موضوع: 'گریه چرا ؟/ مگر مرگ حق نیست؟؟

و فرمودند:

«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ضَرْبُ الْمُسْلِمِ یَدَهُ عَلَى فَخِذِهِ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ إِحْبَاطٌ لِأَجْرِهِ ــــ

ــ از امام صادق(علیه السلام) روایت است که فرمودند: رسول الله(صلی الله علیه واله) فرموده اند: اینکه مسلمان هنگام مصیبت دستش را روی رانش بزند موجب هبط شدن اجرش می شود.»(الکافی ج3 ص224)

حال آقایان فقهاء با توجه به این احادیث و احادیث دیگر؛ هر کاری را در عزاداری و مرگ نزدیکان مجاز نمی دانند. برای مثال از جزع و فزع یا لباس چاک دادن در مرگ عزیزان نهی شده است.

2-2- گریه و عزاداری در عزار اهل بیت(علیهم السلام)

و اما موضوع اصلی بحث گریه برای اهل بیت(علیهم السلام) است. در این باب باید به فلسفه عزاداری و چرائی عزاداری پرداخته شود که به موارد زیر می تواند اشاره کرد:

الف- ابراز محبت

اولین دلیل عزاداری ما ابراز محبت نسبت به اهل بیت(علیهم السلام) است. چون محبیت به نص صریح قرآن کریم بر همه مسلمین واجب است.

«قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ ــــ

ــ بگو: «به ازاى آن [رسالت‏] پاداشى از شما خواستار نیستم، مگر دوستى درباره خویشاوندان.»»(الشوری:23)

و لازمه محبت نیز این است که ما در خوشحالی آنها خوشحال و در حزن آنها محزون باشیم. لذا فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اخْتَارَ لَنَا شِیعَةً یَنْصُرُونَنَا وَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ إِلَیْنَاـــ

ــ براستى که خداى تبارک و تعالى بر زمین نظرى افکند و ما را برگزید و براى ما شیعه‏اى برگزید که ما را یارى کنند و بشادى ما شاد باشند و بخاطر اندوه ما اندوهگین گردند و مال و جانشان را در راه ما از دست بدهند آنان از ما هستند و بسوى ما آیند»(الخصال ج2 ص635)

ب- احیای امر اهل بیت(علیهم السلام)
در روایات فراوانی به ما وظیفه احیای امر اهل بیت(ع) و احیای مجالس اهل بیت(علیهم السلام) شده است که قطعا یکی از مصادیق احیای امر اهل بیت(علیهم السلام) برپائی مجالس عزا و سوگواری خصوصا برای حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) است.
فرمودند:

«عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ الرِّضَا ع مَنْ تَذَکَّرَ مُصَابَنَا وَ بَکَى لِمَا ارْتُکِبَ مِنَّا کَانَ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ ذُکِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَکَى وَ أَبْکَى لَمْ تَبْکِ عَیْنُهُ یَوْمَ تَبْکِی الْعُیُونُ وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحْیَا فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب‏ ــ

ـــ حضرت رضا فرمود هر که یاد مصیبت ما کند و بگرید بدان چه با ما کردند روز قیامت با ما در درجه ما است و هر که یاد مصیبت ما کند و بگرید و بگریاند دیده‏اش گریان نشود روزى که همه دیده‏ها گریانست و هر که بنشیند در مجلسى که امر ما در آن زنده مى‏شود دلش نمیرد روزى که دلها بمیرد»(أمالی للصدوق ص73)

همچنین فرمودند:

«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ‏ آبَائِهِ ع‏ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَّمَ أَصْحَابَهُ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ أَرْبَعَمِائَةِ بَابٍ مِمَّا یُصْلِحُ لِلْمُسْلِمِ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ‏ قَالَ ع‏...کُلُّ عَیْنٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَاکِیَةٌ وَ کُلُّ عَیْنٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ سَاهِرَةٌ إِلَّا عَیْنَ مَنِ اخْتَصَّهُ اللَّهُ بِکَرَامَتِهِ وَ بَکَى عَلَى مَا یُنْتَهَکُ مِنَ الْحُسَیْنِ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ع ــــ

ــ محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارش از جدّش نقل مى‏کند که امیر مؤمنان على (علیه السلام) در یک مجلس چهار صد درس از مواردى که کار دین و دنیاى یک مسلمان را اصلاح مى‏کند به یارانش آموخت:... هر چشمى در روز رستاخیز گریان است و هر دیده‏اى در روز رستاخیز بیدار، مگر چشمى که خداوند آن را ویژه کرامتش قرار داده باشد و بر هتک حرمتى که از امام حسین (علیه السلام) و خاندان پیامبر (صلی الله علیه وآله) شد گریه کرده باشد.»(الخصال ج2 ص625)‏

ج- انسان سازیمراسم عزاداری، عامل موثری در انگیزش آدمی برای تحقق آموزه ها و پیام های سیره ائمه اطهار (علیهم السلام) و حرکت در مسیر آنها می باشد. اگر رفتارهای آدمی را تحلیل کنیم، خواهیم دید که دو دسته عوامل، نقش اساسی در شکل گیری رفتارهای او دارد: یک دسته عوامل شناختی و معرفتی و دیگری، عوامل انگیزشی که مبتنی بر احساسات است. عامل شناخت، موجب می شود که آدمی مطلبی را بفهمد یا بپذیرد و متناسب با فهم و شناخت خود عمل کند، اما شناخت، اگرچه برای صدور رفتار لازم است ولی کافی نیست، عامل دیگری باید باشد تا ما را برانگیزاند و میل و شور و شوقی نسبت به انجام کار ایجاد کند تا آن عمل انجام گیرد. باید انگیزه ای باشد تا رفتار را برانگیزاند و جهت دهد. به تمثیل ساده، عامل شناخت، مسیر را نشان می دهد و میل و انگیزه، نیروی حرکت در مسیر را ایجاد می کند. اگر انسان به یقین بداند که فلان ماده غذایی برای بدن او مفید است، اما اشتهای او تحریک نشود، به سراغ خوردن نمی رود. پس غیر از دانستن، باید شور و انگیزه ای هم برای انجام کاری در درون انسان باشد. مطالعه، شرکت در مباحثات علمی، سخنرانی ها، انجام پروژه های تحقیقاتی و امثال آن، شناخت را به ما می دهد که البته بسیار ضروری بوده، ولی حرکت آفرین نیست، با شرکت در مجالس سوگواری و هیات سینه زنی و ابراز حزن و ریختن اشک، شور و هیجان انسان را به سمت حرکت در مسیر اهل بیت (علیهم السلام)، برمی انگیزاند.حوادث عاشورا را در فضای روحمان بازسازی می کند و پیام عاشورا در دلمان تبلور می یابد و ما را به سمت آنها می راند. هر اندازه عواطف و احساسات ما برانگیخته تر گردد، حادثه عاشورا در زندگی ما موثرتر خواهد بود.تا نسوزد دل، نریزد اشک و خون از دیده ها آتشی باید که خوناب کباب آید برون رشته الفت بود در بین ما کز قعر چاه کی بدون رشته آب بی حساب آید برون

در روانشانسی نیز ثابت شده که اگر کسی رفتار ناشی از یک حالت روحی را تقلید کند، آن حالت روحی در او نیز نمودار می شود. مثلاً کسی که خوشحال است با حالت خاصّی می خندد. حال اگر شخصی غیر خوشحال دقیقاً با همان حالت شروع به خندیدن کند، حقیقتاً حالت خوشحالی در وجود او نمودار می شود. این اصل روانشناختی را اهل بیت(علیهم السلام) نیز بیان داشته اند. امیر مومنان(علیه السلام) طبق همین اصل فرمودند:

«إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُم‏ ــ

ــ اگر بردبار نیستى، خود را به بردبارى بزن ( مثل افراد بردبار رفتار کن) ! زیرا کم تّفاق می افتد که کسى خود را شبیه گروهی کند و از آنان نگردد»(نهج البلاغة،حکمت203)

عشق ایمانی به امام حسین(علیه السلام) شخص عاشق را از درون وا می دارد که بر مظلومیّت معشوق خود بگرید؛ و هر چه معرفتش به مراتب وجودی معشوقش فرزونتر و ایمانش به او بیشتر شود، این عشق نیز شدیدتر و به تَبَعش، آن گریه هم شدیدتر می شود. گریه ای که دست خود شخص نیست؛ گریه ای که به صورت خودکار از دل عاشق می جوشد؛ و تا آن عشق هست، آن جوشش هم وجود خواهد داشت. حال کسی که عاشق امام حسین(علیه السلام) نیست، اگر مثل عاشقان آن حضرت گریه نماید؛ و از گریه ی آنها تقلید کند، کم کم او نیز آن حالت عاشقی و شیدایی نسبت به امام حسین(علیه السلام) را تجربه خواهد نمود. و غرض اهل بیت(علیهم السلام) از این همه توصیه آن است که این حالت در شیعیان پدیدار گردد. چرا که فواید فروانی در این حالت عاشقانه است. همین حالت عاشقانه است که شهدای کربلا را در برابر لشکری سی هزار نفره پایدار کرده بود. همین حالت است که باعث می شد سربداران شعار دهند:« سر به دار می دهیم، تن به ذلّت نمی دهیم». همین حالت است که باعث می شود حسین فهمیده نارنجک به خود ببندد و زیر تانک دشمن رود. همین حالت است که شهید چمران درست می کند. شما اگر کتابهای شهید چمران را بخوانید، این شیدایی را به وضوح در نوشته های او می بینید. آنچه یک دکترای فیزیک پلاسما را از آمریکا به لبنان و از لبنان به ایران، و از مجلس شورای اسلامی به جبهه های حقّ علیه باطل می کشد همین شیدایی شگفتی ساز است. آنچه باعث می شود بسیجی ما با اختیار خویش پا در میدان مین بگذارد تا راه باز کند، همین حالت عاشقی و شیدایی است. آنچه باعث می شود مادر دو شهید، فرزند سومش را هم به جبهه بفرستد، همین حالت عاشقی است. آنچه گروه اندکی به نام حزب الله لبنان را در برابر قوی ترین ارتش منطقه شیر غرّان کرده، همین حالت عاشقی است. و ... .

د- جامعه سازیهنگامی که مجالس عزاداری در جامعه عمومیت یابد، با شور افکنی و بالندگی خاصی که دارد، آموزه های سعادت آفرین خود را به فضای جامعه عرضه می دارد و انسان ها را در جهت تحقق آرمان های اهل بیت (علیهم السلام) مخصوصا نهضت عاشورا در جامعه می کشاند، چنان که عامل برجسته در پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، از شور و نشاطی بود که مردم از مجالس عزاداری سیدالشهداء (علیه السلام)، حاصل می کردند.ه- انتقال دهنده فرهنگ شیعیمراسم عزاداری، به دلیل قالب خاص خود و شورافکنی که دارد، یکی از عوامل برجسته ای است تا آموزه های عملی ائمه اطهار (علیهم السلام) به نسل های آینده منتقل شود، همچنان که همه ما از دوران کودکی با شرکت در مجالس سوگواری سیدالشهداء (علیه السلام) با آن حضرت آشنا شدیم، به طوری که با یاد او، پیامش برای ما زنده می شود، شور حرکت در مسیر او برایمان ایجاد می شود. عزاداری، یک پیوند روحی با راه ائمه معصوم (علیه السلام) است و پیوستگی پایداری را با آنان برقرار می کند که گذشت اعصار نمی تواند بین آنان جدایی افکند.از این رو امام خمینی (ره) بارها می فرمود: «این محرم و صفر است که اسلام را نگه داشته است.»

یا در جایی دیگر فرمودند:

«خطاى یزید این نبود که سید الشهدا را کشته، این یکى از خطاهاى کوچکش بود، خطاى بزرگ این بود که اسلام را وارونه‏اش کرده بودند، و سید الشهدا به داد اسلام رسید، سید الشهدا اسلام را نجات داد. روضه سید الشهدا براى حفظ مکتب سید الشهدا است. آن کسانى که مى‏گویند روضه سید الشهدا را نخوانید اصلًا نمى‏فهمند مکتب سید الشهدا چه بوده و نمى‏دانند یعنى چه؛ نمى‏دانند این گریه‏ها و این روضه‏ها حفظ کرده این مکتب را. الآن هزار و چهار صد سال است که با این منبرها و با این روضه‏ها و با این مصیبتها و با این سینه‏زنیها ما را حفظ کرده‏اند؛ تا حالا آورده‏اند اسلام را. این عده از جوانهایى که این طور نیستند که سوء نیت داشته باشند خیال مى‏کنند حالا باید ما حرف روز بزنیم! حرف سید الشهدا حرف روز است، همیشه حرف روز است، همیشه حرف روز را سید الشهدا آورده است دست ماها داده و سید الشهدا را این گریه‏ها حفظ کرده است و مکتبش را، این مصیبتها و داد و قالها حفظ کرده؛ این سینه‏زنیها و این دستجات، و عرض مى‏کنم اینها حفظ کرده. اگر فقط مقدّسى بود و توى اتاق و توى خانه مى‏نشست براى خودش و هى زیارت عاشورا مى‏خواند و تسبیح مى‏گرداند، نمانده بود چیزى، هیاهو مى‏خواهد.»(صحیفه امام ج8 ص527)

و- حفظ مکتبزنده داشتن یاد و تاریخ پرشکوه نهضت حسینى، که الهام بخش روح انقلابى و ستم ستیزى است. یعنى احیا و زنده داشتن نهضت عاشورا موجب زنده نگه‏داشتن و ترویج دائمى مکتب قیام و انقلاب در برابر طاغوت‏ها و تربیت کننده و پرورش دهنده روح حماسه و ایثار است. یعنى: عزادارى براى اهل بیت(علیهم السلام): موجب احیاى یاد و نام آنها و در کنار آن فرهنگ و مکتب و هدف آنان است. به عبارت دیگر در شکل یک پیوند روحى راه آنان به جامعه الهام گشته و پیوستگى پایدارى بین پیروان مکتب و رهبران آن برقرار مى‏سازد و دیگر گذشت قرون و اعصار نمى‏تواند بین آنان جدایى افکند. همین مسأله موجب نفوذ ناپذیرى امت از تأثیرات و انحرافات دشمنان مى‏گردد و مکتب را هم چنان سالم نگه مى‏دارد و یا تحریفات و اعوجاجات را به حداقل مى‏رساند. از همین‏روست که استعمارگران براى نابودى ملل اسلامى مى‏کوشند رابطه آنان را با تاریخ پر افتخار صدر اسلامى قطع نمایند تا با ایجاد این خلاء زمینه القاى فرهنگ خود را فراهم آورند. اینها از آثار اجتماعى عزادارى است و آثار روانى و تربیتى دیگرى نیز دارد.حضرت امام(ره) در این رابطه می فرمایند:

«هر مکتبى هیاهو مى‏خواهد، باید پایش سینه بزنند، هر مکتبى تا پایش سینه زن نباشد، تا پایش گریه کن نباشد، تا پایش توى سر و سینه زدن نباشد، حفظ نمى‏شود. اینها اشتباه مى‏کنند، بچه‏اند اینها! نمى‏دانند که این نقش روحانیت و نقش اهل منبر چى هست در اسلام، خودتان هم شاید خیلى ندانید! این نقش یک نقشى است که اسلام را همیشه زنده نگه داشته، آن گُلى است که هى آب به آن مى‏دهند زنده نگه داشته، این گریه‏ها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را؛ این ذکر مصیبتها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را. ...

همین گریه‏ها نگه داشته این مکتب را تا اینجا و همین نوحه‏سرایى‏ها، همینهاست که ما را زنده نگه داشته، همینهاست که این نهضت را پیش برده، اگر سید الشهدا نبود، این نهضت هم پیش نمى‏برد، سید الشهدا همه جا هست: کُلُّ أرضٍ کربلا «1». همه جا محضر سید الشهدا است، همه منبرها محضر سید الشهدا است، همه محرابها از سید الشهدا است.

اگر سید الشهدا نبود، یزید و پدرش و اعقابشان اسلام را مَنْسى‏ کرده بودند. اگر نسیان نشده بود، یک رژیم طاغوتى در خارج منعکس شده بود. معاویه و یزید یک رژیم اسلامى را رژیم طاغوتى داشتند معرفى مى‏کردند. اگر سید الشهدا نبود، این رژیم طاغوتى را اینها تقویت مى‏کردند؛ به جاهلیت برمى‏گرداندند. اگر حالا من و تو هم مُسلم بودیم، مُسلم طاغوتى بودیم! نه مُسلم امام حسینى. امام حسین نجات داد اسلام را. ما براى یک آدمى که نجات داده اسلام را و رفته کشته شده هى سکوت کنیم؟ ما هر روز باید گریه کنیم، ما هر روز باید منبر برویم براى حفظ این مکتب، براى حفظ این نهضتها؛ این نهضتها مرهون امام حسین- سلام اللَّه علیه- هست. نمى‏فهمند اینها! بچه‏اند اینها، سوء نیت ندارند. بله خوب، ممکن است بعضى از آنها هم سوء نیت داشته [باشند] بعضیها هم روى نقشه کار بکنند همان طورى که زمان رضا خان.»(صحیفه امام ج8 ص528)

همچنین ایشان در جای دیگری می فرمایند:

«شاید غربزده‏ها به ما مى‏گویند که «ملت گریه» و شاید خودیها نمى‏توانند تحمل کنند که یک قطره اشک مقابل چقدر ثواب است. یک مجلس عزا چقدر ثواب دارد. نتوانند هضم کنند و نتوانند هضم کنند آن چیزهایى که براى ادعیه ذکر شده است و آن ثوابهایى که براى دو سطر دعا ذکر شده است. نمى‏توانند این را ادراک کنند و هضم کنند. جهت سیاسى این دعاها و این توجه به خدا و توجه همه مردم را به یک نقطه، این، این است که یک ملت را بسیج مى‏کند براى یک مقصد اسلامى. مجلس عزا نه براى این است که گریه کنند براى سید الشهدا و اجر ببرند- البته این هم هست و دیگران را اجر اخروى نصیب کند- بلکه مهم، آن جنبه سیاسى است که ائمه ما در صدر اسلام نقشه‏اش را کشیده‏اند که تا آخر باشد و آن، این [که‏] اجتماع تحت یک بیرق، اجتماع تحت یک ایده و هیچ چیز نمى‏تواند این کار را به مقدارى که عزاى حضرت سید الشهدا در او تأثیر دارد، تأثیر بکند.

شما گمان نکنید که اگر این مجالس عزا نبود و اگر این دستجات سینه زنى و نوحه‏سرایى نبود، 15 خرداد پیش مى‏آمد. هیچ قدرتى نمى‏توانست 15 خرداد را آن طور کند، مگر قدرت خون سید الشهدا. و هیچ قدرتى نمى‏تواند این ملتى که از همه جوانب به او هجوم شده است و از همه قدرتهاى بزرگ براى او توطئه چیده‏اند، این توطئه‏ها را خنثى کند، الّا همین مجالس عزا.»(صحیفه امام ج16 ص346)