سوره فاطر [35]

(آيه 43)- اين آيه توضيحى است بر آنچه در آيه قبل گذشت، مى‏گويد:
دورى آنها از حق «به خاطر اين بود كه طريق استكبار در زمين را پيش گرفتند» و هرگز حاضر نشدند در برابر حق تسليم شوند (اسْتِكْباراً فِي الْأَرْضِ).

و نيز به خاطر آن بود كه «حيله‏گريهاى زشت و بد را» پيشه كردند (وَ مَكْرَ السَّيِّئِ).

«ولى اين حيله‏گريهاى سوء تنها دامان صاحبانش را مى‏گيرد» (وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ).

او را در برابر خلق خدا رسوا و بينوا، و در پيشگاه الهى شرمسار مى‏كند.

در حقيقت اين آيه مى‏گويد: آنها تنها به دورى كردن از اين پيامبر بزرگ الهى قناعت نكردند، بلكه براى ضربه زدن به او از تمام توان و قدرت خود كمك گرفتند، و انگيزه اصلى آن كبر و غرور و عدم خضوع در مقابل حق بود.

در دنباله آيه اين گروه مستكبر مكار و خيانتكار را با جمله پر معنى و تكان دهنده‏اى تهديد كرده، مى‏گويد: «آيا آنها انتظارى جز اين دارند كه گرفتار همان سرنوشت پيشينيان شوند»؟! (فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ).

اين جمله كوتاه اشاره‏اى دارد به تمام سرنوشتهاى شوم اقوام گردنكش و طغيانگرى همچون قوم نوح، و عاد، و ثمود، و قوم فرعون كه هر كدام به بلاى عظيمى گرفتار شدند.

سپس براى تأكيد بيشتر مى‏افزايد: «هرگز براى سنت الهى تغيير و تبديلى نمى‏يابى، و هرگز براى سنت الهى دگرگونى نخواهى يافت» (فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا).

نوسان و دگرگونى سنتها در باره كسى تصور مى‏شود كه آگاهى محدودى دارد، ولى پروردگارى كه عالم و حكيم و عادل است سنتش در باره آيندگان همان است كه در باره پيشينيان بوده است، سنتهايش ثابت و تغيير ناپذير است.

(آيه 44)- در اين آيه اين گروه مشرك و مجرم را به پيگيرى آثار گذشتگان و سرنوشتى كه به آن گرفتار شدند دعوت مى‏كند، تا آنچه را از تاريخ در باره آنها شنيده‏اند با چشم در سرزمينهاى متعلق به آنها، و در لابلاى آثارشان ببينند، مى‏فرمايد: «آيا سير در زمين نكردند تا بنگرند عاقبت كار كسانى كه پيش از آنها بودند چه شد»؟! (أَ وَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ).

اگر اينها چنين تصور مى‏كنند كه از آنان نيرومندترند سخت در اشتباهند، چرا كه «آنها از اينها قويتر و پر قدرت‏تر بودند» (وَ كانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً).

به علاوه انسانها هر قدر نيرومند و قوى باشند قدرت آنها در برابر قدرت خداوند صفر است، چرا كه «نه چيزى در آسمان، نه در زمين، از حوزه قدرت او فرار نخواهد كرد، و او را عاجز و ناتوان نخواهد ساخت» (وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ).

زيرا «او دانا و تواناست» (إِنَّهُ كانَ عَلِيماً قَدِيراً).

نه چيزى از نظرش مخفى و پنهان مى‏ماند، و نه كارى در برابر قدرتش مشكل است، و نه كسى بر او چيره مى‏شود.

(آيه 45)- اگر لطف او نبود جنبنده‏اى بر پشت زمين نبود! اين آيه كه آخرين آيه سوره «فاطر» است بحثهاى تند و تهديدهاى شديد گذشته اين سوره را با بيان لطف و رحمت پروردگار بر مردم روى زمين پايان مى‏دهد، همان گونه كه اين سوره را با گشايش رحمت خدا بر مردم آغاز كرد.

آيه قبل كه مجرمان بى‏ايمان را تهديد به سرنوشت پيشينيان مى‏كرد اين سؤال را براى بسيارى از آنها و ديگران مطرح مى‏سازد كه اگر سنت الهى در باره همه گردنكشان چنين است پس چرا اين قوم مشرك و سركش مكّه را مجازات نمى‏كند؟! در پاسخ اين سؤال مى‏فرمايد: «اگر خداوند همه مردم را به خاطر اعمالى كه انجام داده‏اند مجازات كند (و هيچ مهلتى براى اصلاح و تجديد نظر و خودسازى به آنان ندهد) جنبنده‏اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت» (وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِما كَسَبُوا ما تَرَكَ عَلى‏ ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ).

آن چنان مجازاتهاى پى در پى نازل مى‏شد و صاعقه‏ها و زلزله‏ها و طوفانها گنهكاران ظالم را در هم مى‏كوبيد كه زمين جاى زندگى براى كسى نبود.

«ولى خداوند (به لطف و كرمش) آنها را تا زمان معينى به تأخير مى‏اندازد» و به آنها فرصت براى توبه و اصلاح مى‏دهد (وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى).

اما اين حلم و فرصت الهى حسابى دارد، تا زمانى است كه اجل آنها فرا نرسيده باشد، «اما هنگامى كه اجل آنها فرارسد (هر كس را به مقتضاى عملش جزا مى‏دهد چرا كه) خداوند نسبت به بندگانش بصير و بيناست» هم اعمال آنها را مى‏بيند و هم از نيات آنها با خبر است (فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِعِبادِهِ بَصِيراً).

«پايان سوره فاطر»