موضوع: فرقه وهابیت

ب. گسترش (حرکت وهابی) تا 1234/1818-19 (اولین دولت وهابی- سعودی)

محمد بن عبدالوهاب بعد از اینکه مجبور شد حُرَیملا را ترک کند، به تبلیغ عمومی تعلیمات خود ادامه داد؛ ابتدا در عُیَینه و بعد از اینکه از آنجا نیز اخراج شد. از سال 1157/1744 یا 1158/1745 به بعد در درعیه، بعد از آن یک رییس محلی به نام محمد بن سعود (متوفی 1179/1765) او را تحت نظارت خود در آورد. با حمایت ابن سعود، مجموعه‎ی موحدین در آنجا گسترش یافت، که خود را با تسلیم در برابر قوانین توحید، بر طبق تعالیم محمد بن عبدالوهاب و اخراج و مبارزه با کسانی که آنها را قبول نمی‎کنند، شناساند.

محدوده‎ی تأثیر این مجموعه به تدریج به وسیله‎ی دعوتنامه‎ها (نامه‎ها و نمایندگان سیاسی) و مبارزه‎های مسلحانه در برابر قبایل هم­جوار(اولین حمله 1159/1746 به ریاض) به مرحله محلی ارتقا یافت. این عمل تحت رهبری عبدالعزیز بن محمد بن سعود (1179-1218/1765-1803) انجام شد –محله به محله و قبیله به قبیله، چه اختیاری و چه از روی اجبار- (تا تمام نواحی از استان نجد تحت سیطره آنها درآمد ): سُدَیر در 1177/1763-4، الوَشم در سال 1181/1767-8، الأرید بعد از سقوط ریاض در سال 1187/1773، الخَرج و الافلاج در سال 1199/1785، الکسیم بعد از محاصره‎ی عنَیزه، و سرانجام در سال 1202/1788، وادی الدواسیر و کوه­های شَمَر در سال 1205/1790-1.

در دولتِ اولیه که از درعیه اداره می‎شد محمد بن عبدالوهاب عنوان " شیخ " را دریافت کرد و به عنوان بالاترین مقام مذهبی، معلم و ناظر بر عمل به عقاید و نظرات وهابی، عمل می‎کرد، و بنابر گفته‎ی ابن بِشر(عنوان، ج 1، ص 143)، او"قاضی"، "امام" و "خطیب" بود. حکمرانان سعود دارای عنوان "امیر" و " امام" بودند، امور مملکتی را اداره می‎کردند، و برای اقامتگاه­ها و قبایل، قضات و ائمه و امرا را وکیل قرار می‎دادند، "زکات" را از مردم بیابان نشین و بدوی جمع­آوری می‎کردند، و برای جمعیت­هایی که به اجبار تحت انقیاد و فرمانبری آنها قرار می‎گرفتند، حدود و جریمه‎های تنبیهی در نظر می‎گرفتند؛ جریمه‎هایی مانند تخریب بنیان کشاورزی و مصادره‎ی اموال برای بیت المال یا پرداخت فدیه برای افراد دربند و آنچه به تصرف آنها در آمده بود.