امام رضا (ع) و تربيت فرزند

الف) قبل از سفر
ابى محمد وشاء از امام رضا(ع)نقل كرد كه حضرت فرمود: هنگامى كه خواستم از مدينه به سوى خراسان حركت‏كنم، اهل و عيال خود را جمع كردم و از آنها خواستم كه با صداى بلند بر من‏بگريند. سپس دوازده هزار دينار بين آنها تقسيم كردم و گفتم: من هرگز به سوى‏شما بر نمى‏گردم. سپس دست جواد(ع) را گرفتم، وارد مسجد پيامبر(ص) شدم، دست اورا بر قبر گذاشتم و از رسول خدا(ص) نگهدارى‏اش را طلب كردم. جواد(ع) [رازكارم را] دريافت و گفت: پدر و مادرم به فدايت، به سوى دشمن مى‏روى؟ حضرت همه‏وكلاء و خدام خود را سفارش‏كرد كه به سخنان جواد(ع) گوش فرادهند، از اواطاعت‏كنند، با او مخالفت نورزند و بعد از وفات من به وى بگروند. و آنها راآگاه كردم كه او امام بعد از من و جانشين من است ...
ب) بعد از سفر
ابن ابى‏نصر مى‏گويد امام رضا(ع) در نامه‏اى به حضرت جواد(ع)چنين نوشته بود: اى اباجعفر، به من اطلاع دادند كه خدام، هنگام خروج شما ازخانه، شما را از در كوچك بيرون مى‏برند و اين به خاطر بخل آنهاست تا از شمابه كسى خيرى نرسد; [فرزندم] به حقى كه بر گردن تو دارم، از تو مى‏خواهم كه‏ورود و خروجت فقط از در بزرگ باشد. هنگامى كه خواستى از خانه خارج شوى،همراه خود طلا و نقره داشته باش و هر كه از تو چيزى خواسته، عطا كن. اگرعموهايت از تو طلب كمك كردند، كمتر از پنجاه دينار عطا نكن و بيشتر از آن به‏اختيار توست. اگر از عمه‏هايت كسى از تو كمك خواست، كمتر از بيست و پنج دينارمده و بيشتر از آن به اختيار توست. [فرزندم،] اين سفارش من به خاطر رشد ورفعت مقام توست، پس به ديگران انفاق كن و از خداى صاحب عرش، ترس فقر وتنگدستى نداشته باش.

11- خود اتكايى
توجه به استقلال و خوداتكايى از نكات‏مهم تربيتى است. همگام با رشد جسمانى و افزايش سن، توقعات و انتظارات‏مردم از كودك افزايش مى‏يابد و او بايد خود را براى ايفاى نقش در جامعه آماده‏سازد. از طرفى وابستگى فرزند به والدين، به ويژه پدر، نه مطلوب است و نه‏همواره ممكن. زيرا امكان پيش آمدن موقعيت ويژه و محروم شدن فرزند از كمك‏والدين انكارناپذير است. بنابراين، والدين بايد ضمن نظارت صحيح و حساب شده‏به تدريج زمينه استقلال و خوداتكايى را در فرزندانشان به وجود آورند و باواگذارى مسووليت‏بدانان قدرت اداره زندگى را در آنها تقويت كنند. از نكات‏بسيار زيباى سيره تربيتى امام رضا(ع) توجه به اين امر مهم است. آن حضرت به‏خوبى براى فرزندش جواد(ع) آينده‏نگرى فرمود و چون مى‏دانست فرزندش در نوجوانى‏مسووليت‏بزرگ رهبرى جامعه اسلامى را به عهده مى‏گيرد با واگذاردن مسووليتها به‏وى قدرت مديريت و رهبرى را در او تقويت كرد. امام هشتم(ع)، هنگامى كه درمدينه بود، اداره امور خويش را عملا به فرزندش وا نهاد و حضرت جواد(ع)، بااينكه كودك و نوجوان بود، به خوبى از عهده اين امر برآمد. حنان بن سديرمى‏گويد: ... پيوسته حضرت جواد(ع) با اينكه كودك و نوجوان بود، اداره امورحضرت رضا(ع) را در مدينه به عهده داشت و به خادمان حضرت امر و نهى مى‏كرد وهيچ يك از خدمتگزاران با وى مخالفت نمى‏كرد. اين سخن بدان معناست كه حضرت‏جواد(ع) به خوبى مديريت مى‏كرد و آنها با او مخالفت نمى‏كردند.

12- پرورش بعد عقلانى
تربيت‏بايد همه جانبه باشد. پرورش بعد عقلانى و شكوفاساختن استعداد منطق و استدلال در فرزند يكى از مهمترين ابعاد تربيت است.
منطقى بار آوردن فرزند سبب مى‏شود درست‏بينديشد، منطقى تصميم بگيرد، منطقى‏رفتار كند و در صورت لزوم، بى‏هيچ هراسى از ديدگاهها و رفتارهاى خود دفاع‏كند. سيره تربيتى حضرت رضا(ع) از اين منظر نيز الگويى كامل براى همه رهروان‏آن حضرت است. بنان بن نافع نقل مى‏كند كه روزى مامون از جايى كه حضرت‏جواد(ع) با كودكان بازى مى‏كرد، مى‏گذشت. كودكان از ترس ميدان بازى را ترك‏كردند و تنها جواد(ع) آنجا ايستاد. مامون از او پرسيد: چرا همراه بچه‏هافرار نكردى؟ فرمود: گناهى مرتكب نشدم تا از ترس بگريزم و جاده هم تنگ نيست‏تا آن را برايت‏باز كنم، از هر جا مى‏خواهى عبور كن. مامون [از اين پاسخ‏تعجب كرد و] پرسيد: تو كيستى؟ حضرت در جواب فرمود: من محمد بن على بن موسى‏بن جعفر بن‏محمد بن‏على بن‏ الحسين بن‏على بن ‏ابى‏ طالب عليهم السلام هستم ...

منبع : سایت آل البیت