موضوع: جوان در انديشه امام صادق (علیه السلام )

نگاه مهربان امام صادق عليه‌السلام به جوانان، همراه با بزرگداشت شخصيت، تکريم استعدادها و صلاحيت‌ها، احترام به نيازها و توجه به قلب‌هاي پاک و زلال آنان همراه بود و اقبال جوانان به سوي امام عليه‌السلام، نتيجه عملکرد و رفتار متين، محبت‌آميز، حکيمانه و سرشار از خلوص و عاطفه آن حضرت بود؛ بدان حد که سخنش بر دل آنان مي‌نشست؛ زيرا گرايش جوان به خوبي، نيکي و زيبايي، بيشتر و سريع‌تر از ديگران است؛ پديده‌اي که امام بدان اشاره نموده، فرمود: جوانان زودتر از ديگران به خوبي‌ها روي مي‏آورند. رفتار و سخن امام صادق عليه‌السلام، ترجمان حقيقي اين گفته رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله است که فرمود: سفارش مي‏کنم شما را که با جوانان، به خوبي و نيکويي رفتار کنيد؛ زيرا آنان، نازک دل و عاطفي‌ترند.
امام ضمن توجه به روح لطيف و احساس آرماني جوانان، ياران و نزديکان خود را نيز به دقت و توجه در اين نکات رهنمون مي‏ساخت. يکي از ياران امام به نام «مؤمن طاق» براي پيام¬رساني و تبليغ دين، مدتي را در شهر بصره گذراند؛ وقتي وي به مدينه بازگشت، خدمت امام صادق عليه‌السلام رسيد، حضرت از او پرسيد: به بصره رفته بودي؟
گفت: آري!
فرمود: اقبال مردم را به دين و ولايت چگونه ديدي؟
گفت: به خدا اندک است؛ مي‏آيند ولي کم!
فرمود: جوانان را درياب؛ زيرا آنان به نيکي و خير، از ديگران پيشتازترند.

منشور جوان

جواني، «نسيم رحمت» و فرصتي نيکوست که بايد به خوبي از آن بهره جست و با زيرکي، ذکاوت و تيزبيني، آن نعمت خدادادي را پاس داشت؛ زيرا اين فرصت، «ربودني» و «رفتني» است و ضايع ساختن آن، چيزي جز غم، اندوه و پشيماني را براي دوران پس از آن، به ارث نمي‌گذارد.
زندگي، کوتاه است و راهکار، دراز و فرصت، زودگذر! تنها سرمايه گرانبهاي ما وقت است که بازگشتي ندارد، از اين رو، بزرگ‌ترين فن بهتر زيستن، بهره جستن از فرصت‌هاي بي¬نظيري است که مي‏گذرند. اين سخن امام صادق عليه‌السلام را بايد جدي گرفت که فرمود: به هر کس فرصتي دست دهد و او به انتظار به دست آوردن فرصت کامل، آن را تأخير اندازد، روزگار همان فرصت را نيز از او بربايد؛ زيرا کار ايام، بردن است و روش زمان، از دست رفتن.

رنگ خدا

آدمي با ورود به دوران جواني به دنبال «هويت» جديدي است؛ آن احساس نسبتاً پايدار از يگانگي خود و از اين که «من که هستم و که بايد باشم»؟ و دست‌يابي به آن، به فرد امکان مي‏دهد که ارتباطات خود را با خويشتن، خدا، طبيعت و جامعه، تنظيم کند. در اين مرحله هويت‌يابي، نقش «آگاهي و بينش»، بسيار مؤثر و کارساز است و بر «رفتار و عمل»، پيشي دارد. در اين دوران، ممکن است سرگرداني در هويت، سبب شود که جوان نسبت به کيستي خود و نقش اجتماعي خود دچار ترديد شود و اين شک ضمن بر هم زدن هماهنگي و تعادل رواني، او را به «بحران هويت» بکشاند؛ بحراني که سبب شود جوان به پيرامون اهداف بلندمدت، انتخاب شغل، الگوهاي رفاقت، رفتار و تمايل جنسي، تشخيص مذهبي، ارزش‌هاي اخلاقي و تعهد گروهي، با ترديد و شک نگاه کند.
در شکل‌دهي هويت، «معرفت ديني»، نقش مهمي را ايفا مي‏کند و دين مي‏تواند تکيه گاه جوان و رهايي دهنده او از اين بحران باشد؛ البته «دانش» و «کار و تلاش» نيز در ساماندهي هويت او کارساز است.
بنابراين، جوان بايد رنگ خدايي گيرد؛ تا هويتش خدايي گردد و «دين»، همان رنگ خداست که همگان را بدان دعوت مي‏کنند. دين به انگيزة جوان در بنا و آراستن هويت او، پاسخ مي‏دهد؛ زيرا آدمي داراي عطشي است که فقط با پيمودن راه خدا فرو مي‏نشند.
از اين رو، امام صادق عليه‌السلام، يادگيري بايدها و نبايدها و انديشه‏هاي سبز دين را از ويژگي‌هاي دوران جواني مي‌داند و گاهي نسبت به آن دسته از جواناني که «علم دين» نمي دانند و در پي آن نمي‌روند، رنجيده خاطر مي‌گردد.

قرائت معتبر دين

در عصر امام صادق عليه‌السلام فراي از رواج مکاتب الحادي و هجوم انديشه‌هاي يوناني و ايجاد نهضت ترجمه، ديدگاه‌ها و نظريات گوناگوني در چارچوب «قرائت‌هاي ديني» طرح گرديد و حتي برخي از ارباب فرق که خود مدتي در محضر پيشواي ششم شاگردي کرده بودند، به طرح ديدگاه خويش به عنوان ديدگاه برتر و صواب پرداختند و در مقابل منادي، احياگر و متولي قرائت حقيقي دين، يعني امام صادق عليه‌السلام، ايستادگي کردند و گروهي را به سمت خود کشاندند. امام در برخورد با اين ديدگاه‌ها، خود به افشاي آنها پرداخت و از سوي ديگر به تربيت شاگرداني همت گمارد؛ تا آنان در عرصه‌هاي مناظره و گفت‌وگو، به يافته‏هاي ايشان پاسخ گويند. نکته‌اي که بسيار دل امام را مي‏آزرد، توطئه جذب جوانان از سوي اين فرقه‏هاي منحرف، اما مدعي اسلام بود. امام صادق عليه‌السلام جوانان را از گرايش به اين فرقه‏ها برحذر مي‏داشت و مي‏فرمود: بر جوانانتان از غلات برحذر باشيد؛ تا آنها را به فساد نکشانند؛ جوانان را دريابيد و به آنان حديث و دين بياموزيد؛ پيش از آن که مرجئه بر شما پيشي گيرند.

رسم رفاقت

دوست خوب، يکي از سرمايه‏هاي بزرگ زندگي و از عوامل خوشبختي آدمي است و انسان در انس با دوست، احساس مسرت مي‏کند و شادماني و نشاط را در گرو همنشيني با رفيق مي‏داند.
«رفيق شايسته»، براي جوان، جايگاه خاص خويش را دارد و اهميت آن به گونه‏اي است که در شکل¬دهي شخصيت او، نقش بزرگي ايفا کرده، اولين احساسات واقعي نوع¬دوستي را در وي ايجاد مي‏کند. «دوست آيينه تمام نماي دوست» است و به فرموده امام صادق عليه‌السلام: «کسي که ببيند دوستش روش ناپسندي دارد و او را بازنگرداند، با آنکه توان آن را دارد، به او خيانت کرده است.»
اگر جوان پرنشاط جامعه ما، هندسه شخصيت و هويت خود را در پرتو معارف اين امام عليه‌السلام ترسيم کند، در مسير تحقق آرمان جامعه ديني و مدينه آرماني اهل بيتعليهم‌السلام، گام برخواهد داشت.
منابع:
1. اسماعيل بيابانگرد، روانشناسي نوجوان.
2. اصول کافي، ج 2.
3. قمي، سفينه‌البحار، ج 2.

محمدباقر پوراميني
پرسمان