صحيفه سجّاديه را بشناسيم

مدت سيزده قرن است كه كتاب صحيفه سجاديه مونس بزرگان زهاد و صالحان و مرجع و ملجأ مشاهير علما و مصنفان بوده و هست. براي آشنايي با اين گنج معنوي بحث را در چند بخش پي مي‏گيريم.
الف) سند صحيفه

از نظر سندي، صحيفه سجّاديه در حد تواتر بلكه فوق آن است، شيخ آقا بزرگ تهراني در اين باره مي‏گويد: «الصَّحيفَةُ الاُوْلي اَلْمُنْتَهي سَنَدُها اِلي الاِمامِ زِيْنِ العابِدينَ... وَ هِيَ مِنَ الْمُتَواتِراتِ عِنْدَ الاَصْحابِ لاِِخْتِصاصِها بِالاِجازَةِ وَالرّوايَةِ في كُلِّ طَبَقَةٍ وَعَصرٍ...؛8
صحيفه اولي كه سند آن به امام زين العابدين عليه‏السلام مي‏رسد... از متواترات [و قطعيات] نزد اصحاب است؛ چرا كه از ويژگي آن، اين است [كه تمام اصحاب از اساتيد خود [اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالي] و در تمام عصرها گرفته‏اند.» كار شهرت سند صحيفه به جايي رسيده كه مرحوم محمد تقي مجلسي ادعا نموده است كه او در نقل و روايت صحيفه يك ميليون سند دارد.9 و همين طور شيخ محمد بن نعمان مفيد (م413) در ارشاد و علي بن محمد خزاز قمي، شاگرد صدوق بن بابويه (م381) و احمد بن عياشي (م401) و ابوالفضل شيباني، و.... آن را نقل نموده‏اند، و از علماي اهل سنّت نيز، ابن جوزي در خصائص الائمه، و حافط سليمان بن ابراهيم القندوزي (م 1294) در ينابيع المودة از صحيفه اسم برده، بخشهايي از دعاي آن را نقل نموده‏اند.10
ابوالفضل شيباني سندش به اين صورت است: حديث كرد ما را عامربن عيسي بن عامر سيرافي در مكه در سال 381، و گفت: حديث كرد مرا ابو محمد حسن بن محمد بن يحيي بن حسن بن جعفر بن عبيداللّه‏ بن حسين بن علي بن ابيطالب عليهم‏السلام ، گفت: حديث كرد مرا پدرم و او از عمير بن متوكل، او از پدرش متوكل بن هارون و او از يحيي بن زيد، پس از شهادت پدرش در حالي كه به سوي خراسان در حركت بود و مردي را به پايه و عقل او نديدم.... كه او صحيفه كامله‏اي را كه دعاهاي علي بن الحسين عليه‏السلام در آن بود، به من نشان داد.11
گذشته از كتب تاريخي و رجالي، هيچ كتاب دعاي معتبري از دعاهاي صحيفه سجاديه خالي نيست، مانند: 1.«مصباح المتهجد» شيخ طوسي (385 ـ 460).
2. «سلوك الحزين» قطب الدين بن سعيد بن هبة اللّه‏ راوندي (م573) كه كتابش مشهور به «دعوات الراوندي» مي‏باشد.
3. «اختيار المصباح» از سيد علي بن حسين بن باقي.
4.«اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب» سيد رضي الدين علي بن طاووس (م589).
5. «زوائد الفوائد» ابوالقاسم علي بن رضي الدين.
6. «البلد الامين» ابراهيم بن علي كفعمي (م.868) و....
از همه آنها گذشته، علامه مجلسي اول، به نقل آيت اللّه‏ مرعشي نجفي، در بسياري از اجازات خود اشاره كرده كه او صحيفه را شفاها و بلاواسطه از حضرت حجة بن الحسن صاحب الزمان عليه‏السلام نقل مي‏كند. مجلسي مي‏گويد:
«در بين خواب و بيداري ديدم كه گويا در مسجد جامع عتيق اصفهان ايستاده‏ام و حضرت مهدي عليه‏السلام نيز ايستاده بود. من چند مسئله را كه برايم مشكل شده بود، از محضر آن حضرت پرسيدم، پس جواب آن را برايم بيان فرمود. آنگاه از كتابي كه به آن عمل كنم سؤال كردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد و من [نزد او رفتم] و از او كتابي گرفتم، به نظرم آمد كه آن كتاب دعا بود، پس آن را بوسيدم و بر چشم نهادم، ولي وقتي به خويش آمدم [و از خواب بيدار شدم] آن كتاب را در دست خود نيافتم، پس تا صبح گريه كردم، فرداي آن روز به دنبال «محمد تاج» راه افتادم تا رسيدم به «دارالبطيخ»، مرد صالحي را كه آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت ديدم، به او سلام كردم، او مرا فرا خواند و به كتابخانه خود برد، اولين كتابي كه به دست من داد، همان كتابي بود كه در خواب ديده بودم، آنگاه شروع نمودم به گريه و گفتم همين كتاب مرا بس است. و از آنجا به نزد شيخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخه‏اي كه جدّ پدر محمد مدرس از روي نسخه شهيد نوشته بود، پرداختم. ديدم نسخه‏اي كه حضرت صاحب الزمان به من مرحمت فرموده بود، درست مطابق نسخه صحيفه شهيد مي‏باشد.12