موضوع: فصل دوّم: زمينه‏هاى گناه

2- زمينه‏هاى خانوادگى گناه‏

يكى ديگر از زمينه‏ها كه نقش بسزايى براى سوق دادن انسان به سوى گناه دارد زمينه‏هاى بد خانوادگى است چنانكه زمينه‏هاى نيك خانوادگى اثر بسيار خوبى در اجتناب از گناه خواهد داشت.
در آغاز به اين اشعار توجه كنيد:

خشت اول چون نهد معمار كج-----تا ثريا مى‏رود ديوار كج‏

و حافظ مى‏گويد:

گوهر پاك ببايد كه شود قابل فيض-----ورنه هر سنگ و گلى لؤلؤ و مرجان نشود

آيين اسلام كه يك آيين جامع و سازنده است براى اينكه زمينه‏هاى خانوادگى بر اساس درست پى‏ريزى شود و در نتيجه ثمرات آن نيز درست و سالم باشد از همان آغاز دستورهايى داده كه اگر بطور دقيق رعايت شود قطعاً نتايج درخشانى خواهد داشت از جمله:

1- قانون وراثت.
2- ازدواج.
3- تربيت فرزند.
4- تغذيه.

1- 2- قانون وراثت‏
امروز بر همگان روشن است و از نظر علمى و دينى از مسلمات است كه همانگونه كه فرزندان در شئون جسمى از پدر و مادر ارث مى‏برند در امور معنوى و حالات روحى نيز ارث مى‏برند.

مثلا پدر و مادرى كه شجاع، پاكدامن، با اراده و متدين هستند، نقش بسيار در انتقال اين صفات به فرزندان خود دارند.
و به عكس اگر ترسو، ناپاك، سست اراده و بى‏بندوبار باشند، مسلماً زمينه‏ساز اين صفات در فرزندان خود خواهند شد، براى توضيح بيشتر به ذكر يك آيه و چند روايت مى‏پردازيم:

1- در قرآن مى‏خوانيم كه حضرت نوح عليه السلام در مورد قوم گنهكار خود چنين نفرين كرد:
«پروردگارا! احدى از آنان را روى زمين زنده مگذار، چرا كه اگر آنها را زنده بگذارى، بندگانت را گمراه مى‏كنند و جز نسلى فاجر و كافر بوجود نمى‏آورند.» «1»
اين آيه اشاره به قانون وراثت مى‏كند كه پدر و مادر ناپاك موجب ايجاد فرزند ناپاك خواهند شد.

2- در زيارت مطلقه امام حسين عليه السلام وبعضى از زيارت‏هاى ديگر خطاب به امامان عليهم السلام مى‏خوانيم:
«أشهد أنّك كنتَ نوراً فى الأصلاب الشّامِخة و الأرحام المطهّرة لم تُنَجّسكَ الجاهليّة بِانجاسها و لم تُلبسك من مُدْلَهمّات ثيابها»

«گواهى مى‏دهم كه تو نورى بودى در پشت‏هاى بلند مرتبه و در رحم‏هاى پاك، دوران جاهليت بوسليه پليدى‏هايش تو را آلوده نساخت و تيره‏گى‏هاى جامه‏هايش را بر تن تو نكرد.»

اين عبارت معروف در زيارتنامه‏ها، اشاره به طهارت و پاكى پدران و مادران امامان معصوم عليهم السلام دارد كه آنها از هر نظر پاك بودند و قداست و پاكى را به ارث برده‏اند.
__________________________________________________
(1). «انك ان تذرهم يضلوا عبادك و لا يلدوا الا فاجراً كفاراً» نوح/ 27

3- رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند:
«الشقى شقى فى بطن امه، و السعيد سعيد فى بطن امه» «1»

«انسان تيره‏بخت در رحم مادرش تيره‏بخت است و انسان سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند است.»
يعنى انسان زمينه‏هاى سعادت و شقاوت را از والدين به ارث مى‏برد.

انتخاب همسر شجاع‏

پس از شهادت فاطمه‏ى زهرا عليها السلام اميرمؤمنان على عليه السلام تصميم گرفت ازواج كند، برادرش عقيل در نسب‏شناسى معروف بود، خانواده‏ها و قبايل را خوب مى‏شناخت، على عليه السلام موضوع تصميم ازدواج خود را با عقيل در ميان گذاشت و به او فرمود: مى‏خواهم بانويى را براى من پيدا كنى و از او خواستگارى نمايى كه از خاندان شجاع و شيردل باشد.

عقيل عرض كرد: چنين زن را براى چه مى‏خواهى؟
على عليه السلام فرمود: براى اينكه داراى فرزند شجاع و دلير گردد.

عقيل گفت: چنين زنى در ميان قبيله بنى كلاب وجود دارد و او فاطمه (ام البنين) دختر حزام‏بن خالدبن ربيعه است.
عقيل از ام البنين خواستگارى كرد و حضرت على عليه السلام با او ازدواج‏
__________________________________________________
(1). نهج الفصاحه، ص 375، بحار، ج 3 ص 44

نمود و از او فرزندان رشيد و قهرمانى بوجود آمدند كه در كربلا به شهادت رسيدند، يكى از آنها حضرت عباس، قمر بنى‏هاشم عليه السلام مى‏باشد. اين فرزندان، شجاعت و .... را از دو جانب (پدر و مادر) به ارث برده‏اند. «1»
__________________________________________________
(1). تنقيح المقال مامقانى، رياحين الشريعه، ج 3 ص 292

5- اميرمؤمنان على عليه السلام در عهدنامه‏ى خود به مالك اشتر بخصوص به افرادى كه از «بيوتات صالحه» (از خانواده‏هاى صالح و پاك) برخاسته‏اند، تكيه كرده و در يك مورد مى‏فرمايد:

«ثم الصق بذوى المروئات و الاحساب و اهل البيوتات الصالحة»
«سپس روابط خود را با افراد با شخصيت و اصيل و از خاندان‏هاى صالح بر قرار ساز.»

و در مورد ديگر مى‏فرمايد:
«و توخ منهم اهل التجربة و الحياء من اهل البيوتات الصالحة و القدم فى الاسلام» «2»

«در ميان كارگزارانت آنها را كه با تجربه تر و پاكتر از خاندان صالح و پيشگامتر در اسلام هستند بر گزين.»
از اين كلام استفاده مى‏شود كه در كارهاى كليدى بايد افرادى را كه از خاندان‏هاى پاك مى‏باشند، برگزيد.

6- و نيز اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«حسن الاخلاق برهان كرم الاعراق» «3»

«خوش‏خويى‏ها نشانه نيكى رگ‏ها است.»
منظور از «نيكى رگ‏ها» همان پاكى خانوادگى است كه فرزند از پدر و مادر به ارث مى‏برد.
__________________________________________________
(2). نهج البلاغه، نامه 53
(3). غررالحكم، ج 1 ص 379

خاطره‏

در جنگ جمل كه در سال 36 هجرى در بصره بين سپاه على عليه السلام و سپاه عايشه و طلحه و زبير واقع شد، على عليه السلام در يك نقطه از جبهه به فرزندش محمد حنفيه فرمود: حمله كن، و از آنجا كه لشكر بصره در برابر محمد حنفيه تيراندازى مى‏كردند، محمد حنفيه منتظر ماند كه تيراندازى دشمن تمام شود، آن وقت حمله كند.

بار ديگر على عليه السلام به او فرمود: حمله كن!

او حمله كرد، ولى بين تيرها و نيزه‏ها توقف نمود و از پيشروى باز ايستاد. امام على عليه السلام به نزد او آمد:
«فضربه بقائم سيفه و قال ادركك عرق من امك» «1»

«با راستاى شمشيرش به او زد و فرمود: رگى (ارثى) از مادرت به سراغ تو آمده است.»

نشانه‏هاى فرزند نامشروع‏

امام صادق عليه السلام فرمود:
«فرزند نا مشروع چند نشانه دارد:
1- ما خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله را دشمن دارد.
2- به كار حرامى كه از آن به وجود آمده (يعنى زنا) تمايل و اشتياق دارد.
3- دين را سبك مى‏شمرد.
4- در بر خورد با مردم خشن و بد اخلاق است.» «2»

آرى شخصى كه بر اساس غير قانونى پى‏ريزى شده در چنين فردى زمينه براى كارهاى غير قانونى و گناه بسيار است.

نتيجه اينكه: قانون وراثت از اصول مسلم اسلامى و علمى است كه اگر بر اساس نادرست و ناسالم باشد، يكى از مهمترين زمينه‏هاى گناه و گرايش به گناه را در انسان به وجود مى‏آورد.
__________________________________________________
(1). تتمة المنتهى، ص 2
(2). سفينة البحار، ج 1 ص 560. بحار، ج 75 ص 279.

2- 2- ازدواج‏

ازدواج و تشكيل خانواده يكى از اصول و ضرورت‏هاى اجتماعى است كه در دين اسلام سفارش بسيار به آن شده است.

و نيز در اسلام سفارش مؤكد شده كه در انتخاب همسر امورى را رعايت كنند. همسر خوب زمينه‏ساز خوبى براى فرزندان نيك است و به عكس از زن آلوده توقع داشتن فرزند نيك نيست و بايد دانست كه يكى از زمينه‏هاى انحراف و گناه زنان ناصالح هستند. كه چنين زمينه‏ها را براى فرزندان خود پى‏ريزى مى‏كنند در اين راستا به اين روايات توجه كنيد:

1- پيامبر صلى الله عليه و آله در اجتماعى براى مردم چنين فرمودند:
«ايّها النّاس ايّاكم و خضراء الدّمن، قيل يا رسول الله و ما خضراء الدّمن؟ قال: المراة الحسناء فى منبت السوء» «1»

«اى مردم! از سبزى‏هايى كه از زمينه‏هاى كثيف مى‏رويد، دورى كنيد.
شخصى پرسيد، آن سبزى هاچيست؟ فرمود: زن زيبايى كه از خاندان بد به وجود مى‏آيد.»

2- شخصى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و در مورد ازدواج به مشورت پرداخت، رسول خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود:
«أنكح و عليك بذات الدين» «2»

«ازدواج كن، و بر تو باد كه با بانوى متدين، ازدواج كنى.»
__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 29
(2). وسائل الشيعه، ج 14 ص 30


3- اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند:
«اياكم و تزويج الحمقاء فان صحبتها بلاء، و ولدها ضياع» «از ازدواج با زن كم عقل بپرهيزيد، زيرا مصاحبت با او بلا است و فرزند او (در مسير) تباهى است.» «1»

4- امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«من زوج كريمته من شارب خمر قطع رحمها» «2»
«كسى كه دخترش را به ازدواج شرابخوار در آورد، پيوند خويشاوندى خود را با دخترش قطع كرده است.»

5- امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«طوبى لمن كانت امه عفيفة» «3»

«خوشا به سعادت كسى كه مادرش پاكدامن و عفيف باشد.»
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79

3- 2- تربيت فرزند

يكى از دستور العمل‏هاى مهم اسلام، تربيت فرزند بر اساس برنامه‏هاى صحيح است و به عكس عدم تربيت و يا تربيت ناصحيح يكى از زمينه‏هاى پيدايش انحراف و گناه در فرزند مى‏باشد. در اسلام به اين امر مهم بسيار توجه و سفارش شده است.

همانگونه كه اگر باغبانى نهالى در زمين بكارد لازم است در تربيت آن بكوشد و عوامل پرورش آن را فراهم كند و از هرگونه عوامل آسيب‏رسان جلوگيرى نمايد، تا آن نهال، درختى پرثمر گردد، پدر و مادر نيز بايد در تربيت فرزند كوشا باشند كه كوتاهى در اين راستا مساوى با سقوط فرزند و انحراف و نابسامانى او خواهد شد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 12 ص 12، وسائل الشيعه، ج 14 ص 56
(2). فروع كافى، ج 2 ص 11
(3). بحار، ج 23 ص 79


براى زن بعد از ازدواج هيچ چيزى مانند شوهردارى و خانه‏دارى و فرزنددارى نيست، اگر او اين سه مسئوليت بزرگ را براساس صحيح انجام دهد همه‏ى مشكلات در زندگى مشترك خانوادگى رفع مى‏شود و داراى يك زندگى سالم و خوشبخت خواهد شد.

اگر اين سه موضوع درست انجام گيرد، نخستين گام و بزرگترين گام براى تعليم و تربيت فرزند برداشته شده است.
شوهر نيز بايد تا آخرين توان خود زن را براى انجام اين سه وظيفه مهم كمك كند.

در تربيت فرزند گرچه پدر و مادر هر دو مسئولند ولى سنگينى اين كار معمولًا بر دوش مادر است، زيرا او بيشتر به بچه نزديك است و با او سر و كار دارد. چنانكه در ناموس خلقت نيز، هنگامى كه نطفه‏ى مرد در رحم زن قرار گرفت، به روشنى نقش بسيار زن در مراحل تكوين و تربيت فرزند، ديده مى‏شود.

به هر حال پدر و مادر در تربيت فرزند نقش بسيار دارند تا آنجا كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«كلّ مُولُود يُولَد على الفِطرَة حتّى لِيَكونَ ابَواهما اللَّذان يُهَوِّدانِه و يُنَصِّرانه» «1»

«هر نوزادى بر فطرت اسلام و دين دور از شرك، متولد مى‏شود، و رنگ‏هايى همچون يهوديت و نصرانيت انحرافى از طريق پدر و مادر در او تحميل و القاء مى‏گردد.»
__________________________________________________
(1). نور الثقلين، ج 4 ص 184

نيز آن حضرت فرمودند:
«رحم الله عبداً اعان ولده على بره بالاحسان اليه، و التّألّف له و تعليمه و تأديبه» «1»

«خداوند رحمت كند بنده‏اى را كه فرزندش را بر نيكى و سعادتش يارى كند به او احسان نمايد و با او انس و الفت بگيرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.»

باز فرمودند:
«رحم الله والدين اعانا ولدهما على برهما» «2»
«خداوند پدر و مادرى را رحمت كند كه فرزند خود را در راه سعادتش يارى مى‏نمايند.»

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه ويحسن ادبه ويعلمه القرآن» «3»

«حق فرزند بر پدر اين است كه پدر براى او نام نيك انتخاب كند و تربيت او را به نيكى انجام دهد و قرآن رابه او بياموزد.»
__________________________________________________
(1). مستدرك الوسائل، ج 2 ص 626
(2). فروع كافى، ج 6 ص 48
(3). نهج البلاغه، حكمت 399

گرم نگه‏داشتن كانون خانواده‏

در روش تربيت صحيح هيچ چيزى مانند محبت و گرم نگهداشتن كانون خانواده اثر بخش نيست، پدر و مادر بايد محيط خانه را كه فرزندانشان در آن محيط پرورش مى‏يابند، كاملًا سالم نگهدارند. خشت اول اصلاح و تربيت صحيح فرزند، به اصلاح محيط خانه است.

محبت زن و شوهر به همديگر اساس سالم‏سازى محيط خانه است.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«خيركم خيركم لاهله و أنا خيركم لاهلى» «1»

«بهترين شما كسى است كه نسبت به خانواده‏اش رفتار نيك كند و من چنين هستم.»
در كتاب بحار الانوار «2» روايات بسيارى آمده كه در آنها سفارش به محبت شوهر به همسرش شده است.

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«دوستان ما كسانى هستند كه به همسرانشان بيشتر محبت مى‏كنند.» «3»

و نيز فرمودند:
«از اخلاق پيامبران اين است كه به همسرانشان محبت مى‏كنند.» «4»

مردى به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت:
«ما قَبَّلتُ صَبيّاً قطّ»، «من هرگز كودكى را نبوسيده‏ام!»

وقتى او رفت پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«هذا رجلٌ عندى انّه من اهل النّار»
«اين مردى است كه در نزد من از اهل دوزخ مى‏باشد.»

يونس‏بن‏رباط مى‏گويد: امام صادق عليه السلام به نقل از پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«رَحِم اللّه من اعانه ولده على بِرّه»
«خدا رحمت كند كسى را كه فرزندش را به نيكيش، يارى كند.»

به امام عرض كردم: چگونه او را به نيكيش يارى كند؟

__________________________________________________
(1). وسائل الشيعه، ج 14 ص 122
(2). بحار، ج 103 ص 226- 233
(3). بحار، ج 103 ص 223
(4). بحار، ج 103 ص 228

در پاسخ فرمود:
«يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره و لايرهقه و لا يحرق به» «1»

«آنچه در حد توان اوست از او بپذيرد و آنچه را برايش سخت است از او بگذرد و به او ظلم و تحميل نكند و نسبت جهل و ابلهى به او ندهد.»

به اين ترتيب نتيجه مى‏گيريم كه تربيت فرزند بر اساس صحيح زمينه‏ساز ارزش‏ها در وجود اوست و بر عكس عدم تربيت او زمينه‏ى انحراف و گناه را در او به وجود مى‏آورد.
__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 50

تحقير زمينه‏ساز گناه‏

از راه‏هاى مهم تربيت و هدايت، شخصيت دادن به افراد مخصوصاً به كودكان است، بنابراين يكى از امورى كه در مساله تربيت فرزند قطعاً بايد مورد توجه قرار گيرد، مساله تحقير و ايجاد خودكم‏بينى است.

پدر و مادر و مربيان، بايد به كودك احترام بگذارند و غرور او را سركوب ننمايند و به عبارت ديگر، از هر موضوعى كه عقده حقارت و خودكم‏بينى در كودك ايجاد مى‏كند دورى نمايند و در بزرگسالان نيز مساله چنين است بايد احترام كافى به مردم گذارد تا احساس كمبود و حقارت ننمايند و گرنه سر از عقده‏ى حقارت بيرون آورده و منشا انحرافات و گناهان خواهد شد.

امام هادى عليه السلام مى‏فرمايد:
«من هانت عليه نفسه فلا تامن شره» «2»
«كسى كه شخصيتى براى خود قايل نيست از شر او بر حذر باش.»

امير المؤمنين عليه السلام مى‏فرمايد:
«من كَرُمَت عليه نفسه لم يُهِينها بالمعصية» «3»

__________________________________________________
(2). تحف العقول، ص 574
(3). غرر الحكم، ج 2

«كسى كه نفس خويش را گرامى مى‏دارد با گناه خوارش نمى‏سازد.»
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند:
«لا يَكذِبُ الكاذب الّا من مِهانَةِ نَفسِه» «1»

«دروغگو دروغ نمى‏گويد مگر به خاطر خوارى نفس خود.»
نتيجه اينكه نبايد انسان كسى را تحقير كند و خوار بشمرد چرا كه موجب عقده‏ى حقارت شده و اين عقده زمينه‏ساز گناه خواهد بود.

پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام در تربيت كودك هرگز شخصيت كودك را نمى‏شكستند بلكه با احترام خاصى شخصيت او را بارور مى‏نمودند؛
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«اكرموا اولادكم و احسنوا ادبهم يغفرلكم» «2»

«به فرزندان خود احترام بگذاريد و تربيت آنها را به نيكويى انجام دهيد كه خداوند گناهانتان را مى‏بخشد.»
در اسلام سفارش شده بين فرزندانتان تبعيض قايل نشويد، مساوات در امور را بين آنها حفظ كنيد. نيكو با آنان سخن بگوييد. نام بد روى آنها نگذاريد و با القاب زشت ياد نكنيد و ....
__________________________________________________
(1). بحار، ج 72
(2). مكارم الاخلاق، ص 222

يك حادثه عجيب‏

امام صادق عليه السلام فرمودند:
رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز ظهر را با مردم به جماعت خواند ولى بر خلاف معمول، دو ركعت آخر نماز را با شتاب تمام كرد. بعد از نماز مردم از آنحضرت پرسيدند آيا حادثه‏اى رخ داد كه شما نماز را اينگونه (با شتاب) تمام كرديد؟

فرمود: «أما سَمعتم صُراخ الصّبى»
«آيا شما صداى گريه كودك را نشنيديد؟» «1»

توجه كامل به حفظ عفت فرزندان‏

يكى از وظايف مهم پدر و مادر توجه عميق و جدى به حفظ عفت و پاكدامنى كودكان است. در اين خصوص پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«ايّاكم وأن يجامع الرجل امرأته والصبى فى المهد ينظر اليهما» «2»

«مبادا در حالى كه كودكى در گهواره به شما مى‏نگرد آميزش كنيد.»
و در آيه 58 سوره نور چنين مى‏خوانيم:
«... و الّذينَ لم يَبلغوا الحُلم مِنكم ثَلاث مرّات مِن قَبل صلوة الفَجر و حين تَضَعون ثِيابكم من الظّهيرَة و من بعد صلوة العشاء ثلاث عَوراتٍ لكم»

«و كودكانتان كه به حد بلوغ نرسيده‏اند در سه وقت از شما اجازه بگيرند، قبل از نماز فجر و در نيمروز هنگامى كه لباس‏هاى (معمولى) خود را بيرون مى‏آوريد و بعد از نماز عشا اين سه وقت خصوصى براى شما است.»

و در آيه 59 سوره نور در مورد فرزندان بالغ چنين مى‏فرمايد:
«و إذا بَلَغ الأطفال مِنكم الحُلُم فَليَستأذنوا كما أستأذن الّذين من قبلهم»

«و هنگامى كه اطفال شما به سن بلوغ برسند، بايد (در همه وقت براى ورود به اطاق والدين) اجازه بگيرند، همانگونه كه اشخاصى كه پيش از آنها بودند اجازه مى‏گرفتند.»

__________________________________________________
(1). فروع كافى، ج 6 ص 48
(2). بحار، ج 103 ص 295

اين دستور متوجه اولياى اطفال است و آنها موظفند كه اين احكام را به كودكان خود اعم از دختر و پسر بياموزند كه فرزند نابالغ در سه وقت موظف به اجازه گرفتن مى‏باشد و كودكان بالغ وظيفه دارند در همه حال به هنگام ورود به اطاق خصوصى پدر و مادر اجازه بگيرند.

آرى! در اجراى اين دستورات به هيچ وجه مسامحه‏كارى صحيح نيست و گاه مى‏شود كه سهل‏انگارى پدر و مادر و برخورد كودكان با منظره‏هايى كه نمى‏بايست آن را ببينند، سرچشمه‏ى انحراف اخلاقى و گاه بيمارى‏هاى روانى، و آلودگى جنسى شده است.