موضوع: صحبتی درباره تفسیر

علل نياز به تفسير قرآن

آیات قرآن متناسب با نیازهاى مردم و جامعه، و همگام با وقایع و حوادث گوناگون نازل مى شده. و پیامبر(صلى الله علیه وآله) آیات را بر مردم مى خواند، آنان که با زبان عربى آشنا بودند، وظیفه خود را مى فهمیدند چرا که قرآن براى استفاده همگان نازل شده، تا راهنما و هادى آنان در امور زندگى باشد، چنان که قرآن کریم خود را نور، هدایت، روشنگر هر چیز، بیان و… معرفى مى نماید و از همه مردم در خواست مى نماید تا براى تکامل و سعادت خود از آن استفاده کنند، چه بسا افردى که به محض شنیدن آیه، هیجان، عشق و تحول درونى در آنان پدید مى آمد و دگرگون مى شدند، و این خود دلیل بر قابل فهم بودن آیات وحى براى مردم است. با این وجود، امور زیر نیازمندى قرآن به تفسیر را بیشتر روشن مى کند:

الف). آیات قرآن از طرف کسى نازل شده است که بر تمامى اسرار طبیعت و جهان آگاه بوده و دانش او پایان ناپذیر است ( قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِى یَعْلَمُ السِّرَّ فِى السَّمَـوَ تِ وَ الاَْرْضِ)[۱][۱][۱] (اى رسول ما به تکذیب کنندگان بگو: این کتاب را آن خدایى فرستاده است که به علم ازلى از اسرار آسمان ها و زمین آگاه است).

از طرف دیگر اندیشه بشر محدودیت دارد، از این رو خداوند دانش بیکران خود و مضامین بلند مرتبه آن را در قالب الفاظ متداول آورده است، تا براى بشر قابل فهم باشد، این الفاظ هر چند هم که گویا و رسا باشد، گنجایش آن مفاهیم بلند مرتبه و دانش بیکران خداوند را ندارد، چرا که الفاظ، مربوط به محسوسات و عالم ماده است، بدین جهت براى درک بیشتر آن مفاهیم عالیه و معنوى، الفاظ قرآن نیاز به تفسیر بیشترى دارند.

ب). خداوند متعال در بیان آیات احکام، به کلیات آن ها بسنده کرده است و به بسیارى از جزئیات اشارت ننموده است و این خود نیازمند به تفسیر و توضیح بیشتر است که بر عهده رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و اهل بیت گرامى او مى باشد. امام صادق(علیه السلام)مى فرماید: انّ رسول الله(صلى الله علیه وآله) نزلت علیه الصلوةُ لم یَسمّ اللهُ ثلاثاً و لا رابعاً، حتى کان رسول الله(صلى الله علیه وآله)، هو الذى فسّر لهم ذلک..[۱][۱][۲] نماز بر مردم نازل شد، اما خداوند بیان نکرد چند رکعت است، سه رکعت یا چهار رکعت، و این رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بود که براى مردم رکعات نماز را تفسیر نمود.

هم چنین است احکام زکات، حج، ولایت، و… که تبیین و شرح جزئیات آن ها بر عهده مفسران قرآن (رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام)) است. خداوند متعال مى فرماید: (وَ أَنزَلْنَآ إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)[۱][۱][۳] ( و ما قرآن را به سوى تو فرود آوردیم تا براى مردم آن چه را به سوى آنان نازل شده است تبیین کنى).

ج). بیشتر آیات قرآن در رابطه با حوادث و موضوعاتى خاص نازل شده است و تنها افرادى که هنگام نزول قرآن، حضور داشته اند از عمق حادثه و کم و کیف آن آگاهى دارند ولى دیگرانى که از چگونگى نزول وحى دانشى ندارند، مطالب براى آنان به طور کامل مفهوم نیست; مانند شاعرى که شعر یا قصیده اى را به مناسبت حادثه اى بیان مى کند و افراد خاص حاضر در صحنه، نسبت به آن اگاهى دارند، اما براى افرادى که پس از آن ها مى آیند و شعر را مطالعه مى کنند مفهوم نیست، بدین جهت تفسیر و توضیح آن حادثه ضرورى مى نماید.

د). قرآن کتابى است در حد اعجاز همراه با فصاحت و بلاغت که (مانند کلام بسیارى از ادیبان و حکیمان) پر از کنایات، استعارات و اشارات است، این رموز ادبى و لطایف حِکَمى، نیاز به تفسیر و شرح و بسط دارد.

ه). قرآن کریم داراى آیات متشابه، عمومات، مطلقات، مُجملات و…مى باشد، و فهم مخصّص، مقیّد، مبیّن و دانش تأویل متشابهات نزد امامان معصوم(علیهم السلام) است و تفسیر آن ها در سخنان ایشان یافت مى شود.

افزون بر مطالب فوق که نیازمندى قرآن را به تفسیر روشن مى سازد، لغات و کلمات قرآن کریم نیز مطابق کاربرد قبایل و منطقه هاى مختلف عرب آن عصر بوده است. براى آشنایى با این لغات مراجعه به کتاب هایى که لغت شناسان نوشته اند، ضرورى مى نماید. تا معانى اصیل و ریشه اى که با فرهنگ حجاز، یمن و دیگر مناطق عرب آن عصر مطابقت دارد مورد بررسى قرار گیرد، زیرا معانى بسیارى از لغات، در این عصر تغییر یافته است; مانند واژه «کفات» که اکنون به معناى «پرنده تیزپرواز» است ولى در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) به معناى زمینى بود که در برگیرنده چیزى مانند مردگان باشد.

در نتیجه این کتاب الهى داراى رموز و مفاهیمى است که هر چه بیشتر باید شکافته شود تا گنجینه هاى اسرار آن بر تشنگان حقیقت آشکار گردد.[۱][۱][۴]


--------------------------------------------------------------------------------
[۱][۱][۱]). سوره فرقان، آیه ۶٫

[۱][۱][۲]). کلینى، محمد بن یعقوب، کافى، (اصول)، (تهران: دار الکتب الاسلامیه چاپ پنجم، ۱۳۶۳ هـ ق)، ج ۱، ص ۲۸۶٫

[۱][۱][۳]). سوره نحل، آیه ۴۴٫

[۱][۱][۴]). علوى مهر، پیشین، ص ۲۵ ـ ۲۳