موضوع: توصیف مقام و منزلت امام در کلام امام رضا (علیه السلام)

توصیف مقام و منزلت امام در کلام امام رضا (علیه السلام)

توصیف مقام و منزلت امام و بیان تصویر فضائل بیکران او، از دسترس عقول انسان ها و گمان اندیشه های سر گردان بشری به دور است. در این رهگذر می بایست از منظر امامی معصوم که خود از منبع نبوت سیراب شده و در اوج کمال و تعالی است، به آن نگریست تا از آن جایگاه پر فروغ و نورانی، درکی حاصل شود.


الف) قدر و منزلت امامت

امام رضا علیه السلام در بیان قدر و منزلت امامت چنین می فرمایند :

« ان الاامامه اجل قدراً و اعظم شاناً و اعلا مکاناً و امنع جانباً
و ابعد غوراً من ان یبلغها الناس بعقولهم اوینالوا بآرایهم او یقیموا اماماً باختیارهم. »

امامت، جلیل القدر تر، عظیم الشان تر، والاتر، منیع تر و عمیق تر ازآن است که مردم با عقول خود آن را درک کنند یا با آراء و عقاید خویش آن را بفهمند یا بتوانند خود، امامی برگزینند.

علاوه بر آن با معرفی جلوه هایی از رفعت مقام و جایگاه بلند امام، که از حد فهم و اندیشه انسان ها بیرون است و همگان به عجز و ناتوانی در شناخت کنه وجود او که تجلی نورالهی است اذعان دارند، درباره مقام دست نیافتنی و غیر قابل توصیف « امام » می فرمایند :

« هیهات هیهات ! خرد ها به بیراهه رفته اند و خاطرها سرگردان و اندیشه ها حیران و سخنرانان زبان در کام و شاعران درمانده و الکن و ادیبان ناتوان و علماء از توصیف مقام و فضیلتی از منزلت و فضائل او درمانده اند و همگی به عجز و کوتاهی خویش اقرار دارند.

پس چگونه می توانند همه صفت هایش را توصیف نمایند؟ و چه کسی یافت می شود که ارزش جایگزینی او را داشته باشد که در عین بی نیازی، نیاز نیازمندان را برآورده سازد؟ و حال آن که او در جایگاه ستاره ای درخشان است که از دسترس افکار و توصیف دیگران به دور است
همچنین امام علیه السلام، ضمن انتقاد از برخورد مردم با امامت، این چنین اظهار فرمودند :

« آیا گمان برده اند که امام، جز در خاندان رسول خدا می توان یافت؟ به خدا قسم هواهای نفسانی شان به آن ها دروغ گفته و اباطیل، آنان را به آرزو انداخته است. در نتیجه از گردنه بلند و جایگاه لغزنده ای که به پایین می لغزد بالا رفتند که پا هایشان از آن خواهد لرزید و به پایین می افتند.

آن ها با نظر های ناقص و عقول سرگردان و عقاید گمراه کننده خود، در صدد نصب امام برآمدند که جز دوری از مقصد نتیجه ای نخواهند گرفت.

خدا آنان را بکشد ! به کجا برده شده اند؟! در صدد کاری بس مشکل برآمده و خلاف حق سخن گفته اند و به گمراهی عمیقی دچار گشته ودر سرگردانی افتاده اند، زیرا با آگاهی امام را ترک کرده اند و شیطان اعمالشان را در نظرشان زینت بخشید و آنان را از راه حق بازداشت و حال آن که بینا و بصیر بودند، آنان انتخاب خدا و رسولش را کنار زده، انتخاب خود را در نظر گرفتند.

ب) شناخت امام از دریچه تشبیهات

امام رضا (علیه السلام) با تعبیرات نغز و تشبیهات پر معنا، جلوه ای از حقیقت بیکران « امام » را برای عقول بشری قابل فهم می سازند تا در پرتو انس با آن، آرامش یافته و در راه کمال به هدایت رسد.

1ـ آفتاب پر فروغ

« الامام کالشمس الطالعه المجلله نورها للعالم و هی با لافق بحیث لا تنالها الایدی و الابصار »

امام، همچون خورشیدی فروزان است که پرتو نور آن، سراسر گیتی را در بر می گیرد.

امام، در این میان به خورشیدی تشبیه شده که پرتو عالم تاب خود را از هیچ کس دریغ نداشته و به جهان، نورانیت و روشنایی می بخشد.

همچنین از گرمای وجود خود، به همه انسانها، حرارت می دهد تا از سرمای حیرت و سرگردانی در امان باشند. علاوه بر آن که نور او بالذات است و همه انوار عالم، از پرتو او روشنی یافته اند. در حالی که جایگاه بلند او دور از دسترس عقول و اندیشه بشری است وشدت و حدت فروغ آن، مانع از آن است که دیدگاه مادی به آن بنگرد و دست نا اهلان به آن مقام والا برسد.

ونیز در فرازی دیگر با عنوان « الشمس المغینه » به نورانیت همیشگی و جاویدانش اشاره می فرماید که هرگز خاموشی و سردی ندارد.

2- ماه تابان

« الامام البدر المنیر و السراج الزاهر و النور الساطع»

امام، ماه درخشنده و چراغ پرتو افکن و روشنایی تابندهاست.

امام، در اوج نورافشانی و درخشش همچون، ماه شب چهارده، پر فروغ و نورانی می تابد و در حد اعلای زیبایی است. چراغ درخشانی است که نور آن همواره در حال تابش است، که امام رضا (علیه السلام) در ضمن دعای عصر جمعه، با تعبیر « مصابیح الدجی» یعنی چراغ هایی در تاریکی از آن یاد می کنند.

3ـ ستاره راهنما

«.......... النجم الهادی فی غیاهب الدجی و البیه القفار و لجج البحار»

(او) ستاره راهنما در دل تاریکی ها و صحراهای خشک و بی آب و علف و موج های وحشتناک دریا هاست.

ستارگان، بهترین راهنمایان در پیچ و خم های در صحرا ها و دریا هاست، تا ره پویان، از راه، دور نمانند و به گمراهی نیافتند، واین زیبا ترین تشبیه در باب مقام امامت است که انسان رادر کوره راه های زندگی مادی پر از غفلت و فریب، از سرگردانی و گمراهی نجات داده و به راه حقیقت دعوت می کند به اینکه او :

« الدال علی الهدی و المنجی من الروی»

« راهنمای هدایت و منجی از هلاکت است که در این راهنمایی هیچ کثری و انحرافی وجود ندارد.

4- آب گوارا

« الامام الماء العذب علی الظلماء »

امام همچون آب گوارایی است برای تشنگان

انسان تشنه قدر آب را به خوبی می شناسد و اگر درد تشنگی ولایت داشته باشیم، قدر امام معلوم می گردد و ره سپاری به سوی او شیرین و غنیمت.

امام، همچون چشمه گوارایی است که در کام تشنگان ریخته و مایه حیات و جاودانگی آنها می شود. همان آبی که به عنوان ضروری ترین ماده حیات، به همگان تعلق دارد و باعث نشاط و شادابی در وجود انسان می گردد. پس هر کس خود راازاین سرچشمه هستی، دور ساخته و از آن غفلت کند، در واقع از حق مسلم خویش، محروم گشته است، در حالی که آب جاری همه را سیراب می کند.

5ـ آتشی در بلندی

« الامام النار علی الیفاع، الحار لمن اصطلی به والدلیل فی المهالک من فارقه فها لک »

امام همچون آتشی است در بلندی های بیابان ها، کسی که از سرما به آن آتش پناه برد، او را گرم می کند و در مهلکه ها راهنمایی می کند و هر کس از او دست بکشد هلاک خواهد شد.

رمز تشبیه به سوز و آتش در آن است که نور امام، در نزدیک و دور، ایجاد روشنایی می کند، که روشنایی او در دور نشانه ای است از امید و علامتی است بر درستی راه و نور او نزدیک، گرمابخش سرمازدگان و روشنی بخش دل های غفلت زده و راهنمایی است برای گم گشتگان، بس هر کس خود را در پرتو او قرار دهد، با حرارت وجودش، گرم شده و دوری از او، انسان را در سرمای غفلت هلاک می سازد.

6ـ ابر پر باران و باران پر برکت

« الامام السحاب الماطر و الغیث الهاطل و الشمس المضئیه و الارض البسیط و العین الغریزه و الغدیر و الروضة»

امام، ابر پر باران و باران پر برکت است، خورشید درخشان و زمین گسترده است. او چشمه جوشان و باغ و برکه است. ابر پر بار که با بارش پر برکت خود، زمین را احیاء کرده و با رویش گیاهان سبب نشاط و سلامتی و سعادت انسان ها را فراهم می آورد، ضمن پاکیزه ساختن محیط از آلودگی ها ، چهره آفتاب را پر فروغ تر و خوان پر برکت زمین را گسترده تر می سازد، با جریان یافتن برکه ها و جوشش چشمه هابه جامعه نشاط می دهد. و امام نیز همچون ابر پر بار، مایه برکت مادی و معنوی جامعه می باشد.

7ـ رفیق شفیق

« الاامام الانیس الرفیق و الوالد الشفیق و الاخ الشقیق و مفرع العباد فی الداهیه »

امام امینی است همراه، پدری است مهربان، او برادر تنی در مصائب پناه بندگان است.

در این عبارت بسیار لطیف اوج مهربانی و شفقت امام نسبت به انسان ها بیان شده است چه اینکه دلسوزی پدر در مقابل فرزندان که همراه با احساس مسئولیت و دغدغه هدایت و ارشاد آن هاست، اشاره به این دارد که او همواره به آرامش فرزندانش می اندیشد و برای اصلاح آن ها، در فکر تمهیداتی است که چه بسا ممکن است بیش ا زخواسته های آنان باشد. و نیز محبت او نسبت به امت، همچون مادری فداکار نسبت به کودک خردسالش است که خود، بارزترین نمونه و بالاترین مظهر عشق و محبت به شمار می رود. و در حمایت و پشتیبانی همچون برادری است که با رفاقت و مهربانی، انیس و همراه اوست.

بر طبق این کلام گهر بار، لطف و عنایت امام بر مردم، افزون از دلسوزی پدرانه، عطوفت مادرانه و صمیمیت برادرانه است. او امینی همراه است که همواره دست انسان ها را می گیرد و به مقصد می رساند.

ج) توصیف امام در کلام امام رضا علیه السلام

1ـ پرچمدار دین :

امام رضا (علیه السلام) با استناد به آیه « الیوم اکملت لکم دینکم والتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دنیاً» ضمن بیان مساله امامت به عنوان کامل کننده دین می فرمایند:

« پیامبر قبل از رحلت خود، دین را برای مردم تبین نموده و راه آن را برایشان آشکار ساخت و انان را در مسیر حق قرار داد و علی (علیه السلام) را به عنوان امام و پرچمدار دین برای آن ها تعیین فرمود.

ونیز در توضیح آیه « ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه» فرمودند : این امامت خاص رسول خدا بود که به امر خدا به عهده حضرت علی قرار دارد و سپس به اصفیاء و برگزیدگان از نسل آن حضرت منتقل شده