حجاب درادیان الهی

از بررسی و مقایسه حد و كیفیت حجاب در ادیان چهارگانه استنباط می‏گردد كه حجاب در ادیان دیگر، نسبت به اسلام از شدّت بیشتری برخوردار بوده است. به طور مثال، پوشاندن صورت، گرچه در زمان زرتشت معمول نبوده و بعد از او در میان زرتشتیان معمول شده است. این مقاله به بررسی تطبیقی حجاب در ادیان مختلف می پردازد

فطری بودن پوشش:
حجاب و پوشش در تمام ادیان و مذاهب، دارای جایگاه خاصّی است، و یكی از دلایل اساسی آن این است كه حجاب و عفاف، یك امر فطری است.

داستان حضرت آدم و حوّا نیز فطری بودن پوشش را اثبات می‏كند. در تورات (كتاب مقدس یهودیان كه برای مسیحیان نیز مقدّس است)، می‏خوانیم: «و چون زن دید كه آن درخت برای خوراك نیكوست و به نظر، خوش‏نما و درختی دلپذیر و دانش افزا، پس، از میوه‏اش گرفته بخورْد و به شوهر خود نیز داد و او خورد*آن‏گاه چشمان هر دوی ایشان باز شد و فهمیدند كه عریان‏اند؛ پس برگ‏های انجیر به‏هم دوخته، سترها برای خویشتن ساختند. . » بعد ادامه می‏دهد: «و آدم، زن خود را حوّا نام نهاد؛ زیرا كه او مادر جمیع زندگان است * و خداوندْ خدا رخت‏ها برای آدم و زنش از پوست بساخت و ایشان را پوشانید». (1)

بر طبق این متن، آدم و حوّا لباسی نداشتند و بعد از خوردن شجره ممنوعه چشمشان باز شد و فهمیدند كه عریان‏اند كه بلافاصله با برگ درختان خود را پوشاندند و بعداً خداوند لباسی از پوست بدیشان ارزانی داشت. در قرآن كریم در مورد داستان حضرت آدم و حوّا چنین آمده است: فَلَمّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْءتَهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الجَنَّةِ؛(2)

آن‏گاه كه آدم و حوّا از درخت ممنوعه چشیدند، پوشش خود را از دست داده (عورتشان آشكار گردید). و به سرعت، با برگ درختان بهشتی خود را پوشاندند. طبق آیات شریفه قرآن كریم، حضرت آدم و حوّا قبل از چشیدن درخت ممنوعه دارای لباس بوده‏اند؛ امّا با خوردن از آن درخت ممنوعه (بر اثر اغوای شیطان) لباس خود را از دست دادند كه بلافاصله به پوشاندن خود اقدام نمودند. به هر حال، مطابق هر دو نقل، پس از احساس برهنگی (خواه طبق نقل تورات قبل از آن دارای لباس نبوده و یا طبق قرآن كریم دارای لباس بوده‏اند) بلافاصله خود را با برگ‏های درختان بهشتی پوشاندند. این احساس شرم از برهنگی، حتی بدون حضور ناظر بیگانه، و سرعت در پوشاندن خود به وسیله برگ‏ها (ولو به طور موقت)، از آن جهت كه تحت هیچ آموزش یا فرمانی از جانب خداوند یا فرشته وحی و یا تذكّر هر یك به دیگری صورت گرفته است، بیانگر فطری بودن پوشش در انسان است و ثابت می‏كند كه لباس و پوشش، به تدریج و بر اثر تمدن‏ها ایجاد نشده است؛ بلكه انسان‏های نخستین، یا به تعبیر بهتر، نخستین انسان‏ها، به طور فطری بدان گرایش داشته‏اند. و بنا به گواهی متون تاریخی، در اكثر قریب به اتفاق ملت‏ها و آیین‏های جهان، حجاب در بین زنان، معمول بوده است. هرچند حجاب در طور تاریخ، فراز و نشیب‏های زیادی را طی كرده و گاهی با اعمال سلیقه حاكمان، تشدید یا تخفیف یافته است، ولی هیچ‏گاه به‏طور كامل از بین نرفته است. اگر به لباس ملّی كشورهای جهان بنگریم، به خوبی حجاب و پوشش زن را در آن می‏بینیم. دقّت در لباس ملی كشورها ما را از ورق زدن كتب تاریخی برای یافتن ملل و اقوامی كه زنان آنها دارای حجاب بوده‏اند، بی‏نیاز می‏سازد و به خوبی اثبات می‏كند كه حجاب در میان اكثر ملت‏های جهان، معمول بوده و اختصاص به مذهب یا ملّت خاصی نداشته است. تمام ادیان آسمانی، حجاب و پوشش زن را واجب و لازم شمرده‏اند و جامعه بشری را به سوی آن دعوت كرده‏اند؛ زیرا لزوم پوشش و حجاب به طور طبیعی در فطرت زنان به ودیعت نهاده شده است و احكام و دستورهای ادیان الهی هماهنگ و همسو با فطرت انسانی تشریع شده است؛ پس در همه ادیان الهی پوشش و حجاب زن واجب گشته است. در ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، حجاب زنان امری لازم بوده است. كتاب‏های مقدس مذهبی، دستورها و احكام دینی، آداب و مراسم و سیره عملی پیروان این ادیان الهی، بهترین شاهد و گواه اثبات این مدّعاست.

.................................................. .................................................. .
1. تورات، سفر پیدایش، باب 3، آیات 6 - 8 و 20 - 21. 2.

2. سوره اعراف، آیه 22. 3.

حجاب در شریعت زرتشت:
«اَشو زرتشت» با توصیه‏ها و اندرزهای خود، كوشیده است تا پایه‏های حجابی را كه زنان ایرانی به عنوان یك فرهنگ ملّی در ظاهر عرف خود رعایت می‏كنند، در عمق روح آنان متحكّم نماید و از این راه، ضمانت اجرای قانون حجاب را در آینده نیز تأمین نماید و بدین سان، جامعه خویش را در مقابل امكان انحراف‏های اخلاقی پنهان، بیمه كند. قسمتی از پند و اندرزهایی كه «اَشو زرتشت» به پیروان خود توصیه نموده را نقل می‏كنیم، تا این اقدام مهم «اشو زرتشت» بهتر نمایان گردد و حركت او در جهت تعالی و آموزش ریشه‏های «حفظ حجاب» و بیان لزوم توأم نمودن حجاب ظاهری با عفّت باطن، روشن‏تر شود. او می‏فرماید: * ای نوعروسان و دامادان! روی سخنم با شماست. به اندرزم گوش دهید و گفتارم را به خاطر بسپارید و با غیرت، در پی زندگانی پاك مَنشی برآیید. هر یك از شما باید در كردار نیك و مهرورزی، بر دیگری پیشدستی جوید تا آن زندگانی مقدس زناشویی، با خوشی و خرّمی همراه باشد. * ای مردان و زنان! راه راست را دریابید و پیروی كنید. هیچ‏گاه گرد دروغ و خوشی‏های زودگذری كه تباه كننده زندگی‏اند، نگردید؛ زیرا لذّتی كه با بدنامی و گناه همراه باشد، همچون زهر كشنده‏ای است كه با شیرینی درآمیخته و همانند خودش دوزخی است. با این‏گونه كارها زندگانی گیتی خود را تباه مسازید. * پاداش رهروان نیكی، به كسی می‏رسد كه هوا، هوس، خودخواهی و آرزوهای باطل را از خود دور ساخته، بر نفس خویش چیره گردد. كوتاهی و غفلت در این راه، پایانش جز ناله و افسوس، چیز دیگری نخواهد بود. * فریب‏خوردگانی كه دست به كردار زشت می‏زنند، گرفتار بدبختی و نیستی خواهند شد و سرانجامشان خروش و فریاد و ناله است؛ ولی زنان و مردانی كه به اندرز و راهنمایی من گوش فرا می‏دهند، آرامش و خوشی زندگی بهره‏شان خواهد بود و سختی و رنج از آنان دور خواهد گشت و به نیك‏نامی جاودانی خواهند رسید. (3)

و در كتاب «وَنْدی داد» این جمله به طور مكرّر آمده است: «كلام ایزدی است كه كردار زشت را نابود می‏كند: از تو - ای مرد! - خواهش می‏كنم پیدایش و فزونی را پاك و پاكیزه ساز! از تو - ای زن! - خواهش می‏كنم تن و نیرو را پاك و پاكیزه ساز! آرزو دارم صاحب فرزند باشی و شیر تو فراوان شود!». (4)در كتاب پوشاك باستانی ایرانیان در ذیل عنوان «پوشاك اقلیت‏های میهن ما» در مورد حجاب زنان زرتشتی چنین می‏خوانیم: «این پوشاك كه بانوان زرتشتی از آن استفاده می‏كنند، شباهتی بسیار نزدیك به پوشاك بانوان نقاط دیگر كشور ما دارد؛ چنان‏كه روسری آنان از نظر شكل و طرز استفاده، نظیر روسری بانوان بختیاری است و پیراهن، شبیه پیراهن بانوان لُر در گذشته نزدیك است و شلوار، از لحاظ شكل و بُرش، همان شلوار بانوان كُرد آذربایجان غربی است و كلاهك، همان كلاهك بانوان بندری است». دین زرتشت، بر سه اصل اساسیِ، «اندیشه نیك»، «گفتار نیك» و «كردار نیك» استوار گشته است. موبدان در تفسیر اندیشه و كردار نیك می‏گویند: «یك زرتشتی مؤمن، باید از نگاه ناپاك به زنان دیگر دوری جوید». در اندرز «آذرباد مار اسپند» موبد موبدان آمده است: «مرد بد چشم را به معاونت خود قبول مكن». (5)

.................................................. ..................................................
3. یسنا، ص 53، پندهای 5 - 8 به نقل از: آموزش‏های زرتشت پیامبر ایران، رستم شهرزادی، انجمن زرتشتیان، آبان 76. 4.

4. وندی داد، ص 275، بند 10.

5. سال‏نمای 1372، انجمن زرتشتیان تهران، ص 10.

حجاب در شریعت یهود:
رواج حجاب در بین زنان قوم یهود، مطلبی نیست كه كسی بتواند آن را مورد انكار یا تردید خود قرار دهد. مورّخین، نه‏تنها از مرسوم بودن حجاب در بین زنان یهود سخن گفته‏اند، بلكه به افراطها و سخت‏گیری‏های بی‏شمار آنان نیز در این زمینه تصریح كرده‏اند. در كتاب «حجاب در اسلام»، آمده است: «گرچه پوشش، در بین عرب مرسوم نبود و اسلام، آن را به‏وجود آورد، ولی در ملل غیر عرب، به شدیدترین شكل، رواج داشت. در ایران و در بین یهود و مللی كه از فكر یهود پیروی می‏كردند، حجاب، به مراتب شدیدتر از آنچه اسلام می‏خواست وجود داشت. در بین این ملت‏ها وجه و كفّین (= صورت و كف دست‏ها) هم پوشیده می‏شد. حتی در بعضی از ملت‏ها سخن از پوشیدن زن و چهره زن نبود، بلكه سخن از قایم كردن زن بود و این فكر را به صورت یك عادتِ سفت و سخت درآورده بودند». (6)ویل دورانت، كه معمولاً سعی می‏كند موارد برهنگی یا احیاناً تزیینات و آرایش‏های زنان هر قوم را با آب و تاب نقل كند تا آن را طبیعی جلوه دهد، در این مورد می‏گوید: «در طول قرون وسطا، یهودیان همچنان زنان خویش را با البسه فاخر می‏آراستند، لكن به آنها اجازه نمی‏دادند كه با سر عریان به میان مردم روند. نپوشاندن موی سر، خلافی بود كه مرتكب را مستوجب طلاق می‏ساخت. از جمله تعالیم شرعی یكی آن بود كه مرد یهودی نباید در حضور زنی كه موی سرش هویداست، دست دعا به درگاه خدا بردارد». (7)او در توصیف زنان یهودی می‏گوید: «زندگی جنسی آنان علی‏رغم تعدّد زوجات، به طرز شایان توجّه، منزه از خطایا بود. زنان آنان دوشیزگانی محجوب، همسرانی ساعی، مادرانی پُرزا، و امین بودند و از آن‏جاكه زود وصلت می‏كردند، فحشا به حدّاقل، تخفیف پیدا می‏كرد». (8)در كتاب مقدّس یهودیان، موارد متعدّدی یافت می‏شود كه به طور صریح و یا ضمنی، حجاب و پوشش زن و مسائل مربوط به آن، مورد تأیید قرار گرفته است. در برخی از آنها لفظ «چادر» و «برقع» به كار رفته است كه نشانگر كیفیت پوشش زنان آن عصر است. اینك به پاره‏ای از آن موارد اشاره می‏گردد.

.................................................. .................................................. .........
6. حجاب در اسلام، ابوالقاسم اشتهاردی، ص 50.

7. تاریخ تمدن، ویل دورانت، ج 12، ص 62.

8. همان، ص 63.

پوشش كامل در مقابل نامحرم:
در «سِفْر پیدایش» تورات، چنین می‏خوانیم: و رفقه، چشمان خود را بلند كرد و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد. زیرا كه از خادم پرسید: «این مرد كیست كه در صحرا به استقبال ما می‏آید؟». و خادم گفت: «آقای من است». پس بُرقعِ خود را گرفته، خود را پوشانید. (9)

عدم تشبّه مرد و زن به یكدیگر:
در «تورات» آمده است: «متاع مرد، بر زن روا نباشد و مرد، لباس زن نپوشد؛ زیرا هر كه این كُند، مكروه یهوه (خدای تو) است». (10)

نزول عذاب در اثر آرایش دختران یهود برای بیگانگان:
در «تورات» می‏خوانیم: «و خداوند می‏گوید از این جهت كه دختران صهیون متكبّرند و با گردن افراشته و غمزات چشم، راه می‏روند و به ناز می‏خرام‏اند و به پاهای خویش، خلخال‏ها را به صدا می‏آورند * بنابراین، خداوند فَرقِ سر دختران صهیون را كَلْ خواهد ساخت و خداوند، عورت ایشان را برهنه خواهد نمود * و در آن روز، خداوند زینت خلخال‏ها و پیشانی‏بندها و هلال‏ها را دور خواهد كرد*و گوشوارها و دستبندها و روبندها* و دستارها و زنجیرها و كمربندها و عطردان‏ها و تعویذها را* و انگشترها و حلقه‏های بینی را * و رداها و شال‏ها و كیسه‏ها را * و آینه‏ها و كتان‏های نازك و عمامه‏ها و بُرقع‏ها را * و واقع می‏شود كه: به عوض عطریات، عفونت خواهد شد و به عوض كمربند، ریسمان و به عوض موهای بافته، كَلی و به عوض سینه‏بند، زنّار پلاس و به عوض زیبایی، سوختگی خواهد بود * مردانت به شمشیر و شجاعانت در جنگ خواهند افتاد * و دروازه‏های وی، ناله و ماتم خواهند كرد و او خراب شده، بر زمین خواهد نشست». (11)در تورات، از چادر و برقع و روبنده‏ای كه زنان با آن، سر و صورت و اندام خویش را می‏پوشانده‏اند، صریحاً نام برده شده است، كه نشانگر كیفیت پوشش زنان است. برای نمونه در كتاب «روت» می‏خوانیم: «بوعز گفت: زنهار كسی نفهمد كه این زن به خرمن آمده است. و گفت: چادری كه بر توست، بیاور و بگیر. پس آن را بگرفت و او شش كیل جو پیموده بر وی گذارد و به شهر رفت». (12)در مورد عروس یهودا می‏خوانیم: «پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون كرد. بُرقعی به رو كشید و خود را در چادری پوشید و به دروازه عینایم كه در راه تمنه است، بنشست». (13)

.................................................. ............................................
9. سفر پیدایش، باب 24، فقره 64 و 65. به گفته مرجع مذهبی یهودیان ایران «خاخام اوریل داودی»، منشأ و وجوب حجاب در شریعت یهود، مستند به همین فقره است.

10. تورات، سفر تثنیه، باب 22، فقره 5.

11. تورات، كتاب اشعیاء نبی، باب سوم، فقره 16 - 26.

12. تورات، كتاب روت، باب دوم، فقره 8 - 10.

13. تورات، سفر پیدایش، باب 38، فقره 14 و 15.

لزوم پوشاندن سر از نامحرمان:
ویل دورانت می‏نویسد: اگر زنی به نقض قانون یهود می‏پرداخت، چنان‏كه مثلاً بی‏آن‏كه چیزی بر سر داشت به میان مردم می‏رفت، و یا در شارع عام نخ می‏رشت، یا بر هر سنخی از مردان، درد دل می‏كرد، یا صدایش آن‏قدر بلند بود كه چون در خانه‏اش تكلّم می‏نمود، همسایگانش می‏توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت، مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه‏ای او را طلاق دهد. (14)او همچنین می‏نویسد: ... و به استعمال سرخاب و سرمه، نكوهیده می‏شمردند. موافق بودند كه مرد، باید برای پوشاك زن خویش سخاوتمندانه خرج كند؛ لكن غرض آن بود كه زن، خود را برای شوهر خویش بیاراید نه برای سایر مردها. (15)در كتاب «حكمة الحجاب و ادلة وجوب النّقاب»، برای تأیید این‏كه منشأ حجاب زنان یهودی، وجوب حجاب در شریعت موسی(ع) بوده، به داستان حضرت موسی و دختران شعیب اشاره شده است كه در آن، حضرت موسی به آنان امر كرد تا پشت سر او حركت كرده و از پشت سر، او را به منزل پدرشان هدایت كنند. (16)

حجاب در مسیحیت:
همان‏طور كه اشاره شد، ادیان الهی، به خاطر تناسبشان با فطرت و احكام كلّی، جهت و شیوه واحدی دارند. در مسیحیت، همانند دین زرتشت و یهود، حجاب زنان امری واجب به شمار می‏آمده است. «جرجی زیدان»، دانشمند مسیحی در این‏باره می‏گوید: «اگر مقصود از حجاب، پوشانیدن تن و بدن است، این وضع، قبل از اسلام و حتی پیش از ظهور دین مسیح، معمول بوده است و آثار آن هنوز در خود اروپا باقی مانده است». مسیحیت نه‏تنها احكام شریعت یهود در مورد حجاب زنان را تغییر نداده و قوانین شدید آن را استمرار بخشیده است، بلكه در برخی موارد، قدم را فراتر نهاده و با تأكید بیشتری وجوب حجاب را مطرح ساخته است؛ زیرا در شریعت یهود، تشكیل خانواده و ازدواج، امری مقدّس محسوب می‏شد و حتی در كتاب «تاریخ تمدن» آمده است كه: ازدواج در سن بیست سالگی اجباری بود؛ اما از دیدگاه مسیحیت كه تجرّد، مقدس شمرده شده است جای هیچ شبهه‏ای باقی نخواهد ماند كه برای از بین رفتن تحریك و تهییج، این مكتب، زنان را به رعایت پوشش كامل و دوری از آرایش و تزیین، به صورت شدیدتری فراخوانده است. در این ارتباط، نگاهی به «انجیل» می‏اندازیم: «... و همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مُزیّن به حیا و پرهیز، نه به زلف‏ها و طلا و مروارید و رخت گران‏بها* بلكه چنان‏كه زنانی را می‏شاید كه دعوای دینداری می‏كند به اعمال صالحه *... ». (17)«همچنین ای زنان، شوهران خود را اطاعت نمایید تا اگر بعضی نیز مطیع كلام نشوند، سیرت زنان ایشان را بدون كلام دریابد * چون‏كه سیرت طاهر و خدا ترس شما را ببینند * و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلّی شدن به طلا و پوشیدن لباس * بلكه انسانیت باطنی قلبی در لباس غیر فاسدِ روح حلیم و آرام كه نزد خدا گران‏بهاست * زیرا بدین‏گونه، زنان مقدسه در سابق نیز كه متوكّل به خدا بودند، خویشتن را زینت می‏نمودند و شوهران خود را اطاعت می‏كردند * مانند ساره كه ابراهیم را مطیع بود و او را آقا می‏خواند و شما دختران او شده‏اید». (18)همچنین درباره وقار و امین بودن زن می‏خوانیم: «و به همین گونه زنان نیز باید با وقار باشند و نه غیبتگو؛ بلكه هوشیار و در هر امری امین». (19)در روایات ما نیز چنین آمده است: حضرت عیسی فرمود: از نگاه كردن به زنان بپرهیزید؛ زیرا شهوت را در قلب می‏رویاند و همین، برای ایجاد فتنه در شخصِ نگاه كننده كافی است. (20)

حواریون و پس از آنها پاپ‏ها و كاردینال‏های بزرگ كه دستورهای دینی آنان از طرف كلیسا و مذهب مسیحیت لازم‏الاجرا شمرده می‏شد، با شدّتی هرچه تمام‏تر زنان را به پوشش كامل و دوری از آرایش‏های جسمی فرامی‏خوانده‏اند. دكتر «حكیم الهی» استاد دانشگاه لندن در كتاب «زن و آزادی» پس از تشریح وضعیت زن نزد اروپاییان، در مورد حكم پوشش و حجاب زن نزد مسیحیت، عقاید «كلمنت» و «ترتولیان»، (دو مرجع مسیحیت و دو اسقف بزرگ) را درباره حجاب بازگو می‏كند: «زن باید كاملاً در حجاب و پوشیده باشد، الّا آن‏كه در خانه خود باشد؛ زیرا فقط لباسی كه او را می‏پوشاند، می‏تواند از خیره شدن چشم‏ها به‏سوی او مانع گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگری را با نگاه كردن به صورتش وادار به گناه نماید. برای زن مؤمن عیسوی، در نظر خداوند، پسندیده نیست كه نزد بیگانگان به زیور آراسته گردد و حتّی زیبایی طبیعی آن نیز باید مخفی گردد؛ زیرا برای بینندگان خطرناك است». (21)تصویرهایی كه از پوشاك مسیحیان و مردم اروپا انتشار یافته است، به وضوح نشان می‏دهد كه حجاب در بین زنان، كاملاً رعایت می‏شده است. «براون و اشنایدر»، در كتاب «پوشاك اقوام مختلف»، برخی از تصاویر مربوط به زنان مسیحی را آورده‏اند كه نشان می‏دهد همگی آنها دارای لباسی بلند و پوشش سر می‏باشند. (22)

.................................................. .....................................
.14 تاریخ تمدن، ویل دورانت، ج 12، ص 30
15. همان، ص 31.

16. ر. ك: حكمة الحجاب وادلة وجوب النقاب، ص 252.

17. انجیل، رساله پولس به تیموناؤس، باب دوّم، فقره 9 - 15.

18. انجیل، رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره 1 - 6.

19. انجیل، رساله پولس رسول به تیموناؤس، باب سوم، فقره 11.

20. سفینة البحار، ج 2، ص 596.

21. زن و آزادی، حكیم الهی، ص 53.

22. پوشاك اقوام مختلف، براون و اشنایدر، ص 116.

حجاب در شریعت اسلام:
اسلام كه آخرین آیین الهی و بالطبع كامل‏ترین دین است و برای همیشه و همه بشریت، از طرف خداوند عالم، نازل شده است، لباس را «هدیه الهی» معرفی نموده و وجوب پوشش زنان را با تعدیل و انتظام مناسبی به جامعه بشری ارزانی داشته است. از انحرافات و یا افراط و تفریطهایی كه پیرامون پوشش زنان وجود داشته است اجتناب نموده و در تشریح قانون، حدّ و مرزی متناسب با غرایز انسانی را در نظر گرفته است. در حجاب اسلامی، سهل‏انگاری‏های مضر و سختگیری‏های بی‏مورد، وجود ندارد. حجاب اسلامی آن‏گونه كه غرب تبلیغ می‏كند، به معنای حبس زن در خانه یا پرده‏نشینی و دوری از شركت در مسائل اجتماعی نیست؛ بلكه بدین معناست كه زن در معاشرت خود با مردان بیگانه، موی سر و اندام خود را بپوشاند و به جلوه‏گری و خودنمایی نپردازد. با توجّه به غریزه قدرتمند جنسی، احكام و دستورهای اسلام، تدابیری است كه خداوند برای تعدیل و رام‏كردن و همچنین ارضای صحیح این غریزه، تشریح فرموده است

حجاب در قرآن كریم:
در قرآن كریم، آیاتی چند به طور صریح، در مورد وجوب حجاب و حد و كیفیت آن نازل شده است. در سوره نور، طی آیه مفصّلی آمده است: «... و به مردان مؤمن بگو كه چشم‏های خود را فروپوشند و نیز دامان خویش را، كه برای ایشان پاكیزه‏تر است. همانا خداوند به آنچه انجام می‏دهند، آگاه است. و به بانوان با ایمان بگو چشم‏های خود را فرو پوشند و عورت‏های خود را از نگاه دیگران پوشیده نگاه دارند و زینت‏های خود را جز آن مقداری كه ظاهر است، ننمایند و زینت‏های خود را آشكار نسازند، مگر برای شوهرانشان، پدرانشان، پدر شوهرانشان، پسران همسرانشان، برادرانشان، پسر برادرانشان، زنان هم كیششان، كنیزانشان، مردان سفیهی كه تمایلی به زنان ندارند، و یا كودكانی كه از امور جنسی بی‏اطلاع‏اند (غیر ممیز). و پاهای خود را بر زمین نكوبند تا زینت‏های پنهانشان آشكار شود. و همگی به‏سوی خداوند بازگردید، ای مؤمنان! باشد كه رستگار شوید». (23)همچنین در سوره احزاب آمده است: «ای پیامبر! به همسران و دختران خویش و بانوان با ایمان بگو كه روپوش خود را برگیرند تا به عفاف و حُریّت شناخته شوند و مورد آزار و تعرّض هوسرانان قرا نگیرند و خداوند، آمرزنده و مهربان است». (24)«ای زنان پیامبر! شما اگر تقوا داشته باشید، همانند دیگران نیستید. بنا براین، هرگز نرم و نازك با مردان، سخن مگویید تا آن‏كه دلش بیمار است، به طمع افتد. بلكه متین و نیكو سخن بگویید و خانه را منزلگاه خویش قرار دهید و هرگز مانند دوره جاهلیت نخستین،(برای نامَحرمان) آرایش و خودآرایی نكنید و نماز را برپا دارید و زكات را بپردازید و از خدا و رسولش اطاعت نمایید». (25)


.................................................. .....................................
23. سوره نور، آیه 31.

24. سوره احزاب، آیه 59.

25. سوره احزاب، آیه 32.

حجاب در روایات:
پیامبر گرامی اسلام(ص) و معصومین(ع) علاوه بر تأكیداتی كه بر رعایت حجاب داشته‏اند، با ارائه دستورالعمل‏هایی، جامعه اسلامی را به‏سوی تهذیب و پاكی، رهنمون گشته‏اند كه در این قسمت، برخی از آنها را نقل می‏كنیم.

پرهیز از پوشش بدن نما و نازك:
روزی، اسماء - كه خواهر زن پیامبر بود - ، با جامه بدن‏نما و نازكی به خانه پیامبر آمد. پیامبر، روی خود را از او برگرداند و فرمود: ای اسماء! زن، وقتی به حدّ بلوغ رسید، نباید جایی از بدن و اندامش دیده شود، مگر صورت و دست‏ها». (26)

نهی از آرایش و استعمال عطر در خارج از خانه:
پیامبر، در ضمن حدیثی، نهی فرمودند از این‏كه زن، برای دیگران، خود را بیاراید، و فرمود: «اگر برای غیر شوهر، خود را آرایش نمود، لازم است خداوند او را با آتش بسوزاند». (27)

پرهیز زنان از شبیه ساختن خود به مردان:
پیامبر(ص) فرمود: خداوند، مردانی را كه شبیه زن می‏شوند و زنانی را كه خود را شبیه مرد قرار می‏دهند، نفرین كرده است». (28)امام باقر(ع) نیز، در ضمن حدیثی فرمودند: «جایز نیست كه زن، خود را شبیه مرد نماید؛ زیرا پیامبر، مردانی را كه مشابه زنان می‏شوند و همچنین زنانی كه خود را شبیه مردها قرار می‏دهند، نفرین كرده است». (29)در قرآن و روایات، علاوه بر دستورهایی كه در مورد حفظ حجاب زنان آمده است، مسئولیت‏هایی نیز به مردان واگذار شده است كه ذیلاً به آنها اشاره می‏گردد:

عفّت نسبت به زنان مردم:
پیامبر فرمود:

«نسبت به زنان مردم، عفیف باشید تا زنان شما عفیف بمانند». (30)دوری از چشم‏چرانی‏از امام صادق(ع) نقل شده كه می‏فرماید: «چشم چرانی، تیری است مسموم از تیرهای شیطان؛ چه بسا، نگاهی كه حسرت‏های طولانی را درپی دارد». (31)

در نگاه فقیهان و دانشمندان مسلمان:
همان‏طور كه اشاره شد، حجاب، از ضروریات اسلام است و تمام فِرَق اسلامی، آن را واجب می‏دانند، و در این‏كه زنان باید به هنگام ادای نماز و در حضور مردان بیگانه، موی سر و تمامی اندام خود را به استثنای صورت و دست‏ها (از مچ به پایین) بپوشاند، اتفاق نظر دارند؛ البته شافعیان و برخی از علمای شیعه پوشاندن صورت را نیز در حضور بیگانگان، لازم شمرده‏اند. پایان این نوشتار را به پرسشی از امام خمینی(ره)، در مورد حجاب و حد آن، و پاسخ ایشان، كه می‏تواند نشانگر نظرات دانشمندان مسلمان باشد، اختصاص می‏دهیم: آیا حجاب از ضروریات اسلام است و منكر آن و كسانی كه به این دستور الهی مخصوصاً در جامعه اسلامی بی‏اعتنایی می‏كنند، چه حكمی دارند؟اصل حكم حجاب از ضروریات است و منكر آن، حكمِ منكر ضروری را دارد و منكر ضروری، محكوم به كفر است، مگر این‏كه معلوم باشد كه منكر خدا یا رسول نیست. حدود حجاب اسلامی برای بانوان چیست؟ برای این منظور، لباس آزاد و شلوار و روسری كفایت می‏كند؟ و اصولاً چه كیفیتی در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم باید رعایت شود؟واجب است تمام بدن زن بجز قرص صورت و دست‏ها تا مچ، از نامحرم پوشیده شود و لباس مذكور اگر مقدار واجب را بپوشاند، مانعی ندارد؛ ولی پوشیدن چادر، بهتر است و از لباس‏هایی كه توجّه نامحرم را جلب كند، باید اجتناب شود. (32)

.................................................. .......................................
26. سنن ابی داود، ج 2، ص 383.

27. بحارالأنوار، ج 103، ص 242.

28. همان جا.

29. همان، ص 258.

30. وسایل الشیعة، ج 14، ص 141.

31. همان، ج 14، ص 138.

32. احكام بانوان، محمد وحیدی، ص 37.

بررسی نهایی

از بررسی و مقایسه حد و كیفیت حجاب در ادیان چهارگانه استنباط می‏گردد كه حجاب در ادیان دیگر، نسبت به اسلام از شدّت بیشتری برخوردار بوده است. به طور مثال، پوشاندن صورت، گرچه در زمان زرتشت معمول نبوده و بعد از او در میان زرتشتیان معمول شده است، اما طبق آنچه گذشت، چادر و روبنده از اركان اخلاقی مسیحیان و یهودیان محسوب می‏شده است؛ درحالی‏كه بنابر نظر اكثر فقهای اسلامی، پوشاندن صورت واجب نیست. لزوم كناره‏گیری كامل زن در حیض در دین زرتشت، محق دانستن مرد در طلاق زنی كه صدایش در كوچه شنیده شده بدون پرداخت مهریه از طرف دین یهود، ركن بودن چادر و روبند و ذكر نام آن دو به طور صریح در كتاب مقدّس مسیحیان و وجوب سكوت زن نزد بیگانه و در كلیسا از طرف مسیحیت، بهترین گواه بر این مطلب است. بنابراین، نه‏تنها اسلام واضع قانون حجاب نبوده است، بلكه در جهت جلوگیری از افراط و تفریط هایی كه در طول تاریخ در مورد حجاب به وجود آمده بود، به قانونمند كردن و تنظیم آن همت گماشته است و آن را به صورتی متعادل، صحیح و متناسب با فطرت انسانی زن و غیرتمندی مرد، ارائه نموده است.