(آيه 4)
شأن نزول:
در باره اين آيه شأن نزولهايى ذكر كردهاند كه مناسبتر از همه اين است: «زيد الخير» و «عدى بن حاتم» كه دو نفر از ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بودند خدمتش رسيدند و عرض كردند: ما جمعيتى هستيم كه با سگها و بازهاى شكارى صيد مىكنيم، و سگهاى شكارى ما حيوانات وحشى حلال گوشت را مىگيرند، بعضى از آنها زنده به دست ما مىرسد و آن را سر مىبريم، ولى بعضى از آنها بوسيله سگها كشته مىشوند، و ما فرصت ذبح آنها را پيدا نمىكنيم و با اين كه مىدانيم خدا گوشت مردار را بر ما حرام كرده، تكليف ما چيست؟ آيه نازل شد و به آنها پاسخ گفت.
تفسير:
صيد حلال- به دنبال احكامى كه در باره گوشتهاى حلال و حرام در دو آيه گذشته بيان شد در اين آيه نيز به قسمتى ديگر از آنها اشاره كرده و به عنوان پاسخ سؤالى كه در اين زمينه شده است، چنين مىفرمايد: «از تو در باره غذاهاى حلال سؤال مىكنند» (يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ).
سپس به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دستور مىدهد كه نخست به آنها «بگو: هر چيز پاكيزهاى براى شما حلال است» (قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ).
يعنى تمام آنچه را اسلام تحريم كرده در زمره خبائث و ناپاكها است و هيچ گاه قوانين الهى، موجود پاكيزهاى كه طبعا براى استفاده و انتفاع بشر آفريده شده است تحريم نمىكند.
سپس به سراغ صيدها رفته، مىگويد: «صيد حيوانات صياد كه تحت تعليم شما قرار گرفتهاند، يعنى از آنچه خداوند به شما تعليم داده به آنها آموختهايد، براى شما حلال است» (وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ).
حيوانى را كه سگها شكار مىكنند اگر زنده به دست آيد، بايد طبق آداب اسلامى ذبح شود ولى اگر پيش از آن كه به آن برسند جان دهد، حلال است، اگر چه ذبح نشده باشد.
سپس در ذيل آيه اشاره به دو شرط ديگر از شرايط حليت چنين صيدى كرده، مىفرمايد: «از صيدى كه سگهاى شكارى براى شما نگاه داشتهاند بخوريد» (فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ).
بنابراين، اگر سگهاى شكارى عادت داشته باشند قسمتى از صيد خود را بخورند و قسمتى را واگذارند، چنان صيدى حلال نيست و در حقيقت چنين سگى نه تعليم يافته است و نه آنچه را كه نگاه داشته مصداق «عليكم» (براى شما) مىباشد، بلكه براى خود صيد كرده است.
ديگر اين كه «به هنگامى كه سگ شكارى رها مىشود، نام خدا را ببريد» (وَ اذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ).
و در پايان براى رعايت تمام اين دستورات، مىفرمايد: «از خدا بپرهيزيد، زيرا خداوند، سريع الحساب است» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ).
