سوره صافّات [37]

(آيه 166)- «و ما همه تسبيح‏گوى او هستيم»، و او را از آنچه لايق ذات پاكش نيست منزه مى‏شمريم (وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ).

آرى! ما بندگانيم كه جان و دل بر كف داريم، همواره چشم بر امر، و گوش بر فرمانش سپرده‏ايم، ما كجا و فرزندى خدا كجا؟
در حقيقت آيات سه گانه فوق به سه قسمت از صفات فرشتگان اشاره مى‏كند: نخست اين كه هر كدام رتبه و منزلتى دارند كه از آن تجاوز نمى‏كنند.

ديگر اين كه آنها دائما آماده اطاعت فرمان خدا در عرصه آفرينش و اجراى اوامر او در پهنه عالم هستى هستند.

سوم اين كه آنها پيوسته تسبيح خدا مى‏گويند و او را از آنچه لايق مقامش نيست منزه مى‏شمرند.

(آيه 167)- سپس در چهار آيه ديگر به يكى از عذرهاى ناموجه اين مشركان در ارتباط با همين مسأله بت پرستى و مطالب ديگر اشاره كرده و پاسخ مى‏دهد، مى‏فرمايد: «آنها پيوسته مى‏گفتند:» (وَ إِنْ كانُوا لَيَقُولُونَ).

(آيه 168)- «اگر يكى از كتابهاى پيشينيان نزد ما بود» (لَوْ أَنَّ عِنْدَنا ذِكْراً مِنَ الْأَوَّلِينَ).

(آيه 169)- «به يقين ما بندگان مخلص خدا بوديم» (لَكُنَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ).

اين همه از بندگان مخلص و آنان كه خدايشان خالص كرده است سخن مگوى، و پيامبران بزرگى همچون نوح و ابراهيم و موسى و غير آنها را به رخ ما مكش، ما هم اگر مشمول لطف خدا شده بوديم و يكى از كتب آسمانى بر ما نازل مى‏شد، در زمره اين بندگان مخلص بوديم!

(آيه 170)- اين آيه مى‏گويد اين آرزوى آنها هم اكنون جامه عمل به خود پوشيده و بزرگترين كتاب آسمانى خدا «قرآن مجيد» بر آنان نازل شده، اما اين دروغ پردازان پر ادعا «به آن كافر شدند (و از در مخالفت و انكار و دشمنى درآمدند) ولى به زودى (نتيجه كار خود را) خواهند دانست» (فَكَفَرُوا بِهِ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ).

(آيه 171)- حزب اللّه پيروز است! به دنبال بحثهاى گوناگونى كه پيرامون مبارزات انبياى بزرگ و كارشكنيهاى مشركان بى‏ايمان طى آيات اين سوره آمده است، اكنون كه به آخرين آيات سوره نزديك مى‏شويم مهمترين مسأله را در اين رابطه بيان مى‏كند، و آن خبر از پيروزى نهائى لشكر خدا بر لشكر شيطان و دشمنان حق است، تا مؤمنان در هر عصر و زمان به اين وعده بزرگ الهى دلگرم شوند و براى ادامه مبارزه با لشكر باطل آماده و مقاوم گردند.

مى‏فرمايد: «وعده قطعى ما براى بندگان فرستاده ما از پيش مسلّم شده ...»
(وَ لَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِينَ).

(آيه 172)- «كه آنان يارى شدگانند» (إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ).

(آيه 173)- «و لشكر ما (در تمام صحنه‏ها) پيروزند»َ إِنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الْغالِبُونَ).

چون عبارت صريح و گويا، و چه وعده روح پرور و اميد بخشى؟!

(آيه 174)- سپس در ادامه اين آيات، هم براى دلدارى پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و مؤمنان و تأكيد بر پيروزى، و هم تهديد مشركان بى‏خبر مى‏گويد: «از آنها [كافران‏] روى بگردان تا زمان معيّنى» كه فرمان جهاد فرارسد (فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ).

(آيه 175)- سپس اين جمله را با تهديد ديگرى تأكيد كرده، مى‏فرمايد: «وضع آنها را بنگر (چه بى‏محتواست) اما به زودى (نتيجه اعمال خود را) مى‏بينند» (وَ أَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ). به زودى پيروزى تو و مؤمنان، و شكست ذلت بار خود را در اين دنيا، و مجازات الهى را در جهان ديگر خواهند ديد.

(آيه 176))- و از آنجا كه اين خيره‏سران بى‏شرم پيوسته اين سخن را تكرار مى‏كردند كه وعده عذاب الهى چه شد؟ و اگر راست مى‏گوئى چرا معطلى؟ قرآن با لحنى تهديدآميز در پاسخ آنها مى‏گويد: «آيا اينها براى عذاب ما عجله مى‏كنند»؟
(أَ فَبِعَذابِنا يَسْتَعْجِلُونَ).

گاه مى‏گويند: اين وعده الهى چه شد؟ و گاه مى‏گويند اين پيروزى كى خواهد آمد؟

(آيه 177))- «اما هنگامى كه عذاب ما در آستانه خانه‏هايشان فرود آيد انذار شدگان صبحگاه بدى خواهند داشت» (فَإِذا نَزَلَ بِساحَتِهِمْ فَساءَ صَباحُ الْمُنْذَرِينَ).

اين تعبير نزول عذاب را در متن زندگى آنها و مبدل شدن كانون آرامش آنها را به كانونى از وحشت و اضطراب نشان مى‏دهد.

(آيه 178))- به آنها اعتنا مكن! گفتيم آيات آخر اين سوره در حقيقت وسيله‏اى است براى دلدارى پيامبر و مؤمنان راستين و تهديدى است براى كفار لجوج.

اين آيه بار ديگر با لحنى تهديد آميز مى‏فرمايد: «از آنها روى بگردان (و آنان را به حال خود واگذار) تا زمان معيّنى» (وَ تَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ).

(آيه 179))- «و وضع كارشان را ببين، آنها نيز به زودى (نتيجه اعمال خود را) مى‏بينند»! (وَ أَبْصِرْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ).

اين تكرار به خاطر تأكيد است كه آنها بدانند اين يك مسأله قطعى است كه به زودى مجازات و شكست و ناكامى خود را خواهند ديد، و به نتائج مرارت بار اعمالشان گرفتار مى‏شوند و پيروزى مؤمنان نيز قطعى و مسلم است.

(آيه 180))- سپس سوره با سه جمله پر معنى در باره «خداوند» و «پيامبران» و «جهانيان» پايان مى‏يابد.

مى‏فرمايد: «منزه است پروردگار تو، پروردگار عزّت (و قدرت) از آنچه آنان [مشركان و جاهلان‏] توصيف مى‏كنند» (سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ).

گاه فرشتگان را دختران او مى‏نامند، گاه در ميان او و جن نسبتى قائل مى‏شوند، و گاه موجودات بى‏ارزشى همچون قطعات سنگ و چوب را همرديف او قرار مى‏دهند.

(آيه 181))- و در جمله دوم همه پيامبران را مورد لطف بى‏پايان خويش قرار داده، مى‏گويد: «و سلام بر رسولان» (وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ).

سلامى كه نشانه سلامت و عافيت از هرگونه عذاب و كيفر روز قيامت، سلامى كه امان در برابر شكستها و دليل بر پيروزى بر دشمنان است.

(آيه 182))- و سر انجام سخن را با حمد الهى پايان داده، مى‏گويد: «و حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است» (وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ).

سه آيه اخير مى‏تواند اشاره و مرورى اجمالى بر تمام مسائل اين سوره باشد، چرا كه بخش مهمى از اين سوره پيرامون توحيد و مبارزه با انواع شرك بود، و آيه اول با تسبيح و تنزيه خداوند از توصيفهاى مشركان، همه را بازگو مى‏كند.

بخش ديگرى از اين سوره بيان گوشه‏هائى از حالات هفت پيامبر بزرگ بود، آيه دوّم اشاره‏اى به آنهاست.

و بالاخره بخش ديگرى از نعمتهاى الهى، مخصوصا انواع نعمتهاى بهشتى، و پيروزى جنود الهى بر لشكر كفر سخن مى‏گفت، و حمد و ستايش خدا در پايان كار اشاره‏اى به همه اينهاست.

در روايات متعددى مى‏خوانيم: «كسى كه مى‏خواهد در روز قيامت اجر و پاداش او با پيمانه بزرگ و كامل داده شود بايد آخرين سخنش در هر مجلسى كه مى‏نشيند اين بوده باشد: سبحان ربّك ربّ العزّة عمّا يصفون و سلام على المرسلين و الحمد للّه ربّ العالمين».

«پايان سوره صافّات»