سوره محمّد [47]

(آيه 38)- اگر سر پيچى كنيد اين رسالت را به گروه ديگرى مى‏دهد! آخرين آيه سوره محمّد صلّى اللّه عليه و اله تأكيد ديگرى است بر آنچه در آيات گذشته پيرامون مسائل مادى و دلبستگيهاى مردم به آن و انفاق در راه خدا آمده است.

مى‏فرمايد: «آرى! شما همان گروهى هستيد كه براى انفاق در راه خدا دعوت مى‏شويد، بعضى از شما (اين فرمان الهى را اطاعت مى‏كنند در حالى كه بعضى) بخل مى‏ورزند» (ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ).

در اينجا اين سؤال مطرح مى‏شود كه در آيات قبل گفته شد خداوند اموال شما را مطالبه نمى‏كند چگونه در اين آيه دستور به انفاق در راه خدا ولى دنباله خود آيه در حقيقت به اين سؤال از دو راه پاسخ مى‏دهد.

نخست مى‏گويد: «و هر كسى (كه در انفاق) بخل ورزد نسبت به خود بخل كرده است» (وَ مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ).

چرا كه نتيجه انفاقها هم در دنيا به خود شما باز مى‏گردد، زيرا فاصله‏هاى طبقاتى كم مى‏شود، آرامش و امنيت در جامعه حكم فرما مى‏گردد، محبت و صفا و صميميت جاى كينه و عداوت را مى‏گيرد اين پاداش دنيوى شماست.

و هم در آخرت در برابر هم درهم و دينارى مواهب و نعمتهائى به شما ارزانى مى‏دارد كه هرگز به فكر بشرى خطور نكرده است، بنابر اين هر قدر بخل كنيد به خودتان بخل كرده‏ايد! به تعبير ديگر مسأله انفاق در اينجا بيشتر ناظر به انفاق براى جهاد است و واضح است كه هر گونه كمك به پيشرفت امر جهاد ضامن حفظ موجوديت و استقلال و شرف يك جامعه است.

پاسخ ديگر اين كه: «و خداوند بى‏نياز است و شما همه نيازمنديد» (وَ اللَّهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ).

او هم از انفاق شما بى‏نياز است، و هم از اطاعتتان، اين شما هستيد كه در دنيا و آخرت نياز به لطف و رحمت و پاداش او داريد.

اصولا موجودات امكانيه و ما سوى اللّه سر تا پا فقر و نيازند، و غنىّ بالذّات تنها خداست، آنها حتى در اصل وجودشان دائما وابسته به اويند، و لحظه به لحظه از منبع لا يزال فيض وجود او مدد مى‏گيرند كه اگر يك لحظه از آنها قطع فيض كند هستى همه بر باد مى‏رود «و فرو ريزند قالبها»! آخرين جمله هشدارى است به همه مسلمانان كه قدر اين نعمت بزرگ و موهبت عظيم را بدانيد كه خداوند شما را پاسدار آئين پاكش قرار داد تا حاميان دين و ياوران پيامبر او باشيد «و هر گاه سرپيچى كنيد، خداوند گروه ديگرى را جاى شما مى‏آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود» و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق مى‏كنند (وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثالَكُمْ).

آرى! اگر شما اين رسالت عظيم را ناديده بگيريد، خداوند قوم ديگرى را بر مى‏انگيزد قومى كه در ايثار و فداكارى و بذل جان و مال و انفاق فى سبيل اللّه به مراتب از شما برتر و بالاتر باشند! اين تهديد بزرگى است كه نظير آن در آيه 54 سوره مائده نيز آمده است:

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! هر كس از شما از آيين خود باز گردد (به خدا زيانى نمى‏رساند) خداوند در آينده جمعيتى را مى‏آورد كه آنها را دوست دارد و آنها نيز خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران نيرومند و شكست ناپذيرند، مردانى كه در راه خدا جهاد مى‏كنند و هرگز از سرزنش كنندگان هراسى به خود راه نمى‏دهند» اكثر مفسران نقل كرده‏اند كه: بعد از نزول اين آيه جمعى از اصحاب رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله عرض كردند: «اين گروهى كه خداوند در اين آيه به آنها اشاره كرده كيانند»؟! در اين هنگام پيامبر دست بر پاى سلمان- و طبق روايتى بر شانه سلمان- زد و فرمود: «منظور اين مرد و قوم اوست، سوگند به آن كس كه جانم به دست اوست، اگر ايمان به ثريا بسته باشد گروهى از مردان فارس آن را به چنگ مى‏آورند»! حديث ديگرى از امام صادق عليه السّلام نقل شده كه مكمل حديث فوق است.

فرمود: «به خدا سوگند كه خداوند به اين وعده خود وفا كرده و گروهى را از غير عرب بهتر از آنها جانشين آنها فرمود».

«پايان سوره محمّد»