غریزه ای آشنا به نام میل جنسی

بررسی راهکارهای خویشتن داری در روابط جنسی
غریزه ای آشنا به نام میل جنسی

باتوجه به اینکه در جامعه ما، ازدواج جوانان با تأخیر صورت می گیرد و از سوی دیگر نیازهای جنسی آنان واقعیت انکارناپذیر است، جوانانی که نمی خواهند روابط جنسی غیررسمی و بی بند و بار داشته باشند، چه راهکارهایی باید پیش گیرند؟

برترین ها به نقل ازماهنامه سپیده دانایی: اگر همگام با سازمان جهانی بهداشت، انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی در نظر بگیریم، در میان نیازهای زیستی و غرایز، غریزه جنسی قوی ترین غریزه انسان است و آمیختگی عمیقی با نیازهای روانی دارد؛ به طوری که می توان تاثیر آن را در بسیاری از ابعاد زندگی مشاهده کرد. نقش سازنده و بنیادین آن در سیر به سوی سلامت و تعادل روانی، بسیار مهم است.

باتوجه به اینکه در جامعه ما، ازدواج جوانان با تأخیر صورت می گیرد و از سوی دیگر نیازهای جنسی آنان واقعیت انکارناپذیر است، جوانانی که نمی خواهند روابط جنسی غیررسمی و بی بند و بار داشته باشند، چه راهکارهایی باید پیش گیرند؟ برای پاسخ به این سوال، با دکتر «فرامرز سهرابی»، روان شناس بالینی و مدیر گروه روان شناسی بالینی دانشگاه علامه طباطبایی همراه شدیم.

فقط توجه داشته باشید که متن کمی اشتباه تایپی دارد

*باتوجه به اینکه در جامعه ما جوان هایی وجود دارند که شرایط ازدواج برای آنها مهیا نیست و نمی خواهند روابطی خارج از چارچوب داشته باشند، این دسته از جوان ها برای کنترل امیال جنسی چه کار باید بکنند؟

در پاسخ به این پرسش مهم، به نظر می رسد که دو شیوه و راهکار عملی باید در این راستا پیگیری شود، یکی از این شیوه ها اتخاذ تدابیری از سوی مسوولان فرهنگی اجرایی در زمینه فراهم کردن استقلال و بلوغ اقتصادی هم زمان با بلوغ جسمی و عاطفی است که بحث مفصل و جداگانه ای را می طلبد. راه حل دیگری که با پشتوانه توأمان علمی و دینی مطرح می شود موضوع خویشتن داری، به ویژه خویشتن داری جنسی است.

*خب، این خویشتن داری جنسی که به آن اشاره کردید چه تعریفی دارد؟

می توان با استناد به منابع موجود خویشتن داری را تعریف کرد. برای مثال، داسول و همکاران، خویشتن داری را این گونه تعریف می کنند که خویشتن داری جنسی یعنی به تعویق انداختن ارضای میل جنسی تا زمان ازدواج و همچنین عدم ارضای آن (برخلاف عرف و شرع) پس از ازدواج، خویشتن داری به معنای توان انتظارکشیدن و قدرت بازداری از خواسته هاست. از منظر اندیشمندان مسلمان خویشتن داری همان چیزی است که در ادبیات دین با عناوین صبر، تقوا، عفاف و... به نوعی مطرح شده است. افراد فاقد این توانایی هرچند لذت های آتی را به دست می آوردند، اما آینده و لذت های پایدار آن را از دست می دهند، این تعریف را «حجت الاسلام دکتر پسندیده» در سال 1385 در نوشته هایش آورده است.

*برای مواجهه با غریزه جنسی، دیدگاه خاصی هم مطرح شده است یا صرفا در این خصوص فقط تعاریف وجود دارد؟

به طور کلی در نحوه مواجهه با غریزه جنسی سه دیدگاه عمده وجود دارد که «علاسوند، در سال 1385» در کتابش مطرح کرده است که می توان به سرکوبی مطلق (رفتار رهبانان و برخی عرفان گرایان افراطی همین بوده است. شکل منسجم آن نیز در فرهنگ مسیحی – کاتولیکی موجود است)، آزادی مطلق و توسعه غریزه، تربیت، تعدیل و جهت دهی غریزه (ازجمله مدافعان جدی این نظر، مسلمانان هستند) اشاره کرد.

*از میان دیدگاه های مختلفی که درباره غریزه جنسی مطرح شده است، چه راهکاری برای رسیدگی به این غریزه می توان ارائه کرد؟

برای رسیدگی به این غریزه، 3 فرمول ارائه شده است. برای مثال، آنارشیسم جنسی (روابط آزاد، بدون هرگونه توافق و تصدی بر ازدواج) این فرمول می توان «رابطه جنسی آزاد» نامید که در آن هیچ محدودیتی برای ارتباط جنسی وجود ندارد. گسترش این ایده پیامدهایی به دنبال داشته است که اندیشمندان غربی را نگران ساخت. از مهم ترین پیامدهایی که این فرمول داشت می توان به شیوع بیماری های مقاربتی، افزایش بارداری های ناخواسته در نوجوانی، افزایش فرزندان نامشروع بی سرپرست، افزایش نگرانی های خانواده ها، نوجوانان و جوانان، کاهش ازدواج و تشکیل خانواده، سست شدن بنیان خانواده ها، کاهش جمعیت و پیرشدن آن اشاره کرد. فرول دیگری که برای این مسئله درنظر گرفته شده است، توافق بر رابطه جنسی موقت و معین (که خود انواعی دارد مثل انواع زوج های توافقی در غرب و ازدواج موقت در اسلام) خواهد بود. درنهایت، ازدواج دائم مطرح می شود و «حجت الاسلام دکتر پسندیده» در نوشته هایش در سال 1386 آورده که دین اسلام، برای رفع نیاز جنسی به «ازدواج خوشتن داری» معتقد است. خداوند متعال که انسان را با غریزه جنسی خلق کرده، به مصلحت او نیز آگاه است و بهترین و بلکه تنها راه ارضای صحیح و بی زبان غریزه جنسی را در «ازدواج» و سپس «خویشتن داری جنسی» معرفی کرده است.

*دستورات اسلامی به میان آمد، اسلام برای خویشتن داری تا زمان ازدواج چه توصیه ای دارد؟

اسلام به توجیه شناختی تأکید دارد. در اسلام بسیاری از افعال اخلاقی دارای توجیه شناختی است و از عام ترین آنها توجه به اینکه همه کارها در محضر خدای متعال انجام می گیرد، می توان نام برد که در آن فرد به معنویت و نیرویی دست می یابد که می تواند در برابر قوی ترین تکانه های انگیزشی بایستد. به عنوان مثال، آنچه باعث شد حضرت یوسف از آلودگی به گناه خودداری کند – به فرمایش قرآن – برهانی بود که در آن هنگام به آن توجه کرد؛ یعنی یک عامل شناختی. همچنین امام علی (ع) می فرمایند: «در هنگام برخورد با گناه به یاد آورید که لذت این گناه به زودی برطرف خواهد شد، اما پیامدهای شوم آن دامن گیرتان خواهد بود» (آمدی، ج 245:2).

*باتوجه به منابع موجود و بحث هایی که در این راستا وجود دارد، روان شناسان به چه نتیجه ای در رابطه با خویشتن داری رسیدند؟

روان شناسان نیز از اصطلاح «مهار خود» یا «تسلط نفس»، برای نشان دادن توان تنتظیم رفتار و جلوگیری از انجام بعضی کارهایی که مایل به آنها هستیم، بهره می برند. انسان رشدیافته و سالم کسی است که بتواند بر «تمایلات آنی» خود غلبه کند و با درنظرگرفتن «مصالح آتی» آنها را به عقب بیندازد، «فلاول» در سال 1998 در نوشته هایش به این موضوع اشاره کرده است. از منظر ارهارت (2003)، خویشتن داری جنسی، انتخابی برای پرهیز از فعالیت جنسی است. این انتخاب برای دلیل خاصی می تواند صورت گیرد، این دلیل ممکن است اخلاقی، دینی، قانونی یا برای سلامت باشد. گیش (2000) هم معتقد است که خویشتن داری جنسی موثرترین راه حفاظت در برابر ایدز و دیگر بیماری های آمیزشی و همچنین مشکلات فیزیکی و بارداری های ناخواسته خواهد بود. «دریفوس» هم درباره خویشتن داری چنین می گوید که خویشتن داری جنسی تا هنگام ازدواج به عنوان انتخابی برتر ما را مأمور ساخته است تا به فرزندان و نوجوانان خود، چیزهایی را تعلیم دهیم که آنها را مجهز می سازد تا تصمیمات سالم، پخته و مسئولانه درباره رابطیه جنسی تا هنگام ازدواج بگیرند.

*ضرورت این خویشتن داری از منظر جهانی چیست؟ آیا صرفا خویشتن داری در کشورهای اسلامی مطرح است؟

خیر، صرفا در کشورهای اسلامی نیست و در تمامی کشورها این مسئله مطرح است. تدوین برنامه های خویشتن داری جنسی از ضرورت های عصر حاضر به حساب می آید؛ چراکه از منظر رونالد (2004) سن بلوغ در سراسر جهان در حال پایین آمدن است، درحالی که سن ازدواج در حال بالارفتن است. ترکیب این دو عامل، باعث طولانی تر شدن دورانی که جوانان مجرد در آن فرصت فعالیت جنسی دارند، می گردد بر این اساس، اندیشمندان غربی (به ویژه آمریکایی ها) اکنون از چیزی به نام «خویشتن داری جنسی» یاد می کنند. شعار این اندیشمندان این است: «فقط خویشتن داری جنسی، تا هنگام ازدواج». یعنی تنها راه نجات از آن پیامدهای هولناک و زندگی سوز، عفاف یا خویشتن داری جنسی است. بر همین اساس برنامه «فقط خویشتن داری» را طراحی کرده اند و بر مبنای آن، به ترویج عفاف در میان جوانان و نوجوانان آمریکایی می پردازند. هم اکنون سازمان هیای مثل «بهترین دوست»، «عشق حقیقی منتظر می ماند» و «حلقه نقره ای»، در حال اجرای این برنامه در آمریکا هستند. «پل ژاگو» در زمینه خویشتن داری جنسی معقتد است که در لزوم تسلط بر غیزه جنسی، یعنی منحصرا ارضای آن در حد معقول و متعادل، از لحاظ علمی هیچ تردیدی نیست به عقیده ما که مبتنی بر 25 سال مشاهده و تجربه است، امساک و کف نفس حتی بدون عوراض ناراحت کننده فیزیولوژیک، درصورتی که با تأسف و تحمیل همراه باشد، باعث سرکوربی های روان پریشی و روان رنجوری (پسیکوزونوروز) می شود؛ اما اگر آزادانه و آگاهانه پذیرفته شده است، جای هیچ گونه نگرانی نیست.

*چه فوایدی برای خویشتن داری جنسی می توان درنظر گرفت؟

امروزه خویشتن داری در کلاس های مدراس سراسر آمریکا تدریس می شود، این مهم دیگر تنها یک تصمیم اخلاقی نیست؛ بلکه مسئله سلامت عمومی و تنها راه مطمئن برای جلوگیری از با ردار یو بیماری های آمیزشی محسوب می شود. در برنامه «فقط خویشتن داری»، برای تبیین ضرورت آن، به بحث پیامدهای مثبت خویشتن داری جنسی نیز پرداخته شده و فواید آن برای جلوانان و نوجوانان تشریح شده است. در یکی از این موارد، بحثی با عنوان «آزادی هایی که خویشتن داری جنسی به ما می بخشد» طرح شده و از این موارد به عنوان «فواید خویشتن داری» یاد شده است. آزادی از خطرات فیزیکی ناشی از داشتن شرکای جنسی متعدد، اولین مسئله ای است که مطرح شده است. در این بحث، به خطرات جسماین آزادی جنسی اشاره و بیان شده که با خوشتن داری می توان از این خطرات رهایی یافت. بحث آزادی از مشکلات کنترل زاد و ولد، به ناتوانی وسایل پیشگیری در کنترل بارداری های ناخواسته اشاره دارد و خویشتن داری را بهترین راه آن می داند. آزادی از فشار زود ازدواج کردن، روابط آزاد (بی قید)، موجب فشار رواین برای زود ازدواج کردن می شود که نتیجه آن، شتاب زدگی در ازدواج و اقدام بدون تأمل و اندیشه است؛ امری که می تواند راه زندگی را منحرف سازد و آینده زندگی را به خطر اندازد، اما خویشتن داری این امکان را می دهد که با آرامش و با تأمل و تفکر درباره ازدواج، تصمیم گرفته شود.

آزادی از درد، کسانی که روابط آزاد دارند، به بارداری های ناخواسته دچار می شوند و درنتیجه، مجبور می شوند کودک خود را سقط کنند و یا به پرورشگاه بسپارند. این مادران با درد رهاکردن کودک چه خواهند کرد؟ خویشتن داری جنیس، جوانان و نوجوانان را از این درد دور نگه می دارد. در آزادی جنسی، فرد یا استثمارکننده است یا استمثارشونده، که هردو ناپسند و ناجوانمردانه است؛ اما کسی که خوشتن داری جنسی را برمی گزیند، نه ستم می کند و نه ستم می پذیرد.

در آزادی جنسی، کنترل بدن جوانان و نوجوانان (به ویژه دختران) دست خودشان نیست و پیوسته از طرف استثمارگران آزار می بینند؛ اما در خویشتن داری جنسی، فرد بر بدن خود مسلط است و اجازه سوءاستفاده را به دیگران نمی دهد. هرچند آزادی جنسی، لذت حال را تأمین می کند، اما آینده را نابود می سازد، خویشتن داری جنسی، آینده زندگی را تأمین کرده، لذت پایدار را به ارمغان می آورد. آزادی جنسی، به معنای شکستن حرمت و شخصیت خود است. احترام به خود، یعنی اینکه خویشتن دار باشی و تا هنگام ازدواج، از روابط نامشروع پرهیز کنی. آزادی جنسی، اشتیاق به ازدواج را از بین می برد. خوشتن داری جنسی، این آزادی را به انسان می دهد که با اشتیاق منتظر ازدواج باشد و با شور و شوق، زندگی مشترک را شروع کند.

*حالا سراغ افرادی می رویم که بنا بر هر دلیلی خوشتن داری جنسی انجام نمی دهند، این دسته افراد با چه مشکلاتی مواجه می شوند؟

«مک کی» به مضرات رفتارهای جنسی رها شده اشاره می کند و موارد مختلفی را به میان می آورد. از نظر او جوانانی که رفتارهای جنسی غیرخویشتن دارانه دارند، احتمال بیشتری دارد که به خودکشی متمایل گردند یا افسرده شوند؛ در مقایسه با همسالان خود که این رفتارها را نداشتهاند، نتایج روانی و فیزیکی منفی برای آنان در بر دارد، بسیاری از دختران برخلاف پسران به مدت یک عمر از روابط قبل از ازدواج خود رنج می برند. تعداد زیادی از دختران 18 تا 20 ساله وجود دارند که به دلیل سرطان رحم (که به علت فعالیت های جنسی زودرس بوده است) مجبور شده اند رحم خود را بردارند.

*اینجا یک سوال مهم به ذهن می رسد آن هم اینکه چطور می توان مهارت خویشتن داری را به دست آورد؟

طراحان برنامه «فقط خویشتن داری» در پایگاه اطلاع رسانی «برای والدین» به عنوان نمونه در یک مورد شش مهارت یا شش گام برای رسیدن به خویشتن درای جنسی را مطرح کرده اند. 1 – لباس های مناسب بپوش. طرز لباس پوشیدن تو، برای دیگران پیام هایی می فرستد؛ حتی اگر تو قصد این کار را نداشته باشی. مردان (بیشتر از زنان) از طرز لباس پوشیدن تأثیر می پذیرند؛ زیرا آنان طوری آفریده شده اند که با آنچه می بینند تحریک جنسی می شوند. 2 – از داروهای روان گردان و الکل استفاده نکن. این دو، توانایی تصمیم گیری و رویارویی و نه گفتن را کاهش می دهند. 3 – برای مدتی طولانی با هم تنها ننشینید؛ زیرا این کار به سرعت به ارتباط فیزیکی (تماس بدنی) منجر می شود. 4 – فقط با افرادی که اهداف مشابهی مانند تو دارند، بیرون برو؛ چون حفظ نظام ارزشی را برای تو آسان می کند. 5 – نیاز عشق خود را بشناس. شناخت نقاط آسیب پذیر خود، تو را از اشتباهات جدی حفظ می کند. 6 – معیار خود را در سطحی بالا قرار داده و پیش از آنکه اوضاع حاد شود، آن را معین کن.

*برخی از صاحب نظرانمعنویات و دین را عامل مهمی در جلوگیری از رفتارهای جنسی خارج از چارچوب می دانند. این مسئله چقدر صحبت دارد؟

یکی دیگر از عواملی که خوشتن داری افراد را تقویت می کند، تفکر، عواطف و عمل به باورهای دینی است. برخی از تحقیقات (تورنتون و کامبرن، 1989) نشان می دهد نوجوانان و جوانانی که تعلق و وابستگی م حکم تری به کلیسا دارند و به طور مستمر در مراسم آن شرکت می کنند، عموما نگرشی منفی، نسبت به ارتباط جنسی خارج از ازدواج دارند. هولدرو دیگران (2000) در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که معنویت به عنوان یک عامل محفظت کننده نوجوانان برای مقاومت در برابر رفتارهای پرخطر و تسلیم شدن به فشارهای منفی جنس مخالف است.

کالجوس و همکاران (2000) مطالعه ای بر روی 141 نوجوان آمریکایی انجام دادند و به این نتیجه دست یافتند که نوجوانانی که در تعامل با دوستاین با ارزش ها و باورهای معنوی هستند، احتمالا کمتر درگیر فعالیت جنسی داوطلبانه می شوند. لیک (1993) معتقد است، معنویت، همبستگی مثبتی با خویشتن داری دارد. در همین راستا، روزنائوو تان (2002) در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که افردی که باورها و ارزش های قوی معنوی دارند، در برابر رفتارهای جنسی پرخطر مقاوم ترند. چایلدز (2007) نیز در تحقیق خود به این نتیجه رسید که معنویت یکی از مهم ترین عوامل موثر در خویشتن داری جنسی دختران آمریکایی آفریقایی تبار می باشد.

*مهارت های خویشتن داری در منظر اسلام به چه شکل مطرح شده اند؟

مهارت های خویشتن داری جنسی که در متون اسلامی فراوان به آن پرداخته شده را می توان به دو بخش تقسیم کرد؛ یکی مهارت های شناختی – معنوی و دیگری مهارت های رفتاری است. مهارت های شناختی – معنی، شناخت، منشأ رفتارها و احساسات انسان است.

خویشتن داری و بازداری در هر قلمرویی ازجمله در قلمرو جنسی نیازمند برخورداری از شناخت و باورهای لازم است. ایمان و باور به خدا یکی از مهم ترین عوامل در تقویت خویشتن داری جنسی است که کمتر موردتوجه قرار گرفته و قفل شده مانده است. نقش ایمان در خویشتن داری جنسی بحث دامنه داری است که نمی توان در این نوشتار به آن پرداخت؛ اموری همچون محبت به خدا، شکر، حیا، امید به بهشت، ترس از دوزخ و... از زیرمجموعه های این بحث اند، به این موارد در کتاب «حجت الاسلام دکتر پسندیده» که در سال 1385 به چاپ رسید، اشاره شده است.

مهارت های رفتاری مورد دیگری است که از آن یاد می شود، هدف از آموختن مهارت های رفتاری، کاهش زمینه های خطر جنسی است. برای تحقق خویشتن داری باید زمینه های خطر را کاهش داد. این راهبرد خود دو بخش دارد: «کاهش تماس» و «کاهش تحریک».

*در رابطه با مهارت های رفتاری بیشتر توضیح می دهید؟

یکی از مهارت های بسیار مهم و تأثیرگذار در این اصل، مسئله «کنترل نگاه» است. دیدن زن یا مرد نامحروم و یا مشاهده تصویر و فیلم تحریک کننده، موجب هیجان جنسی و برانگیختگی شهوانی انسان می شود و این آغاز اغتشاش و ناامنی جنسی است. روزی امام علی (ع) با تعدادی از مردم نشسته بودند که زنی از رو به روی آنان گذشت و همراهان حضرت به وی چشم دوختند. حضرت با مشاهده این وضع فرمود: «چشمان این مردان سخت در طلب است و این مایه تحریک و هیجان.» (نهج البلاغه، حکمت 420). بنابراین، حذف و یا به حداقل رسانیدن برانگیزاننده های جنسی می تواند به رهایی از رفتار جنسی منجر شود.

*برخی افراد تمایل با مشکلات جدی تری رو به رو هستند، به نظرتان چگونه می توان فعالیت جهای جنسی پرخطر و تنوع طلبی جنسی (اعتیاد جنسی) را تشخیص و درمان کرد؟

به این نکته بسنده می کنیم که اولا فعالیت های جنسی مقطعی مثل خودارضایی، علاوه بر حرمت و قبح شرعی، باتوجه به آشفتگی های روان شناخت یمرتب بر آن و احساس گناه و تخریب شدن تصور از خود و کاهش عزت نفس مشکل فرد را مضاعف می کند. ثانیا مسئله نابهنجاری و انحرافات جنسی و اختلال در عملکرد جنسی، در حیطه تخصصی تیم یا گروه درمان است که شامل اورولوژیست، روان شناس و روان پزشک و سایر متخصصان مربوطه است که بررسی علمی را می طلبد و شرح آن در این مقال نمی گنجد.
-پایان-