عواملی برای برآورده شدن حوائج

[طاهره وحیدیان]

املی برای برآورده شدن حوائج

---

در این جمله کوتاه، «رَبِّ هَب لی مِنَ الصّالِحین»، حضرت ابراهیم علیه السلام چند جهت را مد نظر داده است:

یکی این که از خداوند فرزند طلب کرده است.
دیگر این که از شر اولاد ناخلف به پروردگار خود اعتصام جسته است.
سوم این که دعای خود را از وجهه یک درخواست دنیایی، به یک چهره معنوی مبدل کرده و در نتیجه، دعایی خداپسندانه مطرح کرده است.

---

ادب حضرت ابراهیم علیه السلام

اولین ثنا از حضرت ابراهیم علیه السلام
از جمله آدابی که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در برابر خداوند متعال رعایت کرده است، ادبی است که قرآن مجید آن را چنین بیان فرموده است: «فانهم عدو لی الا رب العالمین» من همه معبودها جز پروردگار عالمیان را دشمن خود می‌دانم.(شعرا : 79 - 75)
آن گاه حضرت در مقام توصیف رب‌العالمین می‌فرماید: «پروردگاری که مرا آفرید، هم او هدایتم خواهد کرد. پروردگاری که مرا غذا و آب می‌خوراند ... و وقتی بیمار شوم، بهبودیم می‌بخشد. پروردگاری که مرا می‌راند، سپس زنده‌ام می‌کند. پروردگاری که امیدوارم خطاهای مرا در روز جزا بیامرزد.»
در این کلام، حضرت ابتدا پروردگار خود را به ثنای جمیل حمد می‌کند، آن گونه که ادب عبودیت اقتضا می‌کند. این ثنا، اولین ثنای مفصلی است که خداوند از آن حضرت حکایت کرده است. در این ثنا، حضرت که عنایت پروردگار خود را از ابتدای خلقتش تا زمان بازگشت به سوی او مورد توجه قرار داده، و خود را در برابر او فقیر و محتاج محض دانسته به گونه ای که قادر بر هیچ کار نیست.

[طاهره وحیدیان]

ادبی از حضرت ابراهیم علیه‌السلام

ادب دیگری که حضرت ابراهیم علیه‌السلام مراعات نموده، این است که مرض را به خود نسبت داده و گفته است : وقتی که مریض می‌شوم، او شفایم می‌دهد. گرچه مرض از حوادث است و از این نظر بی ارتباط با پروردگار نیست، اما در این جا گویا خواسته چنین ادعا کند که از خدای متعال کاری که در قضاوت بنده تلقی شود نیز از خدای جمیل صادر نمی‌شود.

دعاهای آخر عمر حضرت ابراهیم علیه‌السلام

دعاهایی که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در آخر عمر خود کرده، قرآن کریم از آن حضرت چنین نقل می‌فرماید:
پروردگارا این شهر را شهر امنی قرار ده و مرا و فرزندانم را از این که بت‌ها را پرستش کنیم، دور بدار. پروردگارا! بت‌ها، بسیاری از مردم را گمراه کرده‌اند. پس هر کس از من پیروی کند، او از من است؛ و هر کس نافرمانیم کند، تو بخشنده و مهربانی. پروردگارا ذریه خود را در بیابانی بی آب و علف در کنار بیت‌الحرام تو سکونت دادم. خدایا برای این که نماز اقامه کنند، پس تو دل‌ها را از مردم به سوی ایشان معطوف بدار و از میوه‌ها روزیشان فرما، شاید که تو را شکر گزارند.
پروردگارا ما! به درستی که تو می‌دانی آن چه را که ما پنهان می‌داریم و آن چه را که آشکار می‌سازیم. چیزی در زمین و آسمان بر خدا پوشیده نیست. سپاس خدای را که در سنین پیری اسماعیل و اسحاق را به من داد. خدای من به تحقیق شنوای دعا است.

[طاهره وحیدیان]

پروردگارا مرا و ذریه ام را اقامه کننده نماز قرار بده. ای پروردگار ما! دعایم را قبول فرما. پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و جمیع مؤمنان را در روزی که حساب بر پا می‌شود، بیامرز. (ابراهیم : 36 - 41) ادبی که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در این دعا به کار برده، این است که در بیان حوایج خود، اهداف شروع خود را به گونه ای ادا می‌کند که هر کس می‌تواند از آن پی ببرد که حضرت تا چه اندازه به رحمت پروردگارش امید داشته است.

در دعاها اهداف خود را بیان کنیم

به عنوان مثال، پس از این عرض می‌کند: «من و فرزندانم را از این که پرستش بت‌ها کنیم، دور بدار» غرض خود را این گونه بیان می‌کند :

پروردگارا! به درستی که آن‌ها بسیاری از مردم را گمراه کردند. بیان این هدف در دعای حضرت، بیانگر این نکته است که در انتظار تعلیم و فرمان حضرت حق است و خود را موظف می‌داند تا منتظر دستور حق باشد؛ و آمادگی خود را برای هدفی که خدا می‌خواهد، یعنی هدایت مردم اعلام نماید.
همچنین پس از این که عرض کرد: «پروردگارا، اینک من ذریه خود را در بیابانی بی آب و علف در کنار بیت‌الحرام تو سکونت دادم، پس دل‌هایی از مردم را به سوی آنان معطوف بدار و از میوه‌ها روزیشان فرما»، هدف خود را چنین بیان می‌کند: «شاید آنان تو را شکر گزارند». ابراز هدفی مقدس و بزرگ، برای هر خواسته ای نشانگر ادب درخواست کننده است.

[طاهره وحیدیان]

تکرار اسامی خداوند در دعاها

ادب دیگری که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در کلام خود رعایت کرده، این است که در بیان هر حاجتی که مطرح کرده، اسمی از اسمای حسنای الهی را از قبیل «غفور»، «رحیم» و «سمیع الدعا» بیان کرد. اسم شریف «رب» را در تمامی آن حوایج، تکرار کرده است؛ زیرا ربوبیت خدا واسطه ارتباط بنده با خدای خود و فتح باب در هر دعا است.

در دعا نفرین نکنیم!

ادب دیگر آن حضرت، این است که عرض کرد: «و هر کس نافرمانیم کند، به درستی که تو بخشنده و مهربانی» یعنی نفرین به جان آنان نکرده، بلکه پس از کلام خود، دو اسم از اسماء الله را، که واسطه شمول و نعمت سعادت بر هر انسانی است، یعنی «غفور» و «رحیم» را بیان کرده است؛ زیرا دوستدار نجات امت خود و گسترش جود پروردگار خود بود.
حضرت ابراهیم علیه‌السلام پس از ثنای الهی در دعای خویش چنین می‌گوید :
پروردگارا! مرا حکمی ببخشای و به صالحین ملحقم ساز و برای من در میان آیندگان نام نیک و ذکر جمیلی مرحمت فرما و مرا از ورثه بهشت نعیم قرار ده و پدر مرا بیامرز که وی از گمراهان بود و مرا در روزی که همه مبعوث می‌شوند، رسوا مساز. (شعراء : 82 - 86)
ادبی را که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در این دعا رعایت کرد، این است که خواسته خود را با اسم «رب» شروع کرده است. این امر بیانگر این معنا است که مدبر همه عالم خداست. پس از آن، تنها نعمت‌های حقیقتی و پایدار را درخواست نمود که سر آمد آن‌ها، «حکم» یعنی شریعت و پیوستن به صالحان و نام نیک در میان آیندگان است. این ادب بیانگر این است که از بزرگان خواسته کوچک نداشته باشد.

نکاتی در یک جمله کوتاه

در این جمله کوتاه، «رب هب لی من الصالحین»، حضرت چند جهت را مد نظر داده است:
یکی این که از خداوند فرزند طلب کرده است.
دیگر این که از شر اولاد نا خلف به پروردگار خود اعتصام جسته است.
سوم این که دعای خود را از وجهه یک درخواست دنیایی، به یک چهره معنوی مبدل کرده و در نتیجه، دعایی خداپسندانه مطرح کرده است.
این گونه دعا کردن حضرت، به صورت عملی به مردم می‌آموزد که چگونه دعا را شروع کنند و چه جملاتی را به کار برند و چه نوع درخواستی را مطرح کنند. که هم خواسته های دنیایی برآورده شود و هم نتیجه اخروی پیامد آن باشد.