشير به صورت آنها نواخته مى‏شود و آنها در دوزخ چهره‏اى درهم كشيده دارند.»

__________________________________________________
(1). نمل/ 90
(2). جنّ/ 23
(3). معارج/ 11- 16
(4). مؤمنون/ 104

احباط و پوچ شدن اعمال نيك‏

يكى از پى‏آمدهاى گناه اين است كه موجب پوچى و بى‏خاصيت شدن كارهاى نيك مى‏شود، يعنى گنهكار اگر كار خيرى انجام دهد، بى‏نتيجه و بى‏پاداش مى‏گردد.

در قرآن 16 بار سخن از «حبط عمل» به ميان آمده است كه از مجموع آنها چنين نتيجه مى‏گيريم گناهان بزرگى همچون: كفر، شرك، تكذيب آيات الهى و انكار معاد، ارتداد، مخالفت با پيامبران موجب حبط است.

در دنيا نيز اگر كسى سنگى را از وسط جاده‏اى كنار ببرد تا رهگذرى از آن، آسيب نبيند، اين كار او را نيك مى‏شمرند، ولى اگر همين شخص در چند قدمى آن سنگ، جاده‏اى را خراب كرده و مانع عبور و مرور شود، در اين صورت- ارتكاب گناه بزرگ و خراب كردن جاده- انجام كار نيك- سنگ برداشتن از جاده- را خنثى مى‏نمايد.

بنابراين گناهان بزرگ موجب بى‏اثر شدن اعمال نيك و پوچ شدن آنها مى‏شوند، چنانكه تكبر و سركشى ابليس از فرمان خدا در مورد سجده كردن آدم موجب پوچى شش هزار سال عبادت او گرديد. «1»
روى اين اساس بايد توجه داشت كه آدم گنهكار نمى‏تواند به كارهاى نيكش دل ببندد زيرا چه بسا گناهان او ثواب كارهاى نيك او را از بين ببرند.

آثار گناه در روح و روان‏
تكرار گناه و مداومت آن موجب تيرگى و واژگونى قلب و مسخ انسان از حالت انسانيت به حالت درنده‏خويى و حيوان صفتى مى‏گردد، و نيز باعث گناهان بزرگتر مى‏شود.

به عنوان مثال: گنهكارى كه براى اولين بار لب به شراب مى‏زند، چون مسلمان است، آشاميدن چند قطره از شراب براى او بسيار سخت است، ولى بار دوم كمى آسان مى‏شود و وقتى زياد تكرار شد، آشاميدن چند ليوان از آن براى او از آب خوردن آسانتر مى‏گردد.
آرى! تداوم گناه حتى گناهان بزرگ را براى انسان آسان مى‏گرداند.

در قرآن آيات متعددى در اين رابطه وجود دارد، از جمله:
«ثمَّ كانَ عاقِبةُ الَّذينَ اساؤا السُوأى‏ انْ كَذَّبوا بِآياتِ اللّه و كانوا بها يَستَهزِءُون» «2»
«سپس سرانجام كسانى كه اعمال بد مرتكب شدند به جايى رسيد كه آيات خدا را تكذيب كردند و آن را به سخريه گرفتند.»

در تاريخ بسيار ديده شده كه افرادى بر اثر تداوم گناه و طغيان كارشان‏ به كفر و انكار حق و به مسخره گرفتن آن رسيده است، اين‏ها از آثار شوم گناه است كه دامنگير گنهكار مى‏گردد، چنانكه مداومت بر كارهاى نيك و عبادات، موجب صفاى دل و نورانيت بيشتر روح و جان مى‏شود.
__________________________________________________
(1). نهج البلاغه، خطبه 192. (... اذ حبط عمله الطويل ...)
(2). روم/ 10

در اين باره به روايات زير توجه كنيد:

امام صادق عليه السلام فرمودند، پدرم مى‏فرمود:
«ما من شى‏ء افسَد لِلقَلب من خَطيئَةٍ انّ القَلب لَيُواقِع الخَطيئَةَ فما تَزالُ به حتّى تَغلبَ عليه فَيصيرُ اعلاهُ اسفَله» «1»
«چيزى بيشتر از گناه، قلب را فاسد نمى‏كند، قلب گناه مى‏كند و بر آن اصرار مى‏ورزد و در نتيجه سرنگون و وارونه مى‏گردد. و موعظه در آن اثر نمى‏نمايد.»

امام كاظم عليه السلام مى‏فرمايد:
«اذا اذنَب الرّجُل خَرجَ فى قَلبه نُكتَةٌ سَوداء فان تابَ انمَحتْ و ان زاد زادتْ حتّى تَغلِب على قَلبه فَلا يُفلِح بَعدها ابداً» «2»
«وقتى كه انسان گناه مى‏كند، در قلب او نقطه‏ى سياهى پديد مى‏آيد، اگر توبه كرد، آن نقطه پاك مى‏شود و اگر بر گناه خود افزود آن نقطه گسترده مى‏گردد به طورى كه همه قلب او را فرامى‏گيرد و بعد از آن هرگز رستگار نمى‏شود.»

به طور كلى هرگونه نكبت و بلا، خواه روحى و خواه جسمى از گناه سرچشمه مى‏گيرد كه امام باقر عليه السلام فرمود:
«و ما مِن نِكبَةٍ تُصيبُ العَبد الّا بِذَنب» «3»
«هيچ نكبتى به بنده نرسد مگر به خاطر گناه.»
__________________________________________________
(1). كافى، ج 2 ص 268
(2). بحار، ج 73 ص 327، ميزان الحكمة، ج 3 ص 464
(3). كافى، ج 2 ص 269

آثار گوناگون گناه‏

با بررسى روايات بدست مى‏آيد كه گناهان مختلف، داراى آثار گوناگون است، كه ما در اينجا به ذكر چند اثر شوم گناه مى‏پردازيم:

1- قساوت قلب‏

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«ما جَفَّت الدّموعُ الّا لِقَسوة القُلوب و ما قَست القُلوب الّا لِكَثرة الذّنوب» «1»
«اشك چشم‏ها نخشكد مگر به خاطر قساوت و سختى دل‏ها و دل‏ها سخت نشود مگر بخاطر گناهان بسيار.»

2- سلب نعمت‏

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: پدرم همواره مى‏فرمود:

«انّ اللّه قَضى‏ قَضاء حَتماً الّا يُنعِمُ على العبد بِنِعمةٍ فَيَسلُبها ايّاه حتّى يُحدِث العبد ذَنباً يَستَحقّ بذلك النّقمة» «2»
«خداوند حكم قطعى فرموده كه نعمتى را كه به بنده‏اش داده، از او نگيرد، مگر زمانى كه بنده گناهى انجام دهد كه بخاطر آن سزاوار كيفر گردد.»
__________________________________________________
(1). كافى، ج 2 ص 271
(2). كافى، ج 2 ص 273

3- عدم استجابت دعا

امام باقر عليه السلام فرمودند:
«همانا بنده از خدا حاجتى مى‏خواهد، اقتضا دارد كه زود يا دير برآورده شود، سپس آن بنده گناهى انجام مى‏دهد خداوند به فرشته‏ مى‏فرمايد: حاجت او را روا مكن و او را محروم ساز زيرا در معرض خشم من درآمد و سزاوار محروميت شد.» «1»

4- الحاد و انكار

رسول اكرم صلى الله عليه و آله در ضمن گفتارى فرمودند:
«فانّ المَعاصى تَستَولى الضَّلال على صاحِبها حتّى تُوقِعُه رَدّ ولايَة وصىِّ رسول اللّه و دفع نبوة نبى اللّه و لا تزال بذلك حتّى توقعه فى ردّ توحيد اللّه و الالحاد فى دين اللّه» «2»
«همانا گناهان گمراهى را بر گنهكار مسلط مى‏نمايد تا آنجا كه او را به رد ولايت و امامت وصى رسول خدا و انكار نبوت پيامبر و به همين منوال انكار يكتايى خدا و الحاد و كفر در دين خدا، آلوده مى‏گرداند.»

5- قطع روزى‏

امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:
«إنّ الرّجُل لَيَذنب الذَّنْب فَيَدرء عنه الرّزق» «3»
«مردى گناهى انجام مى‏دهد و در نتيجه روزى از او دور مى‏شود.»

6- محروميت از نماز شب‏
امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«إنّ الرّجل يَذنب الذَّنْب فَيحرم صَلاة الليل» «4»
«انسان بر اثر ارتكاب گناه از نماز شب محروم مى‏گردد.»
__________________________________________________
(1). كافى، ج 2 ص 271. بحار، ج 73 ص 329
(2). بحار، ج 73 ص 360
(3). كافى، ج 2 ص 271
(4). كافى، ج 2 ص 271

7- عدم امن از حوادث‏

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:

گنهكار نبايد خود را از بلاهاى شبانه و حوادث ناگهانى ايمن بداند. «1»

و عواقب شوم ديگر 8 تا 20

كه آنها را فهرست‏وار ذكر مى‏كنيم؛
8- قطع باران. 9- ويرانى خانه.
10- حبس صدساله قيامت. 11- خشم و لعن الهى.
12- بلاهاى بى سابقه. 13- پشيمانى.
14- پرده درى و رسوايى. 15- كوتاهى عمر.
16- زلزله. 17- فقر عمومى.
18- اندوه. 19- بيمارى.
20- تسلط اشرار

روايات در اين زمينه، بسيار است. «2»
__________________________________________________
(1). كافى، ج 2 ص 269
(2). كافى، ج 2 ص 272- 275 و 445- 446

براى رعايت اختصار اين فصل را با پنج روايت ذيل به پايان مى‏بريم:

الف- پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:

هركس در امر نماز سستى كند و آن را سبك شمرد خداوند او را به پانزده بلا گرفتار مى‏كند:

1- كوتاهى عمر. 2- كمى روزى. 3- زدودن سيماى صالحان از چهره‏اش. 4- عدم پاداش براى اعمالش. 5- عدم استجابت دعا.
6- عدم بهره‏مندى او از دعاى صالحان. 7- مرگ ذليلانه. 8- مرگ در حال گرسنگى و تشنگى. 9- ماموريت فرشته‏اى از طرف خدا كه او را در قبرش شكنجه دهد. 10- قبر را بر او تنگ نمايد. 11- قبرش تاريك‏ است. 12- ماموريت فرشته‏اى براى كشاندن او بر زمين از ناحيه صورت در منظر مردم. 13- حسابرسى شديد قيامت. 14- سلب نظر و توجه خدا به او. 15- ابتلا به عذاب سخت. «1»

ب- پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

زنا كردن داراى شش اثر است كه سه اثرش در دنيا است و سه اثرش در آخرت مى‏باشد،

اثر دنيوى آن عبارتست از: رسوايى، كوتاهى عمر و قطع روزى.

و اما اثر اخروى آن عبارتست از: سختى حساب، خشم خدا و جاودانگى در آتش دوزخ و همچنين اعمال نيك او بدون پاداش است و دعايش به استجابت نمى‏رسد و بهره‏اى از دعاى صالحان نمى‏برد. «2»

ج- معاذبن جبل مى‏گويد: در منزل ابوايّوب انصارى و در محضر پيامبر صلى الله عليه و آله بودم كه از آن حضرت پرسيدم، منظور اين آيه چيست؟
«يوم يُنْفخ فى الصّور فَتَأتون أفْواجاً» «3»
«روز قيامت در صور دميده مى‏شود، پس مردم گروه گروه مى‏آيند.»

آن حضرت صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود:
ده گروه از امت من در قيامت كه به چهره‏هاى مخصوصى از سايرين متمايز هستند وارد صحنه مى‏شوند؛
1- ميمون. 2- خوك. 3- واژگونه. 4- كور. 5- گنگ و كر. 6- زبانشان را مى‏جوند و از دهانشان چرك كه همه را ناراحت مى‏كند بيرون مى‏آيد.7- بدبوتر از مردار گنديده. 8- پوشيده به لباس‏هاى آتشين و مس گداخته و چسبان. 9- با دست و پاى بريده. 10- آويخته شده بر دارهاى آتشين.
__________________________________________________
(1). سفينة البحار، ج 2 ص 44
(2). عقاب الاعمال (صدوق)، ص 598، سفينة البحار، ج 2 ص 44
(3). نبا/ 20

گروه اول؛ سخن‏چينان، گروه دوم؛ حرام خوران، گروه سوم؛ رباخوران، گروه چهارم؛ ستمگران در قضاوت، گروه پنجم؛ از خود راضى و خود بينان، گروه ششم؛ علما و قاضيان بى‏عمل، گروه هفتم؛ آزار دهندگان به همسايه، گروه هشتم؛ جاسوسان نزد ظالم، گره نهم؛ شهوترانان و مانع اداى حق خدا از اموال خود و گروه دهم؛ متكبران مى‏باشند. «1»

د- رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند:
«مَن وَلِىَ عَشرةً فلم يَعدِل فيهم جاءَ يومَ القِيامة وَ يَداه و رِجلاه و راسُه فى ثقْب فأس» «2» «3»
«هر كس سرپرست ده نفر شود ولى رفتارش با آنها عادلانه نباشد روز قيامت در حالى بيايد كه دست و پا و سر او در سوراخ تبرى باشد.»

ه- امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن سوّد إسمه فى ديوان ولد فُلان حَشَره اللّه يَوم القِيامة خِنزيراً» «4»
«كسى كه نام خود را در دفتر ادارى فرزندان فلان (يعنى حكومت طاغوتى بنى عباس و هر طاغوت ديگر) ثبت كند، خداوند او را در روز قيامت به صورت خوك محشور مى‏كند.»
__________________________________________________
(1). مجمع البيان، ج 1 ص 423
(2). عقاب الاعمال صدوق، ص 592
(3). ناگفته نماند درباره‏ى پاداش و كيفر گناه، شيخ صدوق قدس سره (متوفى 381) كتاب جامعى به نام «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال»، تأليف نموده است‏
(4). عقاب الاعمال، ص 594

و- رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند:

هنگامى كه عمل زنا آشكار شود، مرگ ناگهانى زياد مى‏گردد ... و هنگامى كه در ترازو كم فروشى شود، خداوند قحطى و كمبود را بر مردم فرود مى‏آورد و هنگامى كه مردم زكات اموال خود را ندهند زمين بركت‏هاى خود، از زراعت و ميوه و معادن را بروز نمى‏دهد، .... و هنگامى كه قطع صله‏ى رحم رواج يافت ثروت‏ها در دست اشرار قرار مى‏گيرد و هنگامى كه امر به معروف و نهى از منكر ترك گرديد خداوند اشرار را بر مردم مسلط مى‏كند، كه هر چه نيكان آنها دعا كنند به استجابت نمى‏رسد. «1»
فردوسى مى‏گويد:

به رستم چنين گفت دستان «2» كه كم-----كن اى پور بر زيردستان ستم‏
اگر چه ترا زيردستان بسى است-----فلك را در اين زير دستان بسى است‏
مكن تا توانى دل خلق ريش-----وگر ميكنى ميكنى بيخ خويش‏
مكن تا توانى ستم بر كسى-----ستمگر به گيتى نماند بسى‏

__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 11 ص 513
(2). دستان نام پدر رستم است‏