موضوع: سوره مطفّفين [83]

(آيه 29)-
شأن نزول:
مفسران براى اين آيه و هفت آيه بعد از آن دو شأن نزول نقل كرده‏اند نخست اين كه: روزى على عليه السّلام و جمعى از مؤمنان از كنار جمعى از كفار «مكّه» گذشتند، آنها به على عليه السّلام و مؤمنان خنديدند و استهزا كردند، آيات مورد بحث نازل شد و سرنوشت اين گروه كافر استهزا كننده را در قيامت روشن ساخت.

ديگر اين كه آيات مورد بحث در باره افرادى همچون عمار، صهيب، خباب، بلال، و ساير فقراى مؤمنين كه مورد استهزاى مشركان قريش همچون ابو جهل، و وليد بن مغيره، و عاص بن وائل، واقع مى‏شدند نازل شده.
جمع ميان اين دو شأن نزول نيز كاملا ممكن است.

تفسير:
آن روز آنها مؤمنان را مسخره مى‏كردند، اما امروز ...! در تعقيب آيات گذشته كه سخن از نعمتها و پاداشهاى عظيم ابرار و نيكان مى‏گفت، در اينجا به گوشه‏اى از مصائب و زحمات آنها كه در اين جهان به خاطر ايمان و تقوا با آن رو به رو مى‏شوند اشاره مى‏كند، تا روشن شود كه آن پاداشهاى بزرگ بى‏حساب نيست.

نخست مى‏فرمايد: «بدكاران (در دنيا) پيوسته به مؤمنان مى‏خنديدند» (ان الذين اجرموا كانوا من الذين آمنوا يضحكون).
خنده‏اى تمسخر آميز و تحقير كننده، خنده‏اى كه از روح طغيان و كبر و غرور و غفلت ناشى مى‏شود، و هميشه افراد سبك‏سر و مغرور در برابر مؤمنان باتقوا چنين خنده‏هاى مستانه داشته‏اند.

(آيه 30)- در اين آيه دومين برخورد زشت آنها را بيان كرده، مى‏فرمايد:
«و هنگامى كه از كنارشان مى‏گذشتند آنها را با اشاره تمسخر مى‏كردند» (و اذا مروا بهم يتغامزون).

و با اين علامات و اشارات مى‏گويند: اين بى‏سر و پاها را ببينيد كه مقربان درگاه خدا شده‏اند. اين آستين پاره‏ها و پا برهنه‏ها را تماشا كنيد كه مدعى نزول وحى الهى بر خودشان هستند! و اين گروه نادان را بنگريد كه مى‏گويند استخوان پوسيده و خاك شده بار ديگر به حيات و زندگى بر مى‏گردد و امثال اين سخنان زشت و بى‏محتوا.

(آيه 31)- اينها همه در برخوردشان با مؤمنان بود، در جلسات خصوصى نيز همين برنامه را بازگو كرده، و سخريه‏ها را غيابا ادامه مى‏دادند، همان گونه كه آيه مورد بحث مى‏گويد: «و هنگامى كه به سوى خانواده خود باز مى‏گشتند مسرور و خندان بودند» و از آنچه انجام داده بودند خوشحالى مى‏كردند (و اذا انقلبوا الى اهلهم انقلبوا فكهين).

گوئى فتح و پيروزى نصيب آنها شده كه به آن مباهات مى‏كنند، و باز هم در غياب، همان سخريه‏ها، و همان استهزاءها ادامه دارد.

(آيه 32)- چهارمين عكس العمل شرارت آميز آنها در برابر مؤمنان اين بود كه: «وقتى آنان را مى‏ديدند مى‏گفتند: اينها گمراهانند» (و اذا رأوهم قالوا ان هؤلاء لضالون).

چرا كه راه و رسم بت‏پرستى و خرافاتى را كه در ميان آنها رائج بود و هدايتش مى‏پنداشتند رها كرده، و به سوى ايمان به خدا و توحيد خالص بازگشته و به گمان آنها لذت نقد دنيا را به نعمتهاى نسيه آخرت فروخته بودند.

(آيه 33)- و از آنجا كه مؤمنان غالبا از افرادى بودند كه موقعيت اجتماعى و ثروت قابل توجهى در اختيار نداشتند- و به همين دليل كفار به آنها با چشم حقارت مى‏نگريستند، و ايمانشان را بى‏ارزش شمرده، و آئينشان را به باد مسخره مى‏گرفتند- قرآن مى‏گويد: «در حالى كه هرگز مأمور مراقبت و متكفل آنان [- مؤمنان‏] نبودند» (و ما ارسلوا عليهم حافظين).

اين در حقيقت جوابى است به اين افراد خود خواه و پر ادعا كه به شما چه مربوط كه مؤمنان از كدام گروهند؟ شما در متن دعوت و محتواى آئين پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله بنگريد.

(آيه 34)- ولى در قيامت مسأله بر عكس مى‏شود، چنانكه در اين آيه مى‏فرمايد: «ولى امروز مؤمنان به كفّار مى‏خندند»! (فاليوم الذين آمنوا من الكفار يضحكون).

چرا كه قيامت بازتابى است از اعمال انسان در دنيا، و در آنجا بايد عدالت الهى اجرا شود، و عدالت ايجاب مى‏كند كه در آنجا مؤمنان پاكدل به كفار لجوج و معاند و استهزاگر بخندند، و اين خود نوعى عذاب دردناك براى اين مغروران مستكبر است! در بعضى از روايات از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آمده است كه: «در آن روز درى از بهشت به روى كفار گشوده مى‏شود، و آنها به گمان اين كه فرمان آزادى از دوزخ و ورود در بهشت داده شده است به سوى آن حركت مى‏كنند، هنگامى كه به آن رسيدند ناگهان در بسته مى‏شود، و اين كار چند بار تكرار مى‏شود و مؤمنان كه از بهشت نظاره‏گر آنانند مى‏خندند»!

(آيه 35)- لذا در اين آيه مى‏افزايد: «در حالى كه بر تختهاى آراسته بهشتى نشسته و (به سرنوشت شوم آنها) مى‏نگرند» (على الارائك ينظرون).

به چه چيز نگاه مى‏كنند! به آن همه نعمتهاى بى‏پايان الهى، به آن مواهب عظيم و به آن عذابهاى دردناكى كه كفار مغرور و خودخواه در نهايت ذلت و زبونى به آن گرفتارند.

(آيه 36)- سر انجام در آخرين آيه اين سوره به صورت يك جمله استفهاميه، مى‏فرمايد: «آيا (با اين حال) كافران پاداش اعمال خود را گرفتند»؟! (هل ثوب الكفار ما كانوا يفعلون).

اين سخن خواه از ناحيه خداوند باشد، يا فرشتگان، و يا مؤمنان، نوعى طعن و استهزا نسبت به افكار و ادعاهاى اين مغروران مستكبر است كه انتظار داشتند در مقابل اعمال زشتشان جايزه و پاداشى هم از خداوند دريافت دارند، در برابر اين پندار غلط و خيال خام مى‏فرمايد: «آيا آنها پاداش اعمالشان را گرفتند»؟

«پايان سوره مطفّفين»