پاسخ ۲)
از چند جهت می‌توان گفت: برای شیطان راه توبه و برگشت وجود ندارد.

۱ – قرآن مجید اعمالی را قابل توبه می‌داند که از روی نادانی انجام گیرد:

«اِنَّمَا التَّوبَةَ عَلَی اللهِ لِلَّذینَ یَعمَلوُنَ السّوءَ بِجَهالَه؛ پذیرش توبه بر خدا است نسبت به کسانی که از روی جهالت کار زشت انجام می‌دهند».(۳)
در جای دیگر فرمود: «پروردگارتان رحمت بر بندگان را بر خود نوشته است که هر کس از روی نادانی کار زشتی انجام دهد، سپس توبه نماید و خود را اصلاح کند، او توبه پذیر و مهربان است».(۴)
منظور از جهالت، ندانستن نیست، بلکه عمل زشتی است که از روی طغیانگری و عناد سر نزده باشد، بلکه از روی هوی و هوس انجام شده باشد. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که مقصود از جهالت ، گناهی است که بنده خدا آن را انجام می‌دهد که گرچه از حکم آن آگاه می‌باشد، ولی آن گاه که تصمیم می‌گیرد عمل خلافی انجام می‌دهد، در واقع جاهل است. آن گاه حضرت به آیه‌ای که مربوط به حضرت یوسف (ع) است استدلال می‌کند.(۵)
قرآن مجید از یوسف یاد می‌کند که وی به برادرانش گفت: آیا به خاطر دارید ستمی که بر یوسف و برادرش روا داشتید، در حالی که همگی نادان بودید؟(۶)
نادانی به معنای ناآگاهی آنان از زشتی ظلم نبود، بلکه همگی آن را می‌دانستند، ولی این علم در بازداری آنان مۆثر نبود، گویی نسبت به زشتی کار خود به کلی ناآگاه بودند. خودخواهی و هوی و هوس مانند حسادت میان آنان و زشتی عمل پرده ضخیمی پدید آورده بود.

پی نوشت:
۳ – نساء (۴) آیه ۱۷.
۴ – انعام (۶) آیه ۵۴.
۵ – بحارالانوار، ج۶، ص ۳۲.
۶– یوسف (۱۲) آیه ۸۹.