موضوع: اثبات کافر بودن دشمنان علی(ع) با احادیثی از پیامبر

- شیخ یوسف بحرانی گوید: آیه‏ای که دلالت بر حرمت غیبت دارد گرچه اول آن مجمل است، جز آنکه ادامه آن که می‏فرماید: “آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟” می‏رساند که مراد برادران مؤمن است، زیرا اثبات برادری میان مؤمن (شیعه) و کسی که مخالف دین اوست چیزی است که آن را ادعا نمی‏کند کسی که بویی از ایمان به مشامش رسیده و از احادیث امامان - علیهم السلام - کاملاً آگاه باشد، زیرا آن احادیث در حد مستفیض بر وجوب دشمنی با مخالفان و بیزاری از آنان دلالت دارند.( الحدائق الناضرة 18 / 150.)

- صاحب جواهر گوید: (و اما اگر امام جماعت از کسانی باشد که به او اقتدا نتوان کرد) زیرا از مخالفان است (خواندن قرائت واجب است) در نمازی که از روی تقیه پشت سر او خوانده می‏شود، چنانکه گروهی از اصحاب [شیعه] بدان تصریح نموده‏اند، بلکه خلافی در این زمینه میان آنان ندیده‏ام همان گونه که در کتاب منتهی نیز بدان اعتراف کرده‏است... و به دلیل روایت زُراره که از امام باقر علیه السلام درباره نماز پشت سر مخالفان پرسید، فرمود: “آنان در نظر من به منزله دیوارند”. و به دلیل قول امام صادق علیه السلام که فرمود: “هرگاه پشت سر امامی که اقتدای به او جایز نیست نماز خواندی خودت حمد و سوره را بخوان، چه صدای قرائت او را بشنوی یا نه”. و قول امام کاظم علیه السلام در حدیث صحیح ابن‏یقطین که فرمود: “برای خودت حمد و سوره را بخوان، و اگر صدای خودت را نشنوی اشکال ندارد”. و احادیث دیگری که حکم مزبور از منطوق و مفهوم آنها استفاده می‏شود.( جواهرالکلام 13 / 195.)

- و نیز گوید: ظاهر روایتها و فتواها آن است که واجب نیست نمازی را که پشت سر مخالف خوانده شده‏است قضا کند در صورتی که همه امور گذشته را از خواندن حمد و سوره و جز آن مراعات کرده باشد اگر چه وقت هم باقی باشد، حتی اگر می‏توانسته به چنین نمازی حاضر نشود، که این قسمت اخیر موافق نظر برخی از فقها و مخالف نظر برخی دیگر است؛ زیرا اطلاق گذشته (که جواز خواندن نماز پشت سر مخالف است) و تأکیدی که بر حضور جماعت آنان و شرکت در صف اول و مبالغه در فضیلت آن شده‏است چنین حکمی را می‏رساند، حتی در برخی روایات تشبیه به نماز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شده (وسائل، باب 5 از ابواب نماز جماعت) و در برخی دیگر مانند شمشیر کشیدن در راه خدا دانسته‏شده (همان کتاب)، با ظهور وجه حکمتی که در آن نهفته است و آن این است که مخالفان گویند: خداوند جعفر را رحمت کند، یاران خود را چه خوب تربیت کرده‏است! و نیز این کار موجب جلب دلهای آنان و طعن نزدن بر مذهب شیعه و شیعیان و دفع ضرر از آنان می‏گردد... آری، از برخی احادیث معتبره ظاهر می‏شود که بهتر است نماز را در منزل خود بخواند سپس به نماز جماعت آنان حاضر گردد (وسائل، باب 6 از ابواب نماز جماعت).( جواهر الکلام 13 / 200.)

- محقق حلّی درباره مستحقان زکات گوید: و همچنین زکات را به غیر امامی نباید داد گرچه مسلمان باشد، و مراد ما هرکسی است که با اعتقاد حق امامیه مخالف باشد مانند خوارج و دیگر فرقه‏هایی که اعتقادشان آنان را از ایمان بیرون می‏برد و همه کسانی که با جمیع جمهور (شیعه) در این اعتقاد مخالف باشند و تنها به نام اسلام بسنده کرده‏باشند. دلیل ما آن است که ایمان عبارت است از باور داشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در هر آنچه آورده‏است، و کفرْ انکار آنهاست. پس کسی که مؤمن نباشد کافر خواهدبود، و به کافر زکات نمی‏رسد... یک مسأله: هرگاه مؤمن پیدا نشد آیا می‏توان زکات را به غیر امامیه داد؟ در آن دو قول است، اشبه آن است که زکات مال را به غیر اهل ولایت نتوان داد.( معتبر / 281.) ظاهراً مراد از مخالف در خصوص این اخبار اعم از ناصبی‏هایی است که پس از آشکار شدن حق باز هم عناد می‏ورزند؛ یعنی همه مخالفان مذهب ما را شامل می‏شود و آنان کسانی‏اند که از راه ولایت منحرف گردیده‏اند، ناصبی باشند یا نه، چنانکه خواهد آمد. نکوهش ناصبی امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند آفریده‏ای بدتر از سگ نیافریده‏است، و دشمن ناصبی ما نزد خدا از سگ پست‏تر است.( جواهر الکلام 6 / 63.)و فرمود: خدای متعال آفریده‏ای نجس‏تر از سگ نیافریده‏است، و دشمن ناصبی ما خاندان، از سگ نجس‏تر است.( وسائل 1 / 159.)

- ناصبی کیست؟

- در اقرب‏الموارد آمده است: “ناصبیّه و نواصب کسانی هستند که اعتقاد به دشمنی علی علیه السلام دارند، زیرا نصب به معنای دشمنی است”. در قاموس نیز نظیر همین را گوید. طریحی در مجمع البحرین گوید: نصب به معنای دشمنی است، گویند: نصبت فلاناً یعنی او را دشمن داشتم. و ناصبی نیز از همین ریشه است و او کسی است که تظاهر به دشمنی اهل بیت - علیهم السلام - یا دوستان آنان به جهت آنکه پیرو اهل بیت هستند می‏کند. یکی از فاضلان گوید: در تحقیق معنای ناصبی اختلاف است، برخی پندارند که ناصبی کسی است که با اهل بیت - علیهم السلام - دشمنی ورزد. و برخی دیگر پندارند که کسی است که با شیعیان اهل بیت دشمنی ورزد، و در احادیثی معنای دوم تصریح گردیده‏است. امام صادق علیه السلام فرمود: ناصبی کسی نیست که ما خاندان را دشمن بدارد، زیرا نمی‏یابی مردی را که گوید: “من محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را دشمن می‏دارم، بلکه ناصبی کسی است که با شما (شیعیان) دشمنی ورزد در حالی که می‏داند شما ما را دوست می‏دارید و از شیعیان ما هستید”. به این توجیه ایرادی وارد است که خواهد آمد. در کتاب جواهر الکلام 6 / 66 از شرح فاضل مقداد نقل کرده‏است که: “ناصبی پنج قسم است: 1) کسی که از خوارج باشد و درباره علی علیه السلام طعن زند. 2) کسی که به یکی از امامان - علیهم السلام - نسبتی دهد که موجب سقوط عدالت باشد. 3)کسی که اگر فضیلت آنان را بشنود انکار کند. 4) کسی که معتقد به برتری دیگران بر علی علیه السلام باشد. 5) کسی که منکر وجود نصّ بر علی علیه السلام باشد”. صاحب جواهر گوید: این معنا در نفس تقویت می‏شود که ناصبی عموم دشمنان اهل بیت - علیهم السلام - را گویند گرچه معتقد به دشمنی با آنان نباشند... بلکه در جامع‏المقاصد و مجمع‏البحرین آن را به دشمن شیعیان اهل بیت نیز عمومیت داده‏اند.

- علّامه کبیر حاج آقا رضا همدانی گوید: مراد از ناصبی در روایات ظاهراً مطلق مخالفان است نه خصوص کسی که اظهار دشمنی اهل بیت کند و معتقد به دشمنی با آنان باشد، چنانکه خبر مُعَلّی‏بن خُنَیس شاهد آن است، که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می‏فرمود: “ناصبی کسی نیست که با ما اهل بیت دشمنی ورزد، زیرا نمی‏یابی کسی را که گوید: من محمد و آل محمد را دشمن می‏دارم، بلکه ناصبی کسی است که با شما دشمنی ورزد با آنکه می‏داند شما ما را دوست می‏دارید و از دشمنان ما بیزاری می‏جویید”. و نیز دلالت دارد بر تحقق معنای نصب به صِرفِ کنارزدن امامان - علیهم السلام - از مقامشان و دشمنی با شیعیانی که حق امامان را می‏شناسند روایتی که ابن‏ادریس در مستطرفات سرائر (ص 479) از محمدبن عیسی آورده‏است که گفت: “در نامه‏ای از امام هادی علیه السلام پرسیدم از ناصبی، که آیا در آزمایش و شناخت او نیازی هست به بیش از آنکه جبت و طاغوت را مقدم بدارد و معتقد به امامت آن دو باشد؟ پاسخ آمد: هرکه چنین باشد ناصبی است”.( مصباح الفقیه، کتاب‏الطهارة / 568.) خبر معلّی‏بن خنیس با اخباری که دلالت دارد ناصبی به دشمن اهل بیت و شیعیان و دوستانشان گویند برابری نتواند کرد، زیرا اولاً معلّی از راویان ضعیف است، و ثانیاً حدیث وی خلاف اعتبار و واقعیت خارجی است، زیرا وجود دشمنان امیرمؤمنان و اولاد معصوم او - علیهم السلام - که تظاهر به دشمنی آنان کنند مشهورتر و آشکارتر از آن است که کسی بتواند انکار کند، علاوه آنکه آخر خبر که گوید: “ناصبی کسی است که شما را به خاطر ولایتتان به ما دشمن بدارد” ظهور در دشمنی آنان با اهل بیت - علیهم السلام - دارد زیرا علت دشمنی آنان با شیعیان آن زمانی است که نتوانند دشمنی خود را با اهل‏بیت - علیهم السلام - آشکار کنند. همچنین فرق میان دشمنان و معاندان اهل بیت - علیهم السلام - با کسانی که اهل بیت را نشناخته‏اند اما دشمنی هم ندارند روشن است و نیازی به بیان بیش از این ندارد. اما خبر محمّدبن عیسی معنایش آن است که ناصبی کسی است که با علم به شأن اهل بیت - علیهم السلام - و آن که حق با ایشان است باز دیگران را بر آنان مقدم بدارد و از آنان برتر شمارد. و مراد کسی نیست که مقام آنان را نمی‏شناسد یا معتقد به عصمت آنان نیست و آنان را حجت خدا بر آفریدگان نمی‏داند. و فرق میان کسی که دانسته حق را انکار کند و با آن عناد ورزد و کسی که جویای حق است اما به آن نرسیده و به خطا رفته جداً بسیار است و بر کسی پوشیده نیست.

- و در جواهر از حدائق نقل کرده‏است که: حکم به کفر مخالفان و دشمنی آنان و حکم به نجاستشان در کلام اصحاب پیشین ما مشهور است؛ و سخن شیخ ابن‏نوبخت را که از متقدمان اصحاب ماست شاهد آورده که در کتاب فصّ الیاقوت گفته‏است: آنان که نصّ را رد می‏کنند در نزد جمهور اصحاب ما کافر به حساب می‏آیند...( جواهر الکلام 6 / 61.)

- ...ولی بیشتر علمای امامیه حکم به طهارت مخالفان و نجاست ناصبیان و خوارج کرده‏اند. استاد کل، شیخ اعظم: انصاری فرموده‏است: ظاهر آن است که عامه (اهل سنت) چند قسم‏اند، برخی ناصبی، برخی مستضعف و برخی میان اینها هستند، نه اینند و نه آن. و آن گروه که به سبب وجود اخبار و اجماع محکوم به نجاستند همان قسم اولند. بلکه بسا حکم به نجاست آنها نیز مشکل به نظر می‏رسد، زیرا آنچه از اخبار و تواریخ ظاهر است آن است که بسیاری از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و کسانی که در زمان حضرت امیر علیه السلام بودند و اصحاب جمل و صفّین بلکه همه شامیان و بسیاری از مردم مکه و مدینه در عداوت سختی نسبت به اهل بیت - علیهم السلام - بودند، و روایت شده‏است که: “شامیان از رومیان بدترند، و اهل مکه آشکارا به خدا کفر می‏ورزیدند ولی اهل مدینه هفتاد مرتبه از آنها پلیدترند” و با این حال نقل نشده که از آنان دوری می‏جسته‏اند... آری، ممکن است این شبهه را چنین رد کرد که معلوم نیست همه کسانی که در بالا شمرده شدند دشمن واقعی بوده‏اند بلکه بسیاری از آنان -به ویژه در دولت بنی‏امیه- از روی تقیه اظهار دشمنی می‏نموده‏اند... به علاوه ممکن است که حکم به نجاست ناصبی در زمان امام باقر و امام صادق - علیهما السلام - انتشار یافته باشد، زیرا بسیاری از احکام پیش از زمان آن دو بزرگوار مخفی بود چنانکه از پاره‏ای اخبار و سخنان برخی از نیکان ظاهر می‏شود. و سخن درباره خوارج نیز از آنچه درباره ناصبی گفتیم معلوم می‏شود، زیرا آنان سخت‏ترین ناصبیانند به علاوه که در زیارت جامعه نام مشرک بر آنان اطلاق شده‏است: “و هرکه با شما جنگید مشرک است”. و خلاصه هیچ چیز روشن‏تر و آشکارتر از کفر یزید نیست که لعنت خدا بر او (و بر هوادارانش) باد.( مصباح الفقیه، کتاب الطهارة / 334.)

- و نیز فرموده‏است: بلکه در شرح المفاتیح آمده‏است: از بدیهیات مذهب آن است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با منافقان مشورت می‏کرد و از آنان دوری نمی‏جست. مگر آن که گفته شود: این گونه معامله با منافقانی که اظهار اسلام می‏کردند مخصوص صدر اسلام بوده‏است. و از همین جا استدلالی که در کتاب معتبر برای پاکی عامه آورده ضعیف می‏نماید که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از فلان مرد و فلان مرد و فلان زن و فلان زن دوری نمی‏جست؛ زیرا اگر این استدلال تمام باشد بر عدم نجاست ناصبیان نیز دلالت می‏کند. پس ناگزیر باید آن را بر مصلحتی حمل نمود که عدم تحرّز از آنان و امثالشان از دیگر منافقان را ایجاب می‏نموده‏است... البته نباید از حکم به طهارت آنان حکم به ثبوت مزیتی برای آنان توهّم شود؛ ما تنها برای برداشتن حَرَج از مؤمنان حکم به طهارت آنان می‏کنیم.( مصباح الفقیه، کتاب الطهارة / 334.)

- فقیه بزرگوار حاج آقا رضا همدانی گوید: گاه حکم به کفر آنان مشکل می‏نماید، زیرا دشمنی با اهل بیت - علیهم السلام - در دولت بنی‏امیه و اختلاط یاران أئمّه - علیهم السلام - با ناصبیان و خوارج شایع بوده‏است و پرهیز أئمّه - علیهم السلام - و یارانشان از آنان معروف نیست، بلکه ظاهر آن است که با آنان مانند سایر مسلمانان معاشرت می‏کرده‏اند؛ و این که این گونه معاشرت را در زمانهای دراز حمل بر تقیه کنیم در غایت بُعد است. و گاه از این شبهه این گونه پاسخ داده‏اند که بیشتر مردم از ترس سلطان جور اظهار دشمنی و بیزاری از ائمه - علیهم السلام - می‏کرده‏اند و در واقع ناصبی نبوده‏اند. اما این پاسخ درست نیست، زیرا ظاهر قول و فعل هرکس حجتی بسیار خوب است که نمی‏توان آن را نادیده گرفت. و بهترین پاسخ همان است که شیخ ما مرتضی داده‏است که اغلب احکام شرعی در عصر امام باقر و امام صادق - علیهما السلام - منتشر شده‏است، و مانعی ندارد که کفر ناصبیان نیز از همان احکام باشد، بنابراین یاران ائمّه در دولت بنی‏امیه با ناصبیان آمیزش داشتند بدون آنکه از حکم آنان باخبرباشند؛ اما خودائمّه -صلوات اللَّه علیهم- معلوم نیست که در غیر مقام تقیه با ناصبیان و خوارج آمیزش داشته باشند؛ و اللَّه اعلم.( مصباح الفقیه، کتاب‏الطهارة / 568.)