سوره دخان [44]

(آيه 42)- تنها يك گروه مستثنا هستند همان گونه كه اين آيه مى‏گويد: «مگر كسى كه خدا او را مورد رحمت قرار داده است، چرا كه او توانا و رحيم است» (إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ).

بدون شك اين رحمت الهى بى‏حساب نيست و تنها شامل مؤمنانى مى‏شود كه داراى عمل صالحند.

(آيه 43)- درخت زقّوم! در اينجا توصيف وحشتناك و تكان دهنده‏اى از عذابهاى دوزخى منعكس شده كه بحث آيات قبل را در مورد «يوم الفصل» و روز رستاخيز تكميل مى‏كند.
مى‏فرمايد: «مسلّما درخت زقّوم ...» (إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ).

(آيه 44)- «غذاى گنهكاران است»! (طَعامُ الْأَثِيمِ).
اينها هستند كه از اين گياه تلخ و بدبو و بد طعم و كشنده مى‏خورند.

(آيه 45)- سپس مى‏افزايد: «همانند فلز گداخته در شكمها مى‏جوشد»! (كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ).

(آيه 46)- «جوششى همچون آب سوزان» (كَغَلْيِ الْحَمِيمِ).

هنگامى كه گياه زقوم وارد شكم آنها مى‏شود، حرارت فوق العاده‏اى ايجاد كرده، و همچون آبى جوشان غليان پيدا مى‏كند، و به جاى اين كه اين غذا مايه قوت و قدرت گردد بدبختى و عذاب و درد و رنج مى‏آفريند.

(آيه 47)- سپس مى‏فرمايد: به مأموران دوزخ خطاب مى‏شود: «اين (كافر پرگناه) را بگيريد، و به ميان دوزخ پرتابش كنيد»! (خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلى‏ سَواءِ الْجَحِيمِ).

(آيه 48)- باز به يكى ديگر از مجازاتهاى دردناك آنها اشاره كرده، مى‏گويد:
«سپس (به مأموران دوزخ دستور داده مى‏شود، كه) بر سر او، از عذاب سوزان بريزيد» (ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذابِ الْحَمِيمِ).

به اين ترتيب هم از درون مى‏سوزند و هم از بيرون تمام وجودشان را آتش فرا مى‏گيرد، و در وسط آتش نيز آب سوزان بر آنها مى‏ريزند.

(آيه 49)- و بعد از اين همه عذابهاى دردناك جسمانى مجازات جانكاه روانى آنها شروع مى‏شود به اين مجرم گناهكار سركش و بى‏ايمان گفته مى‏شود: «بچش كه (به پندار خود) بسيار قدرتمند و محترم بودى» (ذُقْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ).

آرى! اين تو بودى كه با آن همه غرور هر جنايتى را مرتكب شدى، اكنون بچش نتيجه اعمالت را كه در برابر چشمان تو مجسم شده است، و همان گونه كه جسم و جان مردم را سوزاندى اكنون درون و برونت در آتش قهر الهى و با آب سوزان مى‏سوزد.

(آيه 50)- در اين آيه مى‏افزايد: به آنها خطاب مى‏شود: «اين همان چيزى است كه پيوسته در باره آن شك و ترديد مى‏كرديد» (إِنَّ هذا ما كُنْتُمْ بِهِ تَمْتَرُونَ).

چقدر در آيات مختلف قرآن با انواع دلائل، واقعيت و حقانيت اين روز به شما گوشزد شد.
افسوس كه گوش شنوا نداشتيد!

(آيه 51)- پرهيزكاران و انواع نعمتهاى بهشتى: از آنجا كه در آيات گذشته كيفرهاى دردناك دوزخيان مطرح بود در اينجا مواهب و پاداشهاى بهشتيان را مى‏شمرد تا از قرينه مقابله اهميت هريك از اين دو آشكارتر گردد.

اين پاداشها در هفت قسمت خلاصه شده:
نخست اين كه: «پرهيزكاران در جايگاه امن و امانى هستند» (إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقامٍ أَمِينٍ).

بنابر اين هيچ گونه ناراحتى و ناامنى به آنها نمى‏رسد، و در امنيت كامل از آفات و بلاها، از غم و اندوهها، از شياطين و طاغوتها به سر مى‏برند.

(آيه 52)- سپس به ذكر نعمت دوم پرداخته، مى‏گويد: آنها «در ميان باغها و چشمه‏ها به سر مى‏برند» و جايگاه آنها از هر سو با درختان و چشمه‏ها احاطه شدهِ‏ي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ).

(آيه 53)- در مرحله سوم به لباسهاى زيباى آنها اشاره كرده، مى‏افزايد: «آنها لباسهايى از حرير نازك و ضخيم مى‏پوشند، و در برابر يكديگر (بر تختها) جاى دارند» (يَلْبَسُونَ مِنْ سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُتَقابِلِينَ).

البته در بهشت گرما و سرماى شديدى وجود ندارد تا به وسيله پوشيدن لباس دفع شود، بلكه اينها اشاره به لباسهاى متنوع و گوناگون بهشتى است.

(آيه 54)- در مرحله چهارم نوبت به همسران آنها مى‏رسد، مى‏گويد: «آرى اين چنينند بهشتيان، و آنها را با حور العين تزويج مى‏كنيم»! (كَذلِكَ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ).

(آيه 55)- سپس به ذكر پنجمين نعمت بهشتيان پرداخته، مى‏افزايد: «آنها در آنجا هر نوع ميوه‏اى را بخواهند در اختيارشان قرار مى‏گيرد و در نهايت امنيت به سر مى‏برند» (يَدْعُونَ فِيها بِكُلِّ فاكِهَةٍ آمِنِينَ).

(آيه 56)- جاودانگى بهشت و نعمتهاى بهشتى ششمين موهبت الهى بر متقين است، چرا كه آنچه فكر انسان را به هنگام وصال ناراحت مى‏كند بيم فراق است، لذا مى‏فرمايد: «آنها هيچ مرگى جز همان مرگ اول (كه در دنيا چشيدند) نخواهند چشيد»! (لا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولى‏).

سر انجام هفتمين و آخرين نعمت را در اين سلسله چنين بيان مى‏كند:
«و خداوند آنها را از عذاب دوزخ حفظ كرده است» (وَ وَقاهُمْ عَذابَ الْجَحِيمِ).

كمال اين نعمتها در اين است كه احتمال عذاب و فكر مجازات، بهشتيان را به خود مشغول نمى‏دارد و نگران نمى‏كند.

اشاره به اين كه اگر پرهيزكاران لغزشهايى هم داشته‏اند خدا به لطف و كرمش آنها را بخشيده، و به آنها اطمينان داده است كه از اين نظر نگرانى به خود راه ندهند.

(آيه 57)- در اين آيه اشاره به تمام اين نعمتهاى هفتگانه كرده، به صورت يك جمع بندى مى‏گويد: همه اينها «به عنوان فضل و بخششى از سوى پروردگار تو است و اين فوز عظيم و پيروزى بزرگى است» كه شامل حال پرهيزكاران مى‏شود (فَضْلًا مِنْ رَبِّكَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ).

درست است كه پرهيزكاران حسنات بسيارى در دنيا انجام داده‏اند، ولى مسلما پاداش عادلانه آن اعمال ناچيز اين همه نعمت بى‏پايان و جاودانى نيست اين فضل خداست كه اين همه پاداش را در اختيار آنها گذارده.

(آيه 58)- گفتيم: «سوره دخان» با بيان عظمت و عمق آيات قرآن شروع شده است، و با اين آيه كه آن هم بيانگر تأثير عميق آيات قرآن است پايان مى‏گيرد، تا آغاز سوره با انجامش هماهنگ باشد.

مى‏فرمايد: «ما آن [قرآن‏] را بر زبان تو آسان ساختيم شايد آنان متذكّر شوند» (فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ).

با اين كه محتوايش فوق العاده عميق و ابعادش بسيار گسترده است، ساده، روان، همه كس فهم و قابل استفاده براى همه قشرهاست.

(آيه 59)- ولى از آن جا كه با همه اين اوصاف باز گروهى در برابر كلام حق تسليم نمى‏شوند در آخرين آيه آنها را مورد تهديد قرار داده، مى‏گويد: اگر با اين همه آنها پذيرا نشوند «پس تو منتظر باش، آنها نيز منتظرند»! (فَارْتَقِبْ إِنَّهُمْ مُرْتَقِبُونَ).

تو منتظر وعده‏هاى الهى در زمينه پيروزى بر كفار باش، و آنها منتظر شكست باشند.

«پايان سوره دخان»