موضوع: «جای خالی یاس» ایام فاطمیه تسلیت باد

جدایی‌ناپذیری قرآن و عترت

مطلب سوم آن است اگر کسی بخواهد به ذات اقدس الهی راه پیدا کند و از او فیض بگیرد، باید از مسیر قرآن و عترت بگذرد که همین صراط مستقیم است؛ بقیه کجراهه است و راه نیست و این قرآن و عترت تار و پود یک حبل متین‌اند؛ دو حبل نیست، دو طناب نیست تا کسی بگوید «حسبنا کتاب الله»(بحارالانوار، ج۲۲، ص۴۷۳)؛ «البخاری و مسلم فی خبر أنه قال عمر: النبی قد غلب علیه الوجع وعندکم القرآن حسبنا کتاب الله…».) یا کسی بگوید «حسبنا العتره» اینها تار و پود یک طناب‌اند.
اگر کسی قرآن را گرفت، هیچ راهی ندارد جز پذیرش ولایت عترت و اگر کسی عترت مدار و ولایت پذیر بود، هیچ راهی ندارد جز پذیرش معارف قرآن کریم و همان‌طوری که همه معارف قرآن را ذات اقدس الهی تدوین و تضمین کرده است، صدر و ساقه این کتاب کلام خداست، انسان کامل به نام عترت طاهرین صدر و ساقه اینها محبت خداست، معرفت خداست، در قلب اینها چیزی جز محبت الهی نیست.

Ip

ضرورت توسل به عترت

آیات پر برکت سوره «هل أتی» که قبلاً خوانده شد، با این تحلیل روشن می‌شود که ضمیر «حُبِّهِ» به الله بر می‌گردد، نه به طعام؛ «وَیطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکیناً وَیتِیماً وَأَسِیراً»؛(انسان/ ۸) نه «علی حب الطعام». اینها جزء مقربان‌اند که فوق ابرارند؛ در حرم امن مقربان الهی غیر از محبوب حقیقى، موجودی راه ندارد. اگر قلب اینها به حب خدا متیم شد و اگر طبق بیان نورانی امام سجاد(علیه‌السلام) در دعای ابوحمزه ثمالى، صدر و ذیل قلب اینها مملو از محبت الهی بود، هرگز اینها به خود علاقه ندارند؛ چه رسد به نان و گندم نیازمند و علاقه‌مند باشند تا ضمیر «حُبِّهِ» به طعام برگردد «و یطعمون الطعام علی حب الله» و اگر کلمه الله قبلاً مطرح نشد، چون روشن بود و بین‌الرشد است نیازی به یاد او ندارد. گاهی ضمیر در اول آیه قرار می‌گیرد و به خدای سبحان برمی‌گردد، آن ضمیر ضمیر شأن نیست، به خدا برمی‌گردد؛ خدا غایب نیست تا کسی بگوید که قبلاً نامی از او برده نشد.
بنابراین، این وجود مبارک مثل خود قرآن کریم، صدر و ساقه هویت و هستی اینها را محبت و معرفت الهی تضمین کرده است. اگر راه غیر از این نیست و سایر سالکان باید این راه را طی کنند، چاره‌ای جز شفاعت و وسیله و توسل نیست.

اهمیت خطبه فدکیه

خطبه فدکیه را حوزه علمیه باید درس بدهد؛ طلاب باید آن را به صورت درس بخوانند. همان طوری که عده‌ای حافظ قرآن‌اند، حافظ نهج‌البلاغه‌اند، عده‌ای هم بکوشند این خطبه را حفظ کنند و به صورت درس بخوانند، البته درس این خطبه نظیر دروس دیگر آسان نیست. شما اگر در خدمت این خطبه باشید، می‌بینید آن معارف عمیق نهج‌البلاغه که جزء مشکلات نهج‌البلاغه است و جزء غرر خطبه‌های توحیدی نهج‌البلاغه است که وجود مبارک امیرالمؤمنین(علیه السلام) در دوران خلافت، یعنی ۲۵ سال بعد از شهادت این بانو ایراد کرد، آن غرر و خلاصه و متن و عصاره آن خطبه‌های عمیق نهج‌البلاغه در خطبه نورانی وجود مبارک فاطمه(علیها آلاف التحیه و الثناء) آمده است. حضرت در جریان بازگرداندن فدک یک خطبه‌ای دارد و یک خطابه‌اى؛ در آن «خطابه» مسئله بازگرداندن فدک و مسائل سیاسی و اجتماعی و مسئله ظلمی که بر آن حضرت رفته مطرح است اما در آن «خطبه» که قبل از خطابه ایراد کرد حمد خدا، تشریح اسمای حسنای خدا، ازلیت خدا، ابدیت خدا، سرمدیت خدا و کم کم می‌رسد به اینکه این خاندان وسیله الهی‌اند؛ آن خطبه محتوایش فقط بحث‌های فلسفی و کلامی و عرفانی است و دیگر هیچ. خطبه حضرت مسائلی دارد [و] خطابه حضرت احکامى. مسائل سیاسی را در آن خطابه بیان کرد [و] مسائل حکمی و کلامی را در آن خطبه تشریح نمود. با تشریح آن خطبه‌ها، گوشه‌هایی از آن خطبه روشن می‌شود که شبهه صاحب المنار و سایر متفکران وهابی یا احیاناً کسانی که در توسل و استشفا و شفیع گرفتن شبهه‌ای دارند همه اینها برطرف خواهد شد.

حضرت صادق(علیه السلام) می‏فرماید:
«فاطمه(سلام الله علیها) بعد از پدرش هفتاد و پنج روز زنده بودند، در این‏ دنیا بودند و حزن و شدت بر ایشان غلبه داشت; و جبرئیل امین ‏می‏آمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عرض می‏کرد و مسایلی ازآینده نقل می‏کرد.» ظاهر روایت این است که در این هفتاد و پنج‏روز مراوده‏ هایی بوده است; یعنی رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده‏ است... البته آن وحی به معنای آوردن احکام، تمام شد به رفتن‏ رسول اکرم....
در هر صورت، من این شرافت و فضیلت را از همه فضایلی که برای‏ حضرت زهرا ذکر کرده‏ اند: با این که آنها هم فضایل بزرگی است‏ این فضیلت را من بالاتر از همه می‏دانم که برای غیرانبیاعلیهم السلام آن هم نه همه انبیا، برای طبقه بالای انبیا وبعضی اولیایی که در ربته آنهاست، برای کسی دیگر حاصل‏ نشده.(امام خمینی، ۱۱/۱۲/۶۴)
امام خمینی(ره) عاشق خدا بود وشیدای حق. دلداده رسالت‏ بود و جرعه نوش کوثر ولایت. یاد و نام‏ مادرش زهرای اطهر برایش دل انگیز بود و شورآفرین. تقدیر نیزاین دوستداری و جذبه ولایی را زیبا و نیک به هم پیوند داد ومیلاد فرزند را قرین تجلی نور فاطمی در بیستم جمادی الثانی قرار داد. کتاب «مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه‏»، پرتوی‏از شیدایی و مهر ولایی اوست و سخنان فوق جلوه شکوه مندی از مهرو معرفت مقام فاطمی.

امام(ره) با نقل روایتی معتبر از اصول کافی به عظمت معنوی ‏فاطمه(سلام الله علیها) که همان محدثه بودن است اشاره می‏کند و آن رامهمترین فضیلت‏ بانوی نمونه اسلام می‏شمارد. فضیلتی که جز برای‏ طبقه اول انبیاء برای دیگری حاصل نشده است. گفتگو با جبرئیل‏ به مدت هفتاد و پنج روز و سخن گفتن با فرشتگان که به خاطرمکرمت و عظمت فاطمی به حضورش می‏شتافتند. امام صادق(علیه السلام) در پاسخ‏ فردی که می‏پرسد: محدث چیست؟ می‏فرماید: «یاتیه ملک فینکت فی‏قلبه کیت و کیت‏».
محدثه کسی است که فرشته به سویش می‏آید و به قلب او لطایف ونکات آسمانی را یاد آور می‏شود.
امام باقر(علیه السلام) می‏فرماید: محدث کسی است که فرشته را نمی‏بیند;اما سخن او را در بیداری می‏شنود.
وجود فردی که محدث و گوش فرادهنده به حدیث فرشتگان باشد، مورداتفاق تمامی دانشمندان شیعه و سنی است. و از اختصاصات شیعه‏ شمرده نمی‏شود. مرحوم علامه امینی در بحث «المحدث فی الاسلام‏»نصوص فراوانی از اهل سنت ذکر می‏کند که وجود محدث راپذیرفته‏ اند و بر افرادی تطبیق کرده‏ اند.
البته شیعه موارد تطبیقی آن را قبول نکرده، مصادیق و جلوه ‏های‏ آن را در عترت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه معصومین‏ علیهم السلام می‏داند;ولی متون مزبور بیانگر این است که شیعه در مساله وجود محدث‏ در اسلام تنها نیست و دیگر فرق اسلامی نیز آن را پذیرفته‏ اند. ازطرفی، پذیرفتن وجود انسانهایی مورد خطاب فرشتگان به معنای‏ نبوت و پیامبری نیست. حمران ابن اعین می‏گوید: امام باقر(علیه السلام) به‏من فرمود که علی(علیه السلام) محدث بود. من آن را برای یاران خویش نقل‏ کردم. آنان پرسیدند:

چه کسی با او گفتگو می‏کرد؟ پاسخی نداشتم. به سوی امام باقر(علیه السلام)
برگشتم و پرسش را به وی عرضه داشتم.
حضرت فرمود: فرشته با او سخن می‏گفت. گفتم منظورتان این است که‏ پیامبر بود؟
حضرت دست‏ خود را حرکت داد و فرمود: خیر، آنان همانند کسانی‏ اندکه همراه حضرت سلیمان و حضرت موسی بودند و یا مثل ذوالقرنین‏ شمرده می‏شوند.
امام صادق(علیه السلام) نیز در پاسخ به این پرسش می‏فرماید: خیر، پیامبرنیستند. آنها از علمایند، همانند ذوالقرنین در علم خویش.
در اصول کافی، در باب فرق بین رسول و نبی و محدث، نیز به این‏مطلب تصریح شده است. امام باقر و امام صادق‏ علیهما السلام پس ازبیان اینکه امام «محدث‏» و مورد گفتگو و خطاب فرشتگان است،می‏فرماید:
«لقد ختم الله بکتابکم و ختم بنبیکم الانبیاء.» با قرآن‏ کتابهای آسمانی پایان یافت و با حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) پیامبری به آخررسید.
بدین ترتیب، «محدث‏» هرگز به معنای نبوت و پیامبری نیست.
دراین راستا امام خمینی(ره) می‏فرماید: البته آن وحی به معنای‏ آوردن احکام، تمام شد به رفتن رسول اکرم(صلی الله علیه وآله).
در باره حضرت صدیقه در روایات، دو جهت گفتگو مطرح شده است:
یکی گفتگو با فرشتگان و دیگری حضور جبرئیل نزد آن حضرت.
حضرت امام صادق(علیه السلام) می‏فرماید: «فاطمه بنت رسول الله(صلی الله علیه وآله) کانت‏ محدثه و لم تکن نبیه‏» فاطمه دختر رسول خدا، محدثه بود نه‏ پیامبر.
سپس در ادامه توضیح می‏دهد که فاطمه را از این جهت محدثه‏ نامیده‏ اند که فرشتگان از آسمان بر او نازل می‏شدند و همان گونه‏ که با مریم دختر عمران گفتگو داشتند، با او چنین سخن می‏گفتند:
«یافاطمه، خدای متعال تو را پاک گردانید و از میان تمام زنان‏ عالم برگزید.» شبی حضرت صدیقه(سلام الله علیها) به فرشتگان فرمود: آیا آن‏زن که از جمیع زنان عالم برتر است، مریم دختر عمران نیست؟

جواب دادند: نه، مریم فقط سیده زنان عالم در زمان خویش بود;ولی خدای تعالی تو را بزرگ بانوان جهان در تمام زمانها ازاولین و آخرین قرار داده است. روایتی که امام خمینی از آن یادکرده، چنین است:
«ان فاطمه مکثت‏ بعد رسول الله خمسه و سبعین یوما و قدکان‏ دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئل یاتیها فیحسن و یخبرهابما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی یکتب ذالک فهذا مصحف‏ فاطمه.» فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) بیش از هفتاد وپنج روز زنده نماند. داغ پدر اندوهی سخت‏ بر قلبش وارد ساخته‏ بود; به این جهت جبرئیل پی‏ در پی به حضورش می‏آمد و او را درعزای پدر تسلیت می‏گفت.خاطر غمین زهرا را تسلی می‏بخشید و ازمقام و منزلت پدرش، حوادثی که بعد از رحلت او بر فرزندانش‏ وارد می‏گردید، خبر می‏داد. امیرمومنان(علیه السلام) آنچه جبرئیل می‏گفت‏ به‏ رشته تحریر در می‏آورد. مجموع این سخنان «مصحف فاطمه‏» را شکل‏ می‏دهد.
این جهت نیز به شان و منزلت نبوت ارتباط ندارد; زیرا در قرآن‏کریم از حضرت مریم و سخن گفتن جبرئیل با او یاد می‏کند. بااینکه آن حضرت پیامبر نبود. امام خمینی در این زمینه می‏نویسد:
در قرآن کریم آیاتی هست که دلالت می‏کند بر آنکه اشخاصی که‏ پیغمبر نبودند، ملائکه; بلکه جبرئیل را دیدند و با او سخن‏ گفتند. ما نمونه‏ ای از آن را اینجا یاد می‏کنیم: (اذ قالت‏الملائکه یا مریم ان الله اصطفیک و طهرک واصطفیک علی نساءالعالمین) (سوره آل عمران، آیه ۴۲) یعنی چون ملائکه گفتند به‏ مریم که خدا تو را برگزیده و پاکیزه کرده و فضیلت داد برزنهای جهان، پس از آن خدای تعالی حکایت مریم را نقل می‏کند از«آیه ۴۴» بسیاری از حالات عیسی مسیح و معجرات او را ملائکه‏ برای مریم نقل می‏کند و از غیب به او اخبار می‏دهند; و در سوره‏ مریم (آیه ۱۷) می‏گوید: (فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشراسویا); و قضیه مراوده ملائکه و جبرئیل با مریم در بسیاری ازآیات قرآن مذکور است و خبرهایی که از غیب به او دادند، خداوندنقل می‏کند.

آمدن جبرئیل نزد حضرت صدیقه از عظمت و تعالی روحی و اوج معنوی‏ آن بزرگوار حکایت می‏کند; زیرا در باره کیفیت ایجاد رابطه‏ جبرئیل و فرشتگان با انسان دو نظریه است. نظریه ‏ای که فلاسفه‏ برآن تاکید دارند، این است که می‏گویند: انسان تا در طبیعت وماده است، در حجاب است و نمی‏تواند به ملا اعلی دست‏ یابد. همین‏که خود را از معاصی و لذات و تعلقات نفسانی آزاد ساخت، نورمعرفت و ایمان به خدا و ملکوت اعلی در قلبش تجلی می‏کند.
این نور در بالاترین مرتبه خویش همان جوهر قدسی است که دراصطلاح فلاسفه عقل فعال و در زبان شریعت نبوی روح قدسی نامیده‏ می‏شود. با ظهور این نور، آنچه در آسمانها و زمینهاست ‏برایش‏ روشن می‏گردد. و حقایق اشیا را می‏بیند، همان گونه که نور مادی‏را در صورتی که حجاب نباشد مشاهده می‏کند. در این زمینه به‏ آیاتی نیز استشهاد شده است; برای نمونه خداوند می‏فرماید:
(و طبع علی قلوبهم فهم لایفقهون) بر دلهای آنها مهر زده شده،پس آنان چیزی نمی‏فهمند.
(بل ران علی قلوبهم ماکانوا یکسبون) گناهانی که انجام دادندبر دلهای آنان غلبه کرده است.
پس از آنکه فرد از این حجابها دور شد، باطن او معراج معنوی‏ خویش را آغاز می‏کند; سر ملکوت بر او آشکار شده، آیات بزرگ‏ خداوند را مشاهده می‏کند. چنانکه خداوند می‏فرماید:
(لقد رای من آیات ربه الکبری) سپس همین روح قدسی در روح بشری‏ و دنیایی‏ اش تاثیر می‏ نهد. و حقایقی که شهود کرده، در حواس‏ ظاهری مانند بینایی و شنوایی متمثل آشکار می‏سازد. بدین ترتیب،شخص حقایق ملکوتی را، که در آن عالم حقیقی خارجی و مشخص است،به صورت محسوس مشاهده می‏کند.
بر اساس این نظریه، تکامل و عروج معنوی و روحی انسان سبب‏ ارتباط با حقایق ملکوت می‏شود.

نظریه دوم این است که روح ولی یا پیامبر سبب نزول فرشتگان‏ نیست، بلکه خداوند فرشته را مامور می‏کند در پیشگاه ولی خداقرار بگیرد و مسایل را بازگوید. ظواهر ادله نیز بر درستی این‏نظر گواهی می‏دهد. بر اساس این نظریه، تا ظرفیت معنوی و تناسب‏ روحی کامل بین ولی الهی و فرشته نباشد، این نزول ممکن نخواهدشد. قرآن کریم در این زمینه می‏فرماید:
(الله اعلم حیث‏یجعل رسالته) (انعام، ۱۲۴) خداوند آگاه‏تر است‏که پیامبری و رسالت‏خویش را در کدامین جایگاه قرار دهد.
در شان نزول این آیه می‏خوانیم که: ولید ابن مغیره می‏گفت: چون‏ ثروتمند هستم و سن بیشتری دارم، باید بر من وحی نازل شود.
خداوند متعال می‏فرماید: شایستگی‏ها را خداوند می‏داند. برای این‏در آیه دیگر صبر و یقین را عامل وصول به مقام امامت معرفی‏ می‏نماید و می‏فرماید:
(و جعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا لما صبروا و کانو بآیاتنایوقنون) (سجده، ۳۴) از آنان پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان‏ما هدایت می‏کنند; و این بدان سبب است که آنان صبر پیشه کردندو به آیات ما یقین داشتند.

امام خمینی(ره) در این زمینه می‏فرماید: مساله آمدن جبرئیل‏ برای کسی یک مساله ساده نیست. خیال نشود که جبرئیل برای‏ هرکسی می‏آید و امکان دارد بیاید. این یک تناسب لازم است‏ بین‏ روح آن کسی که جبرئیل می‏خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح‏ اعظم است. چه ما قابل بشویم به این که قضیه تنزیل، تنزل‏ جبرئیل، به واسطه روح اعظم خود این ولی است‏ یا پیغمبر است، اوتنزیل می‏دهد او را و وارد می‏کند تا مرتبه پایین یا بگوییم که‏ خیر، حق تعالی او را مامور می‏کند که برو و این مسایل را بگو.
چه آن قسم بگوییم که بعضی اهل نظر می‏گویند. و چه این قسم‏ بگوییم که بعض از اهل ظاهر می‏گویند تا تناسب ما بین روح این‏ کسی که جبرئیل می‏آید پیش او و بین جبرئیل که روح اعظم است‏ نباشد امکان ندارد این معنا... . این فضیلت را من بالاتر ازهمه می‏دانم که برای غیر انبیاعلیهم السلام آن هم نه همه انبیابرای طبقه بالای ابیناعلیهم السلام و بعضی از اولیایی که دررتبه آنها هست، برای کسی دیگر حاصل نشده.
امید آنکه پرتوی از فیض کوثر قرآن صدیقه طاهره دل و جانمان راروشن سازد و با شناخت هرچه بیشتر آن بانو، گلواژه‏های تقوا وایمان را در اجتماع خویش متجلی سازیم.