بهترين نيت؛ نيكوترين عمل

نقل قول:

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه فرمودند: «عبادت كنندگان سه دسته‌اند: گروهی خداوند را از ترس عذاب جهنم عبادت می‌كنند؛ این عبادت بردگان است و گروهی خداوند را به طمع بهشت عبادت می‌كنند؛ این عبادت مزدبگیران است و گروهی خداوند را از روی عشق و محبت به او عبادت می‌كنند؛ این عبادت آزدگان است، و این بهترین عبادت هاست».

امام سجاد (علیه السلام) در بخشی از دعای مكارم الاخلاق می‌فرمایند: «و انته بنیتی الی احسن النیات و بعملی الی احسن الاعمال؛ نیت من را به بهترین نیت‌ها و عمل من را به نیكوترین اعمال منتهی كن». از این بیان حضرت معلوم می‌شود كه «نیت» مانند «عمل»، احسن و غیر احسن دارد و كمال و نقص اعمال، تابع كمال و نقص نیات است. نیت پاك آن است كه غیر حق در دل راه نداشته باشد، كه به دست آوردن آن كار بسیار دشواری است. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «اَلنِّیَةُ اَفضَلَ مِنَ العَمَلِ اِلّاوَ اَنَّ النِیَّةُ هِیَ العَمَلُ؛ نیت از عمل افضل است، بلكه نیت تمام حقیقت عمل است». منظور از نیت و عمل، كمیت آنها نیست، بلكه مقصود كیفیت آنهاست، همچنانكه قرآن كریم می‌فرماید:

»«اَلَّذی خَلَقَ المَوتِ وَ الحَیوةِ لِیَبلُوَكُم اَیُّكُم اَحسَنُ عَمَلاً(ملك: 2). ‏

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه فرمودند: «عبادت كنندگان سه دسته‌اند: گروهی خداوند را از ترس عذاب جهنم عبادت می‌كنند؛ این عبادت بردگان است و گروهی خداوند را به طمع بهشت عبادت می‌كنند؛ این عبادت مزدبگیران است و گروهی خداوند را از روی عشق و محبت به او عبادت می‌كنند؛ این عبادت آزدگان است، و این بهترین عبادت هاست».

با معرفت و ایمان ضعیف نمی‌توان از خود انتظار نیتی خالص داشت. آنچه انسان را به كار وادار می‌كند انگیزه اوست و انگیزه تابع معرفت و ایمان انسان است و معرفت و ایمان، حقیقت نیت را تشكیل می‌دهند. پس برای به دست آوردن نیت خالصانه، لازم است معرفت و ایمان انسان تقویت شوند. نیت خالص عمل صالح را با خود به همراه می‌آورد، زیرا بهترین اعمال آن است كه با بهترین نیات همراه باشد؛ بنابراین، كلید همه كمالات كسب معرفت و قوی ساختن ایمان است. انسان تا حدّی می‌تواند خود كاوی كند و درباره انگیزه و نیت اعمال خود به تفكر بنشیند، كه اگر جهنم و بهشتی وجود نمی داشت، آیا حاضر می‌شد نیمه‌های شب بستر گرم را رها سازد و نماز شب بخواند یا گرسنگی روزه ماه رمضان را تحمل كند و خود را از لذایذ مادی محروم سازد تا رضای خدا را به دست آورد؟ و آیا به خاطر محبت خدا و شكر نعمات الهی از گناهان دوری می‌جست؟ معرفت بعضی از انسان‌ها به حدّی می‌رسد كه اگر جهنم نیز نمی‌بود، به شوق بهشت و نعمات فراوان آن خدا را عبادت می‌كردند؛ كسانی نیز یافت می‌شوند كه نه از ترس جهنم و نه به شوق بهشت، بلكه چون خدا سزاوار پرستش است او را پرستش و عبادت می‌كنند، تا به او نزدیك تر شوند، محبت او را به دست آورند و نعمات او را شكر گویند. باید برای به دست آوردن نیت والا تلاش بی وقفه ای را آغاز كرد؛ با عمل صالح و تفكر در راز هستی و در این حقیقت كه همه هستی از خداست و دوست داشتنی‌تر از او كسی نیست و تنها اوست كه سزاوار پرستش است و با استمداد از خدا بر ایمان و یقین خود افزود و به نیت خالص دست یافت.

البته خلقت بهشت و جهنم و انذار از عذاب الهی و وعده بهشت، لطف بزرگی از جانب خدا بر بندگان است، زیرا بسیاری از انسان‌ها به آن معرفت عالی دست نمی‌یابند كه خدا را تنها به خاطر محبت به او پرستش كنند، ولی به شوق بهشت یا ترس از جهنم او را عبادت می‌كنند و اگر بهشت و جهنمی نمی‌بود، این گروه از نتایج عبادت و ترك گناه بی بهره می‌ماندند و به كمال آن نیز دست نمی‌یافتند: «اَلّلهُمَّ وَفِّر بِلُطفِكَ نِیَّتی وَ صَحِّح بِما عِندَكَ یَقینیِ، وَ اَستَصلَحَ بِقُدرَتِكَ ما فَسَدَ مِنِّّی؛
خدایا! با لطف خودت نیت من را عالی ساز و یقینم را یقین حقیقی قرار بده [و مگذار یقینم به شك آلوده شود ] و با قدرت خودت راه جبران آنچه را كه در گذشته خراب كرده‌ام به من عطا كن [تا آنها را جبران كنم ]».
خدایا! من نمی توانم با ضعف خودم به نیت عالی دست یابم؛ اسباب این امر را باید تو برایم فراهم سازی. منظور از «بلطفك» نعمتهای خاص و ویژه الهی است؛ یعنی، باید من را با رافت و رحمت خودت حمایت كنی تا به نیت صحیح و كامل دست یابم.
نیت كامل آن است كه خدا فقط برای شكرگزاری و ادای وظیفه بندگی عبادت شود؛ عبادت برای نیل به ثواب یا ترس از عذاب آخرت هر چند نیت صحیح شمرده می‌شود، ولی نیت كامل نیست. امام(علیه السلام) در ابتدای این دعا، فصلی به منزله دیباچه كه فهرست كلی مطالب دعا یا محورهای اصلی خواسته‌های امام(علیه السلام) را در این دعا مشخص می‌كند بیان كردند؛ ملاك ارزش در اسلام، ایمان و عمل صالح است و برای آنكه آنچه به آنها ایمان داریم در مقام عمل به عرصهظهور برسد مقدماتی لازم است.