RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
2- زمينههاى خانوادگى گناه
يكى ديگر از زمينهها كه نقش بسزايى براى سوق دادن انسان به سوى گناه دارد زمينههاى بد خانوادگى است چنانكه زمينههاى نيك خانوادگى اثر بسيار خوبى در اجتناب از گناه خواهد داشت.
در آغاز به اين اشعار توجه كنيد:
خشت اول چون نهد معمار كج-----تا ثريا مىرود ديوار كج
و حافظ مىگويد:
گوهر پاك ببايد كه شود قابل فيض-----ورنه هر سنگ و گلى لؤلؤ و مرجان نشود
آيين اسلام كه يك آيين جامع و سازنده است براى اينكه زمينههاى خانوادگى بر اساس درست پىريزى شود و در نتيجه ثمرات آن نيز درست و سالم باشد از همان آغاز دستورهايى داده كه اگر بطور دقيق رعايت شود قطعاً نتايج درخشانى خواهد داشت از جمله:
1- قانون وراثت.
2- ازدواج.
3- تربيت فرزند.
4- تغذيه.
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
1- 2- قانون وراثت
امروز بر همگان روشن است و از نظر علمى و دينى از مسلمات است كه همانگونه كه فرزندان در شئون جسمى از پدر و مادر ارث مىبرند در امور معنوى و حالات روحى نيز ارث مىبرند.
مثلا پدر و مادرى كه شجاع، پاكدامن، با اراده و متدين هستند، نقش بسيار در انتقال اين صفات به فرزندان خود دارند.
و به عكس اگر ترسو، ناپاك، سست اراده و بىبندوبار باشند، مسلماً زمينهساز اين صفات در فرزندان خود خواهند شد، براى توضيح بيشتر به ذكر يك آيه و چند روايت مىپردازيم:
1- در قرآن مىخوانيم كه حضرت نوح عليه السلام در مورد قوم گنهكار خود چنين نفرين كرد:
«پروردگارا! احدى از آنان را روى زمين زنده مگذار، چرا كه اگر آنها را زنده بگذارى، بندگانت را گمراه مىكنند و جز نسلى فاجر و كافر بوجود نمىآورند.» «1»
اين آيه اشاره به قانون وراثت مىكند كه پدر و مادر ناپاك موجب ايجاد فرزند ناپاك خواهند شد.
2- در زيارت مطلقه امام حسين عليه السلام وبعضى از زيارتهاى ديگر خطاب به امامان عليهم السلام مىخوانيم:
«أشهد أنّك كنتَ نوراً فى الأصلاب الشّامِخة و الأرحام المطهّرة لم تُنَجّسكَ الجاهليّة بِانجاسها و لم تُلبسك من مُدْلَهمّات ثيابها»
«گواهى مىدهم كه تو نورى بودى در پشتهاى بلند مرتبه و در رحمهاى پاك، دوران جاهليت بوسليه پليدىهايش تو را آلوده نساخت و تيرهگىهاى جامههايش را بر تن تو نكرد.»
اين عبارت معروف در زيارتنامهها، اشاره به طهارت و پاكى پدران و مادران امامان معصوم عليهم السلام دارد كه آنها از هر نظر پاك بودند و قداست و پاكى را به ارث بردهاند.
__________________________________________________
(1). «انك ان تذرهم يضلوا عبادك و لا يلدوا الا فاجراً كفاراً» نوح/ 27
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
3- رسول اكرم صلى الله عليه و آله مىفرمايند:
«الشقى شقى فى بطن امه، و السعيد سعيد فى بطن امه» «1»
«انسان تيرهبخت در رحم مادرش تيرهبخت است و انسان سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند است.»
يعنى انسان زمينههاى سعادت و شقاوت را از والدين به ارث مىبرد.
انتخاب همسر شجاع
پس از شهادت فاطمهى زهرا عليها السلام اميرمؤمنان على عليه السلام تصميم گرفت ازواج كند، برادرش عقيل در نسبشناسى معروف بود، خانوادهها و قبايل را خوب مىشناخت، على عليه السلام موضوع تصميم ازدواج خود را با عقيل در ميان گذاشت و به او فرمود: مىخواهم بانويى را براى من پيدا كنى و از او خواستگارى نمايى كه از خاندان شجاع و شيردل باشد.
عقيل عرض كرد: چنين زن را براى چه مىخواهى؟
على عليه السلام فرمود: براى اينكه داراى فرزند شجاع و دلير گردد.
عقيل گفت: چنين زنى در ميان قبيله بنى كلاب وجود دارد و او فاطمه (ام البنين) دختر حزامبن خالدبن ربيعه است.
عقيل از ام البنين خواستگارى كرد و حضرت على عليه السلام با او ازدواج
__________________________________________________
(1). نهج الفصاحه، ص 375، بحار، ج 3 ص 44
نمود و از او فرزندان رشيد و قهرمانى بوجود آمدند كه در كربلا به شهادت رسيدند، يكى از آنها حضرت عباس، قمر بنىهاشم عليه السلام مىباشد. اين فرزندان، شجاعت و .... را از دو جانب (پدر و مادر) به ارث بردهاند. «1»
__________________________________________________
(1). تنقيح المقال مامقانى، رياحين الشريعه، ج 3 ص 292
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
5- اميرمؤمنان على عليه السلام در عهدنامهى خود به مالك اشتر بخصوص به افرادى كه از «بيوتات صالحه» (از خانوادههاى صالح و پاك) برخاستهاند، تكيه كرده و در يك مورد مىفرمايد:
«ثم الصق بذوى المروئات و الاحساب و اهل البيوتات الصالحة»
«سپس روابط خود را با افراد با شخصيت و اصيل و از خاندانهاى صالح بر قرار ساز.»
و در مورد ديگر مىفرمايد:
«و توخ منهم اهل التجربة و الحياء من اهل البيوتات الصالحة و القدم فى الاسلام» «2»
«در ميان كارگزارانت آنها را كه با تجربه تر و پاكتر از خاندان صالح و پيشگامتر در اسلام هستند بر گزين.»
از اين كلام استفاده مىشود كه در كارهاى كليدى بايد افرادى را كه از خاندانهاى پاك مىباشند، برگزيد.
6- و نيز اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«حسن الاخلاق برهان كرم الاعراق» «3»
«خوشخويىها نشانه نيكى رگها است.»
منظور از «نيكى رگها» همان پاكى خانوادگى است كه فرزند از پدر و مادر به ارث مىبرد.
__________________________________________________
(2). نهج البلاغه، نامه 53
(3). غررالحكم، ج 1 ص 379
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
خاطره
در جنگ جمل كه در سال 36 هجرى در بصره بين سپاه على عليه السلام و سپاه عايشه و طلحه و زبير واقع شد، على عليه السلام در يك نقطه از جبهه به فرزندش محمد حنفيه فرمود: حمله كن، و از آنجا كه لشكر بصره در برابر محمد حنفيه تيراندازى مىكردند، محمد حنفيه منتظر ماند كه تيراندازى دشمن تمام شود، آن وقت حمله كند.
بار ديگر على عليه السلام به او فرمود: حمله كن!
او حمله كرد، ولى بين تيرها و نيزهها توقف نمود و از پيشروى باز ايستاد. امام على عليه السلام به نزد او آمد:
«فضربه بقائم سيفه و قال ادركك عرق من امك» «1»
«با راستاى شمشيرش به او زد و فرمود: رگى (ارثى) از مادرت به سراغ تو آمده است.»
نشانههاى فرزند نامشروع
امام صادق عليه السلام فرمود:
«فرزند نا مشروع چند نشانه دارد:
1- ما خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله را دشمن دارد.
2- به كار حرامى كه از آن به وجود آمده (يعنى زنا) تمايل و اشتياق دارد.
3- دين را سبك مىشمرد.
4- در بر خورد با مردم خشن و بد اخلاق است.» «2»
آرى شخصى كه بر اساس غير قانونى پىريزى شده در چنين فردى زمينه براى كارهاى غير قانونى و گناه بسيار است.
نتيجه اينكه: قانون وراثت از اصول مسلم اسلامى و علمى است كه اگر بر اساس نادرست و ناسالم باشد، يكى از مهمترين زمينههاى گناه و گرايش به گناه را در انسان به وجود مىآورد.
__________________________________________________
(1). تتمة المنتهى، ص 2
(2). سفينة البحار، ج 1 ص 560. بحار، ج 75 ص 279.
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
2- 2- ازدواج
ازدواج و تشكيل خانواده يكى از اصول و ضرورتهاى اجتماعى است كه در دين اسلام سفارش بسيار به آن شده است.
و نيز در اسلام سفارش مؤكد شده كه در انتخاب همسر امورى را رعايت كنند. همسر خوب زمينهساز خوبى براى فرزندان نيك است و به عكس از زن آلوده توقع داشتن فرزند نيك نيست و بايد دانست كه يكى از زمينههاى انحراف و گناه زنان ناصالح هستند. كه چنين زمينهها را براى فرزندان خود پىريزى مىكنند در اين راستا به اين روايات توجه كنيد:
1- پيامبر صلى الله عليه و آله در اجتماعى براى مردم چنين فرمودند:
«ايّها النّاس ايّاكم و خضراء الدّمن، قيل يا رسول الله و ما خضراء الدّمن؟ قال: المراة الحسناء فى منبت السوء» «1»
«اى مردم! از سبزىهايى كه از زمينههاى كثيف مىرويد، دورى كنيد.
شخصى پرسيد، آن سبزى هاچيست؟ فرمود: زن زيبايى كه از خاندان بد به وجود مىآيد.»
2- شخصى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و در مورد ازدواج به مشورت پرداخت، رسول خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود:
«أنكح و عليك بذات الدين» «2»
«ازدواج كن، و بر تو باد كه با بانوى متدين، ازدواج كنى.»
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 29
(2). وسائل الشيعه، ج 14 ص 30
3- اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«اياكم و تزويج الحمقاء فان صحبتها بلاء، و ولدها ضياع» «از ازدواج با زن كم عقل بپرهيزيد، زيرا مصاحبت با او بلا است و فرزند او (در مسير) تباهى است.» «1»
4- امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«من زوج كريمته من شارب خمر قطع رحمها» «2»
«كسى كه دخترش را به ازدواج شرابخوار در آورد، پيوند خويشاوندى خود را با دخترش قطع كرده است.»
5- امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«طوبى لمن كانت امه عفيفة» «3»
«خوشا به سعادت كسى كه مادرش پاكدامن و عفيف باشد.»
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
3- 2- تربيت فرزند
يكى از دستور العملهاى مهم اسلام، تربيت فرزند بر اساس برنامههاى صحيح است و به عكس عدم تربيت و يا تربيت ناصحيح يكى از زمينههاى پيدايش انحراف و گناه در فرزند مىباشد. در اسلام به اين امر مهم بسيار توجه و سفارش شده است.
همانگونه كه اگر باغبانى نهالى در زمين بكارد لازم است در تربيت آن بكوشد و عوامل پرورش آن را فراهم كند و از هرگونه عوامل آسيبرسان جلوگيرى نمايد، تا آن نهال، درختى پرثمر گردد، پدر و مادر نيز بايد در تربيت فرزند كوشا باشند كه كوتاهى در اين راستا مساوى با سقوط فرزند و انحراف و نابسامانى او خواهد شد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79
براى زن بعد از ازدواج هيچ چيزى مانند شوهردارى و خانهدارى و فرزنددارى نيست، اگر او اين سه مسئوليت بزرگ را براساس صحيح انجام دهد همهى مشكلات در زندگى مشترك خانوادگى رفع مىشود و داراى يك زندگى سالم و خوشبخت خواهد شد.
اگر اين سه موضوع درست انجام گيرد، نخستين گام و بزرگترين گام براى تعليم و تربيت فرزند برداشته شده است.
شوهر نيز بايد تا آخرين توان خود زن را براى انجام اين سه وظيفه مهم كمك كند.
در تربيت فرزند گرچه پدر و مادر هر دو مسئولند ولى سنگينى اين كار معمولًا بر دوش مادر است، زيرا او بيشتر به بچه نزديك است و با او سر و كار دارد. چنانكه در ناموس خلقت نيز، هنگامى كه نطفهى مرد در رحم زن قرار گرفت، به روشنى نقش بسيار زن در مراحل تكوين و تربيت فرزند، ديده مىشود.
به هر حال پدر و مادر در تربيت فرزند نقش بسيار دارند تا آنجا كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«كلّ مُولُود يُولَد على الفِطرَة حتّى لِيَكونَ ابَواهما اللَّذان يُهَوِّدانِه و يُنَصِّرانه» «1»
«هر نوزادى بر فطرت اسلام و دين دور از شرك، متولد مىشود، و رنگهايى همچون يهوديت و نصرانيت انحرافى از طريق پدر و مادر در او تحميل و القاء مىگردد.»
__________________________________________________
(1). نور الثقلين، ج 4 ص 184
نيز آن حضرت فرمودند:
«رحم الله عبداً اعان ولده على بره بالاحسان اليه، و التّألّف له و تعليمه و تأديبه» «1»
«خداوند رحمت كند بندهاى را كه فرزندش را بر نيكى و سعادتش يارى كند به او احسان نمايد و با او انس و الفت بگيرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.»
باز فرمودند:
«رحم الله والدين اعانا ولدهما على برهما» «2»
«خداوند پدر و مادرى را رحمت كند كه فرزند خود را در راه سعادتش يارى مىنمايند.»
اميرمؤمنان على عليه السلام مىفرمايد:
«حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه ويحسن ادبه ويعلمه القرآن» «3»
«حق فرزند بر پدر اين است كه پدر براى او نام نيك انتخاب كند و تربيت او را به نيكى انجام دهد و قرآن رابه او بياموزد.»
__________________________________________________
(1). مستدرك الوسائل، ج 2 ص 626
(2). فروع كافى، ج 6 ص 48
(3). نهج البلاغه، حكمت 399
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
گرم نگهداشتن كانون خانواده
در روش تربيت صحيح هيچ چيزى مانند محبت و گرم نگهداشتن كانون خانواده اثر بخش نيست، پدر و مادر بايد محيط خانه را كه فرزندانشان در آن محيط پرورش مىيابند، كاملًا سالم نگهدارند. خشت اول اصلاح و تربيت صحيح فرزند، به اصلاح محيط خانه است.
محبت زن و شوهر به همديگر اساس سالمسازى محيط خانه است.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«خيركم خيركم لاهله و أنا خيركم لاهلى» «1»
«بهترين شما كسى است كه نسبت به خانوادهاش رفتار نيك كند و من چنين هستم.»
در كتاب بحار الانوار «2» روايات بسيارى آمده كه در آنها سفارش به محبت شوهر به همسرش شده است.
امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«دوستان ما كسانى هستند كه به همسرانشان بيشتر محبت مىكنند.» «3»
و نيز فرمودند:
«از اخلاق پيامبران اين است كه به همسرانشان محبت مىكنند.» «4»
مردى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت:
«ما قَبَّلتُ صَبيّاً قطّ»، «من هرگز كودكى را نبوسيدهام!»
وقتى او رفت پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«هذا رجلٌ عندى انّه من اهل النّار»
«اين مردى است كه در نزد من از اهل دوزخ مىباشد.»
يونسبنرباط مىگويد: امام صادق عليه السلام به نقل از پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«رَحِم اللّه من اعانه ولده على بِرّه»
«خدا رحمت كند كسى را كه فرزندش را به نيكيش، يارى كند.»
به امام عرض كردم: چگونه او را به نيكيش يارى كند؟
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 122
(2). بحار، ج 103 ص 226- 233
(3). بحار، ج 103 ص 223
(4). بحار، ج 103 ص 228
در پاسخ فرمود:
«يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره و لايرهقه و لا يحرق به» «1»
«آنچه در حد توان اوست از او بپذيرد و آنچه را برايش سخت است از او بگذرد و به او ظلم و تحميل نكند و نسبت جهل و ابلهى به او ندهد.»
به اين ترتيب نتيجه مىگيريم كه تربيت فرزند بر اساس صحيح زمينهساز ارزشها در وجود اوست و بر عكس عدم تربيت او زمينهى انحراف و گناه را در او به وجود مىآورد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 50
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
تحقير زمينهساز گناه
از راههاى مهم تربيت و هدايت، شخصيت دادن به افراد مخصوصاً به كودكان است، بنابراين يكى از امورى كه در مساله تربيت فرزند قطعاً بايد مورد توجه قرار گيرد، مساله تحقير و ايجاد خودكمبينى است.
پدر و مادر و مربيان، بايد به كودك احترام بگذارند و غرور او را سركوب ننمايند و به عبارت ديگر، از هر موضوعى كه عقده حقارت و خودكمبينى در كودك ايجاد مىكند دورى نمايند و در بزرگسالان نيز مساله چنين است بايد احترام كافى به مردم گذارد تا احساس كمبود و حقارت ننمايند و گرنه سر از عقدهى حقارت بيرون آورده و منشا انحرافات و گناهان خواهد شد.
امام هادى عليه السلام مىفرمايد:
«من هانت عليه نفسه فلا تامن شره» «2»
«كسى كه شخصيتى براى خود قايل نيست از شر او بر حذر باش.»
امير المؤمنين عليه السلام مىفرمايد:
«من كَرُمَت عليه نفسه لم يُهِينها بالمعصية» «3»
__________________________________________________
(2). تحف العقول، ص 574
(3). غرر الحكم، ج 2
«كسى كه نفس خويش را گرامى مىدارد با گناه خوارش نمىسازد.»
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«لا يَكذِبُ الكاذب الّا من مِهانَةِ نَفسِه» «1»
«دروغگو دروغ نمىگويد مگر به خاطر خوارى نفس خود.»
نتيجه اينكه نبايد انسان كسى را تحقير كند و خوار بشمرد چرا كه موجب عقدهى حقارت شده و اين عقده زمينهساز گناه خواهد بود.
پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام در تربيت كودك هرگز شخصيت كودك را نمىشكستند بلكه با احترام خاصى شخصيت او را بارور مىنمودند؛
رسول خدا صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«اكرموا اولادكم و احسنوا ادبهم يغفرلكم» «2»
«به فرزندان خود احترام بگذاريد و تربيت آنها را به نيكويى انجام دهيد كه خداوند گناهانتان را مىبخشد.»
در اسلام سفارش شده بين فرزندانتان تبعيض قايل نشويد، مساوات در امور را بين آنها حفظ كنيد. نيكو با آنان سخن بگوييد. نام بد روى آنها نگذاريد و با القاب زشت ياد نكنيد و ....
__________________________________________________
(1). بحار، ج 72
(2). مكارم الاخلاق، ص 222
RE: فصل دوّم: زمينههاى گناه
يك حادثه عجيب
امام صادق عليه السلام فرمودند:
رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز ظهر را با مردم به جماعت خواند ولى بر خلاف معمول، دو ركعت آخر نماز را با شتاب تمام كرد. بعد از نماز مردم از آنحضرت پرسيدند آيا حادثهاى رخ داد كه شما نماز را اينگونه (با شتاب) تمام كرديد؟
فرمود: «أما سَمعتم صُراخ الصّبى»
«آيا شما صداى گريه كودك را نشنيديد؟» «1»
توجه كامل به حفظ عفت فرزندان
يكى از وظايف مهم پدر و مادر توجه عميق و جدى به حفظ عفت و پاكدامنى كودكان است. در اين خصوص پيامبر صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«ايّاكم وأن يجامع الرجل امرأته والصبى فى المهد ينظر اليهما» «2»
«مبادا در حالى كه كودكى در گهواره به شما مىنگرد آميزش كنيد.»
و در آيه 58 سوره نور چنين مىخوانيم:
«... و الّذينَ لم يَبلغوا الحُلم مِنكم ثَلاث مرّات مِن قَبل صلوة الفَجر و حين تَضَعون ثِيابكم من الظّهيرَة و من بعد صلوة العشاء ثلاث عَوراتٍ لكم»
«و كودكانتان كه به حد بلوغ نرسيدهاند در سه وقت از شما اجازه بگيرند، قبل از نماز فجر و در نيمروز هنگامى كه لباسهاى (معمولى) خود را بيرون مىآوريد و بعد از نماز عشا اين سه وقت خصوصى براى شما است.»
و در آيه 59 سوره نور در مورد فرزندان بالغ چنين مىفرمايد:
«و إذا بَلَغ الأطفال مِنكم الحُلُم فَليَستأذنوا كما أستأذن الّذين من قبلهم»
«و هنگامى كه اطفال شما به سن بلوغ برسند، بايد (در همه وقت براى ورود به اطاق والدين) اجازه بگيرند، همانگونه كه اشخاصى كه پيش از آنها بودند اجازه مىگرفتند.»
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 48
(2). بحار، ج 103 ص 295
اين دستور متوجه اولياى اطفال است و آنها موظفند كه اين احكام را به كودكان خود اعم از دختر و پسر بياموزند كه فرزند نابالغ در سه وقت موظف به اجازه گرفتن مىباشد و كودكان بالغ وظيفه دارند در همه حال به هنگام ورود به اطاق خصوصى پدر و مادر اجازه بگيرند.
آرى! در اجراى اين دستورات به هيچ وجه مسامحهكارى صحيح نيست و گاه مىشود كه سهلانگارى پدر و مادر و برخورد كودكان با منظرههايى كه نمىبايست آن را ببينند، سرچشمهى انحراف اخلاقى و گاه بيمارىهاى روانى، و آلودگى جنسى شده است.