موضوع: سوره الرّحمن [55]

(آيه 24)- باز در ادامه همين بخش از نعمتها به مسأله كشتيها كه در حقيقت بزرگترين و مهمترين وسيله حمل و نقل بشر در گذشته و حال بوده است اشاره كرده، مى‏فرمايد: «و براى اوست كشتيهاى ساخته شده كه در دريا به حركت در مى‏آيند و همچون كوهى هستند»! (وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلامِ).

جالب اين كه در عين تعبير به «منشئات» كه حكايت از مصنوع بودن كشتى به وسيله انسان مى‏كند مى‏فرمايد «و له» (از براى خداست) اشاره به اين كه مخترعان و سازندگان كشتى از خواص خداداد كه در مصالح مختلفى كه در كشتيها به كار مى‏رود استفاده مى‏كنند همچنين از خاصيت سيّال بودن آب درياها، و نيروى وزش بادها بهره مى‏گيرند، و خداست كه در آن مواد، و در دريا و باد اين خواص و آثار را آفريده.

(آيه 25)- و بار ديگر اين سؤال پر معنى را تكرار كرده، مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟ (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 26)- ما همه فانى و بقا بس تو را است! باز در ادامه شرح نعمتهاى الهى در اينجا مى‏افزايد: «همه كسانى كه روى آن [- زمين‏] هستند فانى مى‏شوند» (كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ).

اما چگونه «مسأله فنا» مى‏تواند در زمره نعمتهاى الهى قرار گيرد؟ ممكن است از اين نظر باشد كه اين فنا به معنى فناى مطلق نيست، بلكه دريچه‏اى است به عالم بقا و دالان و گذرگاهى است كه شرط وصول به سراى جاويدان عبور از آن است.

و يا از اين نظر كه ذكر نعمتهاى فراوان گذشته ممكن است مايه غفلت و غرق شدن گروهى در زندگى دنيا و انواع خوردنيها و نوشيدنيها و لؤلؤ و مرجان و مركبهاى را هوارش گردد، لذا يادآورى مى‏كند كه اين دنيا جاى بقا نيست، و اين تذكر خود نعمتى است بزرگ.

(آيه 27)- در اين آيه مى‏افزايد «تنها ذات ذو الجلال و گرامى پروردگارت باقى مى‏ماند» (وَ يَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ).

«وجه» از نظر لغت به معنى صورت است كه به هنگام مقابله با كسى با آن مواجه و رو برو مى‏شويم، ولى هنگامى كه در مورد خداوند به كار مى‏رود منظور ذات پاك او است.

اما «ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ» كه توصيفى است براى «وجه» اشاره به صفات جمال و جلال خداست، زيرا ذو الجلال از صفاتى خبر مى‏دهد كه خداوند «اجل» و برتر از آن است (صفات سلبيه) و «اكرام» به صفاتى اشاره مى‏كند كه حسن و ارزش چيزى را ظاهر مى‏سازد و آن «صفات ثبوتيه» خداوند مانند علم و قدرت و حيات اوست.

بنابر اين معنى آيه روى هم رفته چنين مى‏شود تنها ذات پاك خداوندى كه متصف به صفات ثبوتيه و منزه از صفات سلبيه است در اين عالم باقى و برقرار مى‏ماند.

(آيه 28)- بار ديگر خلايق را مخاطب ساخته، مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 29)- محتواى اين آيه در واقع نتيجه‏اى است از آيات قبل، زيرا مى‏فرمايد: «تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند همواره (نيازهاى خود را) از او تقاضا مى‏كنند» (يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

چرا چنين نباشد؟ در حالى كه همه فانيند و او باقى و اگر لحظه‏اى نظر لطفش را از كائنات برگيرد «فرو ريزند قالبها»! با اين حال مگر كسى جز او هست كه اهل آسمانها و زمين از وى تقاضا كنند؟! سپس مى‏افزايد: «و او (خداوند) هر روز در شأن و كارى است» (كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ).

آرى! خلقت او دائم و مستمر است، و پاسخگوئى او به نيازهاى سائلان و نيازمندان نيز چنين است، و هر روز و هر زمان طرح تازه‏اى ابداع مى‏كند.

يك روز اقوامى را قدرت مى‏دهد، روز ديگرى آنها را بر خاك سياه مى‏نشاند، يك روز سلامت و جوانى مى‏بخشد، روز ديگر ضعف و ناتوانى مى‏دهد، يك روز غم و اندوه را از دل مى‏زدايد، روز ديگر مايه اندوهى مى‏آفريند، خلاصه هر روز طبق حكمت و نظام احسن، پديده تازه و آفرينش و حادثه جديدى دارد.

توجه به اين حقيقت، از يكسو نياز مستمر ما را به ذات پاك او روشن مى‏كند، و از سوى ديگر پرده‏هاى يأس و نوميدى را از دل كنار مى‏زند.
و از سوى سوم غرور و غفلت را درهم مى‏شكند.

(آيه 30)- و باز به دنبال اين نعمت مستمر و پاسخگوئى به نيازهاى همه مخلوقات و اهل آسمانها و زمين تكرار مى‏كند كه «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 31)- نعمتهائى كه تاكنون در آيات اين سوره مطرح شده مربوط به اين جهان بوده است، ولى در اينجا از محاسبه قيامت و بعضى ديگر از خصوصيات معاد سخن مى‏گويد كه در عين تهديد بودن براى مجرمان وسيله تربيت و آگاهى و بيدارى و هم وسيله تشويق و دلگرمى مؤمنان است، و به همين جهت نعمت محسوب مى‏شود، لذا بعد از ذكر هر كدام همان سؤال را كه در باره نعمتهاست تكرار مى‏كند.

نخست مى‏فرمايد: «به زودى به حساب شما مى‏پردازيم اى دو گروه انس و جن»! (سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلانِ).

آرى! در آن روز خداوند عالم قادر دقيقا همه اعمال و گفتار و نيات انس و جن را مورد بررسى و حساب دقيق قرار داده، و كيفر و پاداش مناسب را براى آنها تعيين مى‏كند.

(آيه 32)- بعد از ذكر اين معنى باز اين سؤال را تكرار مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد» (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 33)- در تعقيب آيه قبل كه از مسأله حساب دقيق الهى سخن مى‏گفت باز جن و انس را مخاطب ساخته، مى‏گويد: «اى گروه جن و انس! (هر گاه به راستى مى‏خواهيد از مجازات و كيفر الهى بر كنار مانيد) اگر مى‏توانيد از مرزهاى آسمانها و زمين بگذريد (و از حيطه قدرت او خارج شويد) پس بگذريد ولى هرگز نمى‏توانيد مگر با نيروئى» الهى و فوق العاده اما چنين نيروئى در اختيار شما نيست (يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ).

به اين ترتيب شما هرگز ياراى فرار از دادگاه عدل خدا و پيامدهاى آن را نداريد، هر جا برويد ملك خداست، و هر كجا باشيد محل حكومت اوست، آرى اين موجود ضعيف و ناتوان كجا مى‏تواند از عرصه قدرت خداوند بگريزد همان گونه كه امير مؤمنان على عليه السّلام در دعاى روح پرور كميل عرضه مى‏دارد:
«و لا يمكن الفرار من حكومتك پروردگارا! فرار از حكومت تو ممكن نيست»!

البته به نظر مى‏رسد كه اين آيه مربوط به فرار از چنگال عدالت الهى در قيامت باشد، و مؤيد آن بعضى از اخبار است كه در منابع اسلامى در اين زمينه نقل شده از جمله در حديثى از امام صادق عليه السّلام مى‏خوانيم: «روز قيامت خداوند بندگان را در محل واحدى جمع مى‏كند و به فرشتگان آسمان پائين وحى مى‏فرستد فرود آييد، آنها- كه دو برابر جمعيت روى زمين از جن و انس هستند- فرود مى‏آيند، سپس اهل آسمان دوم كه آنها نيز دو برابر همه مى‏باشند فرود مى‏آيند، و به همين ترتيب فرشتگان هفت آسمان فرود مى‏آيند و همچون هفت حجاب گرداگرد انس و جن را احاطه مى‏كنند، اينجاست كه منادى صدا مى‏زند: اى جمعيت جن و انس اگر مى‏توانيد از اقطار آسمانها و زمين بگذريد، اما هرگز نمى‏توانيد جز با قدرت الهى و در اينجا مى‏بينند اطراف آنها را هفت گروه عظيم از فرشتگان فرا گرفته‏اند- و راهى براى فرار از چنگال عدالت نيست.»

(آيه 34)- باز در اينجا دو گروه را مخاطب ساخته، مى‏گويد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

درست است كه تهديد فوق به ظاهر در مسير مجازات و كيفر است، ولى از آنجا كه ذكر آن هشدارى است به همه انسانها، و عاملى است براى اصطلاح و تربيت، طبعا لطف و نعمتى محسوب مى‏شود، و اصولا وجود حساب در هر دستگاه نعمت بزرگى است چرا كه به خاطر آن سرهاى همه به حساب خواهد آمد!

(آيه 35)- اين آيه براى تأكيد آنچه در آيه قبل دائر بر عدم قدرت انس و جن بر فرار از چنگال عدالت آمده، مى‏افزايد: «شعله‏هائى از آتش بى‏دود، و دودهائى متراكم بر شما فرستاده مى‏شود (و آن چنان شما را از هر سو احاطه مى‏كنند كه راهى براى فرار نيست) و نمى‏توانيد از كسى يارى بطلبيد» (يُرْسَلُ عَلَيْكُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ).

از يكسو فرشتگان شما را احاطه كرده‏اند و از سوى ديگر شعله‏هاى گرم و سوزان آتش و دودهاى تيره و تار و خفقان آور اطراف محشر را فرا مى‏گيرد و راهى براى گريز نيست.

(آيه 36)- باز مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).
تعبير به نعمت در اينجا نيز به خاطر همان لطفى است كه در آيه قبل به آن اشاره شد.

(آيه 37)- در تعقيب آيات گذشته كه بعضى از حوادث رستاخيز را بازگو مى‏كرد، در اينجا همچنان ادامه همان بحث و ذكر خصوصيات ديگرى از صحنه قيامت، و چگونگى حساب، و مجازات، و كيفر است.

نخست مى‏فرمايد: «در آن هنگام كه آسمان شكافته شود، و همچون روغن مذاب گلگون گردد» حوادث هولناكى رخ مى‏دهد كه تاب تحمل آن را نخواهيد داشت (فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّماءُ فَكانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهانِ).

از مجموع آيات «قيامت» به خوبى استفاده مى‏شود كه در آن روز نظام كنونى جهان بكلى در هم مى‏ريزد، و حوادث بسيار هولناكى در سرتاسر عالم رخ مى‏دهد، كواكب و سيارات و زمين و آسمان دگرگون مى‏شوند، و مسائلى كه تصور آن امروز براى ما مشكل است واقع مى‏گردد، از جمله چيزى است كه در آيه فوق آمده كه كرات آسمانى از هم مى‏شكافد و به رنگ سرخ و به صورت مذاب همچون روغن در مى‏آيد.

(آيه 38)- و از آنجا كه اعلام وقوع اين حوادث هولناك در صحنه قيامت، و يا قبل از آن هشدارى است به همه مجرمان و مؤمنان، و لطفى است از الطاف الهى، بعد از آن، همان جمله سابق را تكرار فرموده، مى‏گويد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 39)- در اين آيه از حوادث تكوينى قيامت، به وضع انسان گنهكار در آن روز، پرداخته، مى‏افزايد: «در آن روز هيچ كس از انس و جن از گناهش سؤال نمى‏شود» (فَيَوْمَئِذٍ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ).

چرا سؤال نمى‏كنند؟ براى اين كه همه چيز روشن است، و در چهره انسانها همه چيز خوانده مى‏شود.

قيامت يك روز بسيار طولانى است، و انسان از مواقف و گذرگاههاى متعددى بايد بگذرد و در هر صحنه و موقفى بايد مدتى بايستد، در بعضى از اين مواقف مطلقا سؤالى نمى‏شود.
و در بعضى از مواقف مهر بر دهان انسان گذارده مى‏شود و اعضاى بدن به شهادت بر مى‏خيزند. و در بعضى، از انسانها دقيقا پرسش مى‏شود.
خلاصه هر صحنه‏اى شرايطى دارد.

(آيه 40)- و باز در تعقيب آن همگان را مخاطب ساخته، مى‏گويد «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را تكذيب مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 41)- آرى در آن روز سؤال نمى‏شود، بلكه «مجرمان از چهره‏هايشان شناخته مى‏شوند» (يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُمْ).

گروهى داراى چهره‏هاى بشاش نورانى و درخشانند كه بيانگر ايمان و عمل صالح آنهاست، و گروهى ديگر صورتهائى سياه و تاريك و زشت و عبوس دارند كه نشانه كفر و گناه آنهاست، چنانكه در آيات 39 تا 41 سوره عبس مى‏خوانيم: «در آن روز چهره‏هائى درخشان و نورانيند، و چهره‏هائى تاريك، كه سياهى مخصوصى آن را پوشانيده».

سپس مى‏افزايد: «و آنگاه آنها را از موهاى پيش سر، و پاهايشان مى‏گيرند» و به دوزخ مى‏افكنند! (فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصِي وَ الْأَقْدامِ).

گرفتن مجرمان با موى پيش سر، و پاها، ممكن است به معنى حقيقى آن باشد كه مأموران عذاب اين دو را مى‏گيرند و آنها را از زمين برداشته، با نهايت ذلت به دوزخ مى‏افكنند، و يا كنايه از نهايت ضعف و ناتوانى آنها در چنگال مأموران عذاب الهى است، كه اين گروه را با خوارى تمام به دوزخ مى‏برند، و چه صحنه دردناك و وحشتناكى است آن صحنه!

(آيه 42)- باز از آنجا كه يادآورى اين مسائل در زمينه معاد هشدار و لطفى است به همگان مى‏افزايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را تكذيب مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 43)- در اين آيه مى‏فرمايد: «اين همان دوزخى است كه مجرمان پيوسته آن را انكار مى‏كردند» (هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ).

(آيه 44)- باز در توصيف جهنم و عذابهاى دردناك آن مى‏افزايد: مجرمان «امروز در ميان آن و آب سوزان در رفت و آمدند» (يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ).

آنها از يكسو در ميان شعله‏هاى سوزان جهنم مى‏سوزند و تشنه مى‏شوند و تمناى آن مى‏كنند و از سوى ديگر آب جوشان به آنها مى‏دهند (يا بر آنها مى‏ريزند) و اين مجازاتى است دردناك.
از آيات 71 و 72 سوره مؤمن استفاده مى‏شود كه چشمه سوزان حميم در كنار جهنم است كه نخست دوزخيان را در آن مى‏برند و سپس در آتش دوزخ مى‏افكنند.

(آيه 45)- باز به دنبال اين هشدار و اخطار شديد بيدار كننده كه لطفى است از ناحيه خداوند، مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 46)- اين دو بهشت در انتظار خائفان است! در اينجا دوزخيان را به حال خود رها كرده، به سراغ بهشتيان مى‏رود، و از نعمتهاى دلپذير و بى‏نظير و شوق انگيز بهشت قسمتهائى را بر مى‏شمرد، تا در مقايسه با كيفرهاى شديد و دردناك دوزخيان اهميت هر كدام روشنتر گردد.

مى‏فرمايد: «براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتى است» (وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ).

خوف از پروردگار سر چشمه‏هاى مختلفى دارد: گاه همان اعمال ناپاك و افكار آلوده است، و گاه براى مقربان، به خاطر قرب به ذات پاكش كمترين ترك اولى و غفلت مايه وحشت آنهاست، و گاه بدون همه اينها هنگامى كه تصور آن ذات نامحدود و عظمت بى‏انتها را مى‏كنند در مقابل او احساس حقارت كرده و حالت خوف به آنها دست مى‏دهد، اين خوفى است كه از نهايت معرفت پروردگار حاصل مى‏شود و مخصوص عارفان و مخلصان درگاه اوست.

(آيه 47)- باز به دنبال اين نعمت بزرگ همگان را مخاطب ساخته، مى‏گويد:
«پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 48)- سپس در توصيف اين دو بهشت مى‏افزايد: «داراى انواع نعمتها و درختان پرطراوت است» (ذَواتا أَفْنانٍ).

(آيه 49)- و به دنبال اين نعمت باز همان سؤال تكرار مى‏شود كه: «كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 50)- از آنجا كه يك باغ سرسبز و خرّم و پرطراوت، علاوه بر درختان، بايد چشمه‏هاى آب جارى داشته باشد در اين آيه مى‏افزايد: «در آن دو (بهشت) دو چشمه هميشه جارى است» (فِيهِما عَيْنانِ تَجْرِيانِ).

(آيه 51)- باز در برابر اين نعمت همان سؤال مطرح مى‏شود: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد» (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 52)- در اين آيه كه نوبت به ميوه‏هاى اين دو باغ بهشتى مى‏رسد، مى‏فرمايد: «در آن دو از هر ميوه‏اى دو نوع وجود دارد» هر يك از ديگرى بهتر (فِيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ).
نوعى كه در دنيا نمونه آن را ديده‏ايد، و نوعى كه هرگز شبيه و نظير آن را در اين جهان نديده‏ايد.

(آيه 53)- باز مى‏افزايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟! (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 54)- در آيات پيشين سه قسمت از ويژگيهاى اين دو باغ بهشتى مطرح شد، اكنون به ويژگى چهارم پرداخته، مى‏فرمايد: «اين در حالى است كه آنها بر فرشهائى تكيه كرده‏اند با آسترهائى از ديبا و ابريشم» (مُتَّكِئِينَ عَلى‏ فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ).
اين تعبير نشانه آرامش كامل روح بهشتيان است.

در اينجا گران قيمت‏ترين پارچه‏اى كه در دنيا تصور مى‏شود آستر اين فرشها ذكر شده، اشاره به اين كه قسمت روئين آن چيزى است كه از لطافت و زيبائى و جذابيت در وصف نمى‏گنجد.

و بالاخره در پنجمين نعمت به چگونگى نعمتهاى اين باغ بهشتى اشاره كرده، مى‏گويد: «و ميوه‏هاى رسيده آن دو باغ بهشتى در دسترس است» (وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دانٍ).
آرى! زحمتى كه معمولا در چيدن ميوه‏هاى دنيا وجود دارد در آنجا به هيچ وجه نيست.

(آيه 55)- و باز همگان را در اينجا مخاطب ساخته، مى‏گويد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟ (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 56)- همسران زيباى بهشتى: در آيات گذشته پنج قسمت از مواهب و ويژگيهاى اين دو باغ بهشتى عنوان شده بود، در اينجا ششمين نعمت را بازگو مى‏كند و آن همسران پاك بهشتى است، مى‏فرمايد: «در آن باغهاى بهشتى زنانى هستند كه جز به همسران خود عشق نمى‏ورزند» (فِيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ).

«و هيچ انس و جن پيش از اينها با آنها تماس نگرفته است» (لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ).
بنابر اين آنها دوشيزه‏اند، و دست نخورده، و پاك از هر نظر.

از «أبو ذر» نقل شده است كه: «همسر بهشتى به شوهرش مى‏گويد: سوگند به عزت پروردگارم كه در بهشت چيزى را بهتر از تو نمى‏يابم، سپاس مخصوص خداوندى است كه مرا همسر تو، و تو را همسر من قرار داد».

(آيه 57)- باز در تعقيب اين نعمت بهشتى تكرار مى‏كند: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟ (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).

(آيه 58)- سپس به توصيف بيشترى از اين همسران بهشتى پرداخته، مى‏گويد: «آنها همچون ياقوت و مرجانند»! (كَأَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ).

به سرخى و صفا و درخشندگى «ياقوت» و به سفيدى و زيبائى شاخه «مرجان» كه هنگامى كه اين دو رنگ (يعنى سفيد و سرخ شفاف) به هم آميزند زيباترين رنگ را به آنها مى‏دهند.

(آيه 59)- بار ديگر به دنبال اين نعمت بهشتى مى‏فرمايد: «پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد»؟ (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ).