معروف و منکر از نگاه امام رضا (علیه السلام )

سلام، ديني جاوداني و داراي ساختاري مهندسي، به عنوان مجموعه‌اي کاربردي در امور دنيوي و اخروي بشر و مايه هدايت، رشد، فلاح و رستگاري انسان است. دو اهرم نظارتي- اصلاحي براي پايداري و اجراي آن پيش‏بيني شده‏است.

شارع مقدس، اولين مرجعي است که به خوبي‏ها دعوت کرده و از زشتي‏ها و منکرات بازداشته است. سيره رضوي، ترجمان علمي و عملي قرآن و سنت رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله، سراسر امر به معروفات و نهي از منکر است. بدون ترديد، آن‏چه که امام رضا عليه‌السلام به آن توصيه و عمل مي‏کرد، برداشت جامع و دقيقي از معارف اسلامي بوده است که خواستگاه آن، قرآن و سيره عملي و علمي آورنده مکتب، يعني رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله است؛ زيرا نمونه‌هاي آن را در سيره پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله، با همان ويژگي‏ها، مشاهده مي‏کنيم. بنابراين، شايسته است به رفتار و اعمال پيشوايان دين نزديک شويم؛ تا در زندگي به ما کمک کنند و به درستي از تعاليم وحياني و آسماني، بهره‏برداري کنيم و تنها در اين صورت، مي‏توان ادعاي پيروي کامل از امامت و ولايت را داشت.

در روزگار کنوني که بسياري از ارزش‏هاي د‏يني در معرض فراموشي است، ارئه نسخه عملي امامان معصوم عليهم‌السلام در قالبي نو و همنوا با فضاي کنوني، مي‏تواند نسخه‌اي شفابخش و راهي برون‏رفت از بحران‏هاي رفتاري و اخلاقي باشد.

امام رضا عليه‌السلام ولي نعمت مادي و معنوي ما محسوب مي‏شود. مطالعه سيره و احاديث برجاي مانده از آن امام همام، نشان دهنده اهميت امر به معروف و نهي از منکر است.

رواج امر به معروف و نهي از منکر، يکي از کارهاي مهم امام رضا عليه‌السلام بوده و عارف به حق امام، کسي است که آن امام را به عنوان ولي خدا و امام خود شناخته، از سنت او درس بگيرد و از سيره آن امام همام عليه‌السلام پيروي کند. امر به معروف و نهي از منکر، در سيره و کلام آن امام و شناساندن، تبليغ و ترويج آن، داراي جايگاهي رفيع، مهم و پرارزش است. امام رضا عليه‌السلام مي‏فرمايد: «شيعتنا المسلمون لامرنا، الاخذون بقولنا، المخالفون لاعدائنا، فمن لم يکن کذلک فليس منا؛ شيعيان ما، کساني هستند که تسليم امر و نهي ما باشند؛ گفتار ما را سرلوحه زندگي، عمل و گفتار خود قرار دهند؛ مخالف دشمنان ما باشند و هر کس که چنين نباشد، از ما نيست».

معروف و منکر در لغت و اصطلاح


معروف از ريشه «عرف»، به معناي شناخت، شناخته شدن، مشهور، جود، بخشش، کار نيک و... است و در اصطلاح، هر انديشه و عمل خير و نيکي است که از نظر شرع، عقل و عرف، شناخته شده و مطلوب باشد و فطرت پاک، آن را درک ‏کند و منکر در مقابل معروف و از ريشه «نکره»، به معناي ناشناسي، ناداني و... است و در اصطلاح، به هر کار و عملي که از نظر عقل، شرع و عرف، ناشناخته و غيرمقبول باشد، منکر گفته مي‏شود.

معروف و منکر


احاديث رضوي درباره امربه معروف و نهي از منکر، سرمايه‏اي بزرگ و بي‏پايان براي هدايت مي‌باشند و مي‏توان گفت که در سيره و سنت امام رضا عليه‌السلام پس از احتجاجات و مناظرات با دانشمندان مذاهب و فِرق مختلف در حوزه اصول دين، در فروع دين، هيچ مسئله‏اي به جامعيت امربه معروف و نهي از منکر، تبيين نشده است.

امر به پرستش و يگانگي خداي متعال، خود شناسي، توجه به نماز ، دعوت و سفارش به يادگيري علوم اهل بيت عليهم‌السلام، امر به زيارت امام حسين عليه‌السلام، دعوت به دعا و نيايش به عنوان کليد رستگاري، صلوات بر محمد و آل محمد، انتظار فرج، دعوت به مساوات و عدل، احتياط و خوش خلقي، فروتني، انجام کار نيک و فريادرسي بيچارگان، اداي صدقه به صورت مخفي، گشاده‏رويي، ياري کردن ناتوان و انفاق براي خانواده در حد توان، دعوت به معاشرت، دعوت به انجام کار خوب، استفاده از عطرو بوي خوش، سحرخيزي، پرداخت خمس و زکات، برطرف نمودن مشکلات مؤمنان، کتمان اسرار، مدارا کردن با مردم، صبر و شکيبايي، زيارت قبور، وفاي به عهد و...
از معروفاتي هستند که آن امام همام عليه‌السلام به آنها سفارش و دعوت کرده است.

نهي از شرک، بت پرستي و اطاعت طاغوت، نهي از نوشيدن شراب و مسکرات، غير قانوني دانستن ثروت مامون، بخل، آرزوهاي بلندمدت و طويل، حريص بودن بر دنيا، قطع صله رحم، آخرت را فداي دنيا کردن، آشکار ساختن گناه، نهي از دروغ‏گويي مردم و مسئولان، نهي از ظلم، ستم و... نيز از منکراتي هستند که در سيره آن امام همام عليه‌السلام از آنها نهي شده ‏است.

آثار و برکات امر به معروف و نهي از منکر
برخي آثار امر به معروف و نهي از منکر عبارتند از:


1. پايدار ماندن حکومت صالحان و اجراي احکام و حدود الهي؛ مهم‏ترين ثمره امر به معروف و نهي از منکر، پايدار ماندن حکومت صالحان و اجراي احکام و حدود الهي است.
وجود ناهنجاري‏ها و فساد و وجود افراد شرور و فاسدي که به دنبال تغيير ارزش‏ها و تعطيل کردن احکام الهي هستند، انجام امر به معروف و نهي از منکر را ضروري مي‏نمايد؛ به طوري که اگر اين عمل به موقع انجام نگيرد، موجب از بين رفتن حکومت صالحان و تعطيلي احکام الهي مي‌شود. امام رضا عليه‌السلام مي‏فرمايد: «امر به معروف و نهي از منكر كنيد وگرنه، اشرار بر شما چيره مي‏شوند».
استنباط از اين روايت گران‏سنگ، اين است که اشرار، مانع برقراري صلح و حکومت صالحان هستند و شر هم مفسده‏انگيز است و ماهيت صلح را که جريان پايدار احکام و مجراي قانوني و شرعي است، به هم مي‏زند و تنها با انجام فريضه امر به معروف و نهي از منکر است که احکام و حکومت الهي - که صالحان در راس آن هستند - پابرجا و استوار مي‏ماند.

2. استجابت دعا؛ يکي ديگر از برکات و ثمرات انجام امر به معروف و نهي از منکر، استجابت دعاست. دعا به معناي خواندن، ياري طلبيدن، گفت‏وگوي صميمانه و عاشقانه با حق تعالي و به عنوان ارتباط با قدرت عظيم الهي، کليد رستگاري و موجب گشودن درهاي رحمت الهي، رفع مشکلات، موانع و برطرف شدن نيازهاست.
امام سجاد عليه‌السلام تمام موانع و نارسايي‏ها را از طريق دعا از خداي متعال طلب مي کرد که کتاب ارزشمند صحيفه سجاديه، ترجمان اين مسئله است.
مهم‏ترين ثمره دعا، نزول رحمت الهي، از بين رفتن مشکلات و بدبختي‏ها و گشودن درهاي رحمت الهي است و با وجود امر به معروف و نهي از منکر است که دعا مستجاب مي‏شود.

3. عدم تسلط نااهلان بر جامعه؛


امر به معروف و نهي از منکر، وظيفة مسلمانان نسبت به يکديگر است. قرآن مجيد برتري دادن مسلمانان بر ساير امت‏ها را به واسطه امر به معروف و نهي از منکر دانسته و آن را نشانه بهترين امت‌ها دانسته ‏است.
امام رضا عليه السلام مي‌فرمايد: «اگر امر به معروف و نهي از منکر ترک شود، بدان بر شما مسلط مي‌شوند و دعاي نيکان نيز اجابت نمي‌شود».
با انجام اين دو فريضه از سوي مسلمين، راه تسلط نابکاران و نااهلان بر جامعه بسته مي‏شود. واقعه عاشورا و قيام امام حسين عليه‌السلام در همين راستا قابل تحليل است. امام زماني که نااهلان و نابکاران در حال تسلط و استيلا بر امور دين خدا و استحاله ارزش‏هاي ديني بودند، امام عليه‌السلام براي دفع حرکت آنان به پا خاست و هدف قيام خود را اصلاح دين جدش و اجراي امر به معروف و نهي از منکر معرفي کرد.


جعفرياسمي، احسان ميرزاحسيني