نمایش نسخه قابل چاپ
شاید تا به حال چیزهای زیادی در مورد اعتیاد به مواد مخدر ، سیگار ، قرص‌های شادی‌آور و غیره
شنیده باشید، اما مواد اعتیاد آور دیگری هم هستند که بدون اینکه توجه کسی را جلب کنند خیلی
راحت در زندگی روزمره همه ما جا باز کرده اند . این مقاله در باره یکی از قدیمی ترین و رایج ترین این
مواد است . ماده ای که جمع کثیری از ساکنان مغرب زمین همه روزه آنرا مصرف می کنند . و پژوهش ها
نشان می دهند که در کشور ما نیز همه روزه بر تعداد طرفداران آن افزوده می شود .
این ماده کافئین نام دارد. کافئین معمولا به صورت قهوه یا چای مصرف می شود و رایج ترین ماده ی روان گردان در ممالک غربی است. در برخی نقاط جهان، مصرف کافئین کاملاً با رسوم فرهنگی روزمره ادغام شده است، مانند: وقت قهوه در آمریکا یا زمان چای در انگلستان. از آنجا که مصرف کافئین تا این حد فراگیر است و مقبولیت وسیعی هم دارد، ممکن است، اختلالات مربوط به مصرف کافئین نادیده گرفته شود. کافئین در انواعی از نوشابه‌ها، غذاها و داروهای گوناگون نسخه شده و نشده، وجود دارد.
● کافئین چیست؟
این ماده یک محرک روانی است. نیمه عمر کافئین در بدن انسان ۳ تا ۱۰ ساعت است و زمان رسیدن به اوج غلظت، ۳۰ تا ۶۰ دقیقه است. کافئین به آسانی به مغز می رسد و باعث فعال شدن گیرنده‌هایی در مغز می شود. نتیجه ی نهایی این فعالیت، افزایش برخی مواد شیمیایی در مغز است.
یک فنجان قهوه به طور معمول ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم کافئین دارد. چای حدود یک سوم این مقدار، کافئین دارد.
بسیاری از داروهای بدون نسخه حاوی یک سوم تا نصف کافئین موجود در یک فنجان قهوه هستند. برخی داروهای ضد میگرن و محرک‌های بدون نسخه حتی بیش از یک فنجان قهوه کافئین دارند. در کاکائو، شکلات و نوشابه‌های گازدار نیز مقادیر قابل توجهی کافئین موجود است و مقدار آن در حدی است که می تواند به ایجاد برخی نشانه‌های مسمومیت کافئین در بچه‌های کوچک منجر شود.
در مجموع برخی از منابع معمول کافئین عبارتند از: قهوه ی تازه دم، قهوه ی فوری، چای (دم‌کرده یا کیسه‌ای)، کاکائو، شکلات، نوشابه‌های گازدار مثل کوکا و برخی داروها.
● سوء مصرف کافئین
کافئین تمام صفات مواد رایج دارای سوء مصرف را دارد.
اول اینکه کافئین به خصوص در مقادیر پایین می تواند، به عنوان یک تقویت کننده ی مثبت عمل کند. تنها ۱۰۰ میلی گرم از این ماده در انسان می تواند، حالت سرخوشی خفیف ایجاد کند، ولی باید به یاد داشته باشیم که با افزایش میزان مصرف، دیگر کافئین به عنوان یک تقویت کننده ی مثبت عمل نمی کند و برعکس، موجب افزایش اضطراب و ملال خفیف می شود.
دوم اینکه، هم مطالعات انسانی و هم مطالعات حیوانی، بروز تحمل جسمی را نسبت به برخی از اثرات کافئین و نیز بروز نشانه‌های ترک را نشان داده‌اند.
● ترک کافئین
ظهور علایم ترک، نشان دهنده ی تحمل و وابستگی فیزیولوژیک است که در نتیجه ی مصرف مستمر کافئین ایجاد می شود. در ۵۰ تا ۷۵ درصد افراد مصرف کننده ی کافئین، نشانه‌های ترک بروز می کند. قطع ناگهانی مصرف و یا حتی کاهش در میزان مصرف، به بروز سردرد به همراه این علایم منجر می شود: بیمار از خستگی و خواب آلودگی به شدت شکایت می کند، دردهای پراکنده ی عضلانی را تجربه می کند، مضطرب می شود، نشانه‌های خفیفی از افسردگی در او آشکار می شود. تهوع و استفراغ نیز دیده می شود و بیمار میل شدیدی به مصرف کافئین دارد.
نشانه‌های ترک کافئین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین دوز شروع می شود و طی ۲۴ ساعت تا ۴۸ ساعت به اوج خود رسیده و سپس ظرف یک هفته برطرف می شود.گاهی پزشکان بنا به دلایل خاصی، بر اجتناب از مصرف کافئین توصیه اکید می کنند، به طور مثال، افرادی که نشانه‌های اضطرابی دارند و یا مبتلا به اختلالات خواب به صورت بی خوابی هستند، از این جمله‌اند.
کافئین در افراد سالم با خطرات قلبی همراه نیست ولی به کسانی که بیماری قلبی دارند، غالباً توصیه می شود به دلیل رابطه ی احتمالی کافئین و اختلالات ریتم قلبی، مصرف این ماده را محدود سازند.
کافئین ارتباط روشنی با افزایش ترشح اسید معده دارد و معمولاً به افراد مبتلا به زخم معده توصیه می شود که از مصرف هرگونه محصولات حاوی کافئین خودداری کنند.
هرچند درباره ی تاثیر کافئین در بروز نقایص مادرزادی اختلاف نظر وجود دارد، اما خانم‌های باردار یا شیرده احتمالاً باید از محصولات حاوی کافئین پرهیز کنند.
● روش ترک کافئین
نخستین مرحله ی کاهش یا حذف کافئین این است که فرد میزان مصرف روزانه ی خود را مشخص کند. بهترین روش انجام این کار، این است که از او بخواهیم، دفترچه‌ای برای ثبت مواد غذایی مصرفی خود تهیه کند. سپس تمامی منابع حاوی کافئین در رژیم غذایی و ازجمله اشکال گوناگون کافئین (مثل نوشابه‌ها یا داروهای حاوی کافئین) را شناسایی و با دقت، میزان مصرف آنها را ثبت کند. پس از چند روز ثبت میزان مصرف، پزشک با بیمار ملاقات می کند و با مرور اطلاعات، میانگین مصرف روزانه ی کافئین را برحسب میلی گرم مشخص می کند. آنگاه طی تصمیمی مشترک برای کاهش مصرف کافئینی، هر چند روز یک بار، میزان مصرف ۱۰ درصد کاهش می یابد. از آنجا که کافئین اصولاً به صورت نوشیدنی مصرف می شود، بیمار می تواند به تدریج نوشابه‌های غیرکافئین را جایگزین نوشیدنی‌های کافئین‌دار کند.
به یاد داشته باشیم که باید از قطع ناگهانی مصرف کافئین خودداری کرد، زیرا در چنین حالتی، احتمال بروز نشانه‌های ترک وجود دارد. گاه برای تخفیف نشانه‌های ترک نیاز به مصرف داروهای ضد درد مثل آسپرین و غیره است. این داروها به صورت کوتاه مدت و تنها برای رفع علایم ناشی از ترک مصرف کافئین به کار می روند. به این ترتیب، ترک کافئین، راهی ساده و بی دردسر است و با توجه به اثراتی که در بهبود سلامتی دارد، در مواردی که به توصیه ی پزشک نیاز به قطع مصرف این ماده است و یا در افرادی که میزان مصرفشان بسیار بالا است، به راحتی به کار گرفته می شود.
● مسمویت با کافئین
به دنبال مصرف کافئین به میزان بیشتر از ۲۵۰ میلی گرم (مثلا بیش از دو یا سه فنجان قهوه ی دم کرده) علائمی بروز می کند. ازجمله نشانه‌های شایع مربوط به مسمومیت با کافئین، می توان به این موارد اشاره کرد: اضطراب و سرآسیمه بودن، بی قراری، هیجان بیش از حد و غیرمعمول، تحریک پذیری و عصبانیت، گرفتگی‌های عضلانی، صورت برافروخته، اختلالات گوارشی مثل تهوع و ناراحتی معده ، تعریق مفرط ، پرادراری، احساس مورمورشدن در انگشتان دست و پا، افزایش تعداد ضربان قلب یا بروز اختلال در ریتم قلب، از این شاخه به آن شاخه پریدن در تفکر و تکلم و بی خوابی.
اگر میزان مصرف خیلی بالا باشد، تکلم بی ربط ، وزوز گوش ، توهمات خفیف بینایی (جرقه‌های نورانی) و تفکر مغشوش نیز دیده می شود. در نهایت ممکن است مسمومیت با کافئین به بروز تشنج منتشر و نارسایی تنفسی و بالاخره مرگ منجر شود.
منبع:
پزشكي .نت
سامانه اطلاع رساني شبكه پزشكي كشور