بسم الله الرحمن الرحيم به نام خداوند بخشنده بخشايشگر
(آيه 1)- همان گونه كه گفتيم آغاز اين سوره با بيان بعضى از حوادث هول انگيز و وحشتناك پايان اين جهان و شروع رستاخيز همراه است، نخست مىفرمايد: «هنگامى كه زمين شديدا به لرزه درآيد» (اذا زلزلت الارض زلزالها).
و آن يا زلزله تمام كره زمين است- بر خلاف زلزلههاى معمولى كه موضعى و مقطعى است- و يا اشاره به زلزله معهود يعنى زلزله رستاخيز است.
(آيه 2)- «و زمين (چنان زير و رو شود كه) بارهاى سنگينش را خارج سازد» (و اخرجت الارض اثقالها).
بعضى گفتهاند: منظور از «اثقال» (بارهاى سنگين زمين) انسانها هستند كه با زلزله رستاخيز از درون قبرها به خارج پرتاب مىشوند.
و بعضى ديگر گفتهاند: گنجهاى درون خود را بيرون مىريزد، و مايه حسرت دنيا پرستان بىخبر مىگردد.
اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور بيرون فرستادن مواد سنگين و مذاب درون زمين است كه معمولا كمى از آن به هنگام آتشفشانها و زلزلهها بيرون مىريزد، در پايان جهان آنچه در درون زمين است به دنبال آن زلزله عظيم به بيرون پرتاب مىشود.
تفسير اول مناسبتر است هر چند جمع ميان سه تفسير نيز بعيد نيست.
(آيه 3)- به هر حال، در آن روز «انسان (از ديدن اين صحنه بىسابقه، سخت متوحش مىشود، و) مىگويد: زمين را چه مىشود» كه اين گونه مىلرزد؟
(و قال الانسان ما لها).
«انسان» در اينجا معنى گستردهاى دارد كه همگان را شامل مىشود، زيرا تعجب از اوضاع و احوال زمين در آن روز مخصوص به كافران نيست.
اين تعجب، و سؤال ناشى از آن نفخه اولى است كه نفخه پايان جهان است، زيرا زلزله عظيم در پايان جهان رخ مىدهد.
و در اين صورت منظور از اثقال زمين معادن و گنجها و مواد مذاب درون آن است.
