نمایش نسخه قابل چاپ
در طول سال‌هاي گذشته ما پلاستيك را به دليل مزاياي بسيار زيادي كه دارد در ابعاد وسيع به كار برده‌ايم. پلاستيك عايق حرارتي و الكتريكي مناسب و در عين حال سبك و نشكن است، در برابر حلال‌هاي شيميايي مقاوم است، قابليت رنگ‌پذيري دارد و قارچ يا كپك هم نمي‌زد. اين در حالي است كه مواد موجود در ظروف پلاستیکی خطرات بالقوه‌ای برای سلامت دارد. برای سال‌‌های متمادی تصور می‌شد که ظروف پلاستیکی برای سلامت بی‌‌ضرر است، اما اکنون سوالات زیادی در مورد ایمن بودن این ظروف شده است.
تاثير پلاستيك بر سلامت
«بیس فنول آ» ماده‌ای است که برای تهیه پلاستیک‌های سبک اما سخت به نام پلی‌کربنات کاربرد دارد و می‌تواند رویDNA سلول‌ها اثر بگذارد و جهش ژنتیکی به وجود آورد که کنترل آن مشکل خواهد بود. این ماده سمی موجب بسیاری از ناهنجاری‌های غیرقابل جبران در بدن مي‌شود و بیماری‌های غیرقابل علاجی را به وجود مي‌آورد که بعضی از آنها عبارتند از: بلوغ زودرس و رشد بیش از اندازه سينه‌‌‌ها در دختران جوان، به وجود آمدن رفتارها و خلق و خوی جنس مخالف در شخص، تغییرات در عملکرد هورمون‌ها و کاهش ترشح هورمون تستوسترون، بزرگ شدن غده پروستات در مردان، کم شدن تعداد و کیفیت اسپرم مردان، تغییرات در فعالیت‌های سیستم ایمنی بدن، تغییرات خلق و خو و بروز تندخویی و پرخاشگری، همچنين زنان بارداری که در معرض دائم اين ماده قرار میگیرند، بیشتر صاحب فرزند پسری میشوند که دچار اختلالات تناسلی هستند.
شاید چربی‌هایی که روی مایعات داغ داخل لیوان‌های یکبار مصرف پلاستیکی قرار می‌گیرد را بارها و بارها مشاهده کرده باشید. این چربی همان پلی استایرن سمی خارج شده از پلاستیک است که روی سیستم‌های عصبی، قلب و گوارش انسان تاثیر منفی می گذارد. کم اشتهایی، عصبانیت و بروز بیماری‌هایی اعم از سرطان، جهش‌هاي ژنتيكي در زنان باردار و بیماری‌های ریوی از مهمترین تاثیرات استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی است. البته باید گفت که این مشکل برای کودکانی که با اسباب‌بازی‌های پلاستیکی بازی می‌کنند و بیشتر اوقات آنها را در دهان خود می‌گذارند نیز حائز اهمیت است. به طور كلي ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای 40 درجه ماده‌ای شیمیایی به نام استایرن از خود خارج می‌کنند که موجب تلخی غذا شده و بیش از 77 نوع بیماری سرطانزا را به همراه دارد. جذب اين ماده در بدن تا حدي است كه مرکز کنترل بیماری‌هاي آمریکا گزارش می‌دهد که در ادرار 95 درصد مردم آمریکا این ماده شیمیایی خطرناک وجود دارد که بر اثر استفاده پلاستیک‌ها به وجود آمده است.
همچنين استفاده از مواد پلاستيکي موجب ابتلا به بيماري قلبي مي‌شود. براي رسيدن به چنين نتيجه‌اي محققان انگليسي و آمريکايي تاثيرات ماده شيميايي بيس‌فنول آ را مورد بررسي قرار دادند. آنها دريافتند، بالا بودن مقدار اين ماده در نمونه‌هاي ادرار با ابتلا به بيماري قلبي ارتباط دارد. محققان با بررسي هزار و 493 فرد 18 تا 74 ساله تاييد کردند که ماده شيميايي بيس‌فنول آ در بروز بيماري ديابت و برخي انواع بيماري هاي کبدي نيز نقش دارد.
از طرف ديگر ماده شیمیایی Dioxin باعث بروز سرطان بخصوص سرطان سینه می‌شود. ديوكسين براي سلول‌هاي بدن انسان فوق‌العاده سمي است و خطر توليد آن درظروف يكبار مصرف به‌خصوص در اثر حرارت غذاي پرچرب بيشتر است.
بنابر مطالعات متخصصان، مردانی که بنابر شرایط کاری مجبور به تماس با مواد پلاستیکی به مقدار زیاد بوده‌اند هم 4 برابر بیش از مردان دیگر دچار ناتوانی جنسی شده و نیز 7 برابر بیش از سایرین از زود انزالی احساس ناراحتي مي‌كنند.
از ديگر مشکلات تماس با بيس فنول آ مي‌توان به چاقي و بلوغ زودرس اشاره کرد. در واقع تماس با ترکیبات شیمیایی که در ساخت ظروف پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد نقشه ژنتیکی افراد را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می کند که احتمال ابتلای آنان به چاقی را در دوره‌های بعدی زندگی، افزایش می‌دهد. اما يكي ديگر از عوارض مصرف پلاستيك‌ها را بايد در اين واقعيت دانست كه ماده فتالات یکی از مهمترین موادی است که در ترکیب محصولاتی از قبیل اسباب بازی‌ها، مواد شوینده، پلاستیک‌ها و... وجود دارد. بررسی‌ها نشان داده‌اند که فتالات‌های موجود در این مواد موجب اختلالات هورمونی، نارسایی‌های جنینی، آسم و مشکلات تولید مثل می‌شود. بالا بودن غلظت متابولیت‌های فتالات‌ها در ادرار باعث تشدید علائم این بیماری می‌شود.
مضرات استفاده از پلاستيك‌ها به اين موارد ختم نمي‌شود چرا كه محققان دریافتند احتمال بروز بیماری دیابت تیپ 2، حمله‌های قلبی و آنژین در افرادی که به میزان زیادی در معرض بیس فنول آ قرار میگیرند بیشتر از دیگران است. محققان بر این عقیده‌اند که قبل از هر نتیجه‌گیری قطعی باید تحقیقات بیشتری در زمینه این که آیا سطوح بالای بیس فنول آ واقعا با بروز دیابت تیپ دو مرتبط است یا خیر صورت پذیرد.
ظروف گياهي در خدمت سلامت
كشور ما در دنيا جزو 5 كشور اول در زمينه مصرف سرانه پلاستيك است، اين در حالي است كه براي تجزيه مواد پلاستيكي 30 تا 50 سال زمان لازم است. مزيت پليمر گياهي و توليد ظروف و كيسه يك بار مصرف از آن، قابليت تجزيه شدن در مدت 6 تا 8 ماه را دارد كه زياني نيز متوجه طبيعت نمي‌كند. به گفته اميررضا هاشمي طراح ظروف گياهي مزيت اصلي استفاده از اين مواد گياهي را كه از نشاسته، ذرت، برنج، موم عسل، روغن‌هاي گياهي، فيبر و سلولز و افزودني‌هاي طبيعي ساخته شده است حفظ سلامتي افراد و كاستن از آلودگي محيط‌زيست است. در حال حاضر 10 كارخانه در كشور در كار توليد ظروف يكبار مصرف گياهي فعال هستند. قيمت اين ظروف تفاوتي با ظروف پلاستيكي ندارد. اين مواد مي‌توانند به صورت گلدان نشا و روكش نشاكاري و سبزي‌كاري‌ها در توليد محصولات كشاورزي باغي و جنگلي استفاده شوند و هنگام كاشت نيز نيازي به خارج كردن نهال و نشا از داخل گلدان نيست. در صنايع پزشكي نيز از اين پليمرها مي‌توان در ساخت ظروف يكبار مصرف پزشكي و روكش هوشمند داروها استفاده كرد. ساخت اسباب‌بازي‌هايي از جنس گياهي نيز مي‌تواند خطر مواد شيميايي را بخصوص براي كودكان كاهش دهد. عرضه كيسه‌هاي دستي گياهي در مراكز فروش از ديگر اقدام‌ها براي همه‌گيري استفاده از اين پليمرهاي گياهي است.
استفاده از فناوری نانو در صنعت پلاستیک
نفوذ اکسیژن مساله سازترین عامل در فساد محتویات بسته‌بندی است، زیرا این عنصر باعث فساد چربی مواد غذایی و همچنین تغییر رنگ آنها می شود. ایجاد پلاستیک‌های جدید با استفاده از نانوذرات براي بسته‌بندی مواد غذایی این صنعت را متحول كرده است. براساس گزارشي در پايگاه اطلاع‌رساني غذا و سلامت ظروف جدید دارای نانوذرات نقره‌ای با خاصیت ضد باکتری است. این ظروف مواد غذایی را 3 تا 4 برابرتازه تر نسبت به حالت معمولی نگه می‌دارد. این ظروف قادرند میوه‌ها، سبزیجات، داروها، نان، پنیر، سوپ، سس و گوشت را در طولانی مدت بدون تغییر رنگ ومزه نگهداری کنند. imper نوعی پلاستیک است که با نانوذرات خاک رس آمیخته و پلاستیک‌هایی به سختی شیشه ولی محکم‌تر را به وجود آورده است که نسبت به شیشه شکنندگی کمتری دارند. لایه نانو ذرات به گونه‌ای طراحی‌شده که فرار مولکول‌های دی اکسید کربن از نوشیدنی و نفوذ مولکول‌های اکسیژن به درون آن جلوگیری کرده، در نتیجه باعث حفظ تازگی و افزایش زمان ماندگاری محصول می‌شود. همچنین این پلاستیک‌ها از پخش بو جلوگیری کرده، مانع جذب طعم یا ویتامین‌های موجود در غذا به وسیله بسته‌بندی میشوند. به طور کلی طراحی مولکولی این پلاستیک‌ها به گونه‌ای است که مقاومت محصولات در برابر آتش و ثبات ساختار آنها را در برابر حرارت بهبود می بخشد. سیستم‌های بسته‌بندی قادر خواهند بود پارگی‌ها و سوراخ‌های کوچک را با توجه به شرایط محیطی (مانند تغییرات دما و رطوبت) ترمیم و مصرف‌کننده را از فساد مواد غذایی آگاه سازند. فناوری نانو می‌تواند در مواردی مانند افزایش مقاومت به نفوذ در پوشش‌ها، افزایش ویژگی‌های دیواره (مکانیکی، حرارتی، شیمیایی، میکروبی) افزایش مقاومت در برابر گرما، گسترش ضد میکروب‌های فعال و سطوح ضدقارچ کارساز باشد. از نانو حسگرهایی که به رهایش مواد شیمیایی ناشی از فساد غذاها حساس هستند می‌توان در بسته‌بندی هوشمند استفاده کرد، تا به محض شروع خراب شدن غذا، رنگ بسته‌بندی تغییر کرده و به مشتری هشدار داده شود.
در استفاده ظروف يكبار مصرف احتياط كنيد
ظروف یك بار مصرف بی‌رنگ و شفاف فقط برای غذاها و نوشیدنی‌های سرد مناسب هستند .
استفاده از ظروف یكبار مصرف رنگی احتیاط بیشتری را می‌طلبد، چرا كه اصولا جنس یكبار مصرف‌ها به گونه‌ای است كه توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگ حل می‌شود.
معمولا جنس بطری‌های آب آشامیدنی (كه در ماه‌های گرم سال حتی اگر حاوی آب معدنی نباشند، به طور مرتب از آب شهری پر میشوند و درون یخچال قرار میگیرند یا برای نگهداری موادی چون آبلیمو و آبغوره مورد استفاده قرار میگیرند) از PVC است كه مشكلی هم برای سلامت انسان به وجود نمی‌آورد، اما اگر آب بیش از 6 ماه در این ظروف نگهداری شود، آلوده می‌شود. بنابراین خانواده‌ها باید از استفاده مكرر این ظروف برای نگهداری آب در یخچال خودداری كنند.
بطری‌های پلاستیکی آب را در فریزر برای انجماد قرار ندهید، چون این کار باعث آزادسازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی می‌شود.
غذاهای فوری (Fast Food) و سوپ‌ها باید از ظرف یک بار مصرف تخلیه و در ظرف دیگری گرم شوند.
چایساز و ظروف همزن پلاستیکی به دلیل ماهیت پلاستیکی که دارند، در اثر مجاورت با گرما، مواد مصنوعی پلاستیکی‌شان وارد آب یا مواد غذایی شده و آن را سرطانزا می‌کند.
نباید غذاهای خود را در ظروف پلاستیکی در مایکروویو گرم کنید، اين موضوع بخصوص در مورد غذاهای حاوی روغن و چربی اهميت مي‌يابد. ترکیب «چربی و حرارت بالا و پلاستیک» باعث آزادسازی دیوکسین به داخل غذا می‌شود.
از ورقه‌های پلاستیکی برای پوشش غذا در موقع گرم کردن آن در مایکروویو خودداری کنید زیرا به راحتی مواد شیمیایی موجود آن به داخل غذا راه‌‌يافته و سبب آلوده شدن غذا می‌شود.
در موقع خرید مواد خوراکی سعی کنید از کیسه‌های پلاستیکی استفاده نکنید.
بطری‌های شیر و آب و پستانک‌های نوزادان که از پلاستیک درست شده‌اند می‌تواند در مسمومیت کودکان نقش داشته باشد.
در موقع شستن ظروف پلاستیکی به هیچ عنوان نباید از وسیله یا مواد شیمیایی برنده و قوی استفاده کرد، زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این دسته از ظروف آسیب ببینند و خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهد شد، چون موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به خارج خواهد شد.
دکتر مسعود جوانبخت، سوسن فدایی
جام جم