موضوع: • چرا بعضي از آدمها هميشه دروغ مي*گويند چه عواملي باعث مي*شود كه دروغ بگويند؟

هيچ انساني فطرتاً دروغگو نيست، بلكه دروغگويي را از محيط خود، يعني خانواده، مدرسه، دوستان و به طوركلّي اجتماعي كه در آن زندگي مي*كند ياد مي*گيرد. اين خوي ناپسند به مرور زمان تبديل به عادت شده و گاه كل شخصيّت فرد را پوشش مي*دهد، بنابراين دروغگويي افراد، هم از نظر علّت و زمينة پيدايش، و هم از نظر ميزان و شدّت و ضعف با يكديگر متفاوت است، امّا بهترين عواملي كه باعث دروغگويي در افراد مي*شود عبارتند از:
1. الگوهاي نامناسب:
يكي از عواملي كه باعث مي*شود افراد به خصوص كودكان و نوجوانان به دروغگويي عادت كنند، وجود الگوهاي نامناسب است. اگر در خانواده*اي والدين يا ديگر كساني كه با كودك و نوجوان زندگي مي*كنند دروغ بگويند، ناخودآگاه و به طور غيرمستقيم زمينة دروغگويي را براي آنان فراهم ساخته*اند. در واقع اولين درس دروغگويي را فرزندان از والدين و اطرافيان خواهند آموخت، زيرا خانواده اولين محيط تربيتي محسوب مي*شود و گفتار، رفتار و به طوركلي طرز زندگي والدين در تربيت و شكل*دهي رفتار فرزندان مؤثر است.[1] وقتي كودكان دروغگويي را از والدين ياد گرفتند، به مرور زمان جزء شخصيّت آنها شده و در بزرگسالي نيز رفتار دروغگويي در آنها ظاهر مي*شود. حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي*فرمايد: «قلب كودك همانند زمين بكر و آماده*اي است كه هر چه در آن كاشته شود پرورش مي*يابد» و دروغ بذري است كه توسط اطرافيان در اين زمين حاصل*خيز كاشته مي*شود و با آبياري و پرورش مناسب رشد مي*كند تا حدّي كه گاهي به صورت يك درخت تنومند در مي*آيد و در بزرگسالي نيز مشاهده مي*شود.
\پس نوشت:

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . براي مطالعه بيشتر در زمينة الگوپذيري فرزندان از عادتهاي ناهنجار والدين مراجعه شود: محمدعلي كريمي*نيا، الگوهاي تربيتي، پيام مهدي،1380، ص 148 ـ 130.

2. احساس حقارت و ضعف شخصيّت:
يكي ديگر از عواملي كه باعث مي*شود افراد هميشه دروغ بگويند، ضعف شخصيّت و احساس حقارتي است كه در آنها وجود دارد. افرادي كه احياناً در جهات مختلف توانايي لازم را نداشته و خود را حقير مي*ببينند، تلاش مي*كنند به هر نحوي كه ممكن است توجه ديگران را به خود جلب و ناتوانايي خود را به اين طريق جبران نمايند. از اين*رو به رفتارهاي مختلفي از جمله درغگويي دست مي*زنند. اغلب دربارة خود، ديگران و حوادث و رويدادها دروغهاي باور نكردني مي*گويند. رسول گرامي اسلام ـ صلي اللّه عليه و آله و سلّم ـ در اين*باره مي*فرمايد:* «درغگو، دروغ نمي*گويد مگر به سبب حقارتي كه در خود احساس مي*كند».[2]
3. نيازهاي ارضاء نشده:
عدّه*اي از روان*شناسان معتقدند كه دروغ نشان دهندة نيازها و تمايلات ارضاء نشدة افراد است. به هر ميزان نيازهاي ارضاء نشده در افراد بيشتر باشد، احساس كمبود در آنان بيشتر است و چون ارضاي آن نيازها به صورت طبيعي و واقعي نتوانسته است براي آنها محقق، سعي مي*كنند به صورت تخيّلي و گفتن مطالب دروغ خود را قانع سازند. اين امر در خصوص افرادي كه در زندگي*شان كمتر مورد توجّه و محبّت والدين قرار گرفته*اند، بيشتر صادق است. حتي دروغگويي در دوران بزرگسالي امكان دارد به خاطر كمبود محبّت در دوران كودكي باشد.

پی نوشت:

[2] . طبري، مستدرك الوسايل، ج2، ص 100.

4. ترس از مجازات:
يكي از مهم*ترين علل دروغگويي در كودكان و بزرگسالان ترس از مجازات، خدشه*دار شدن آبرو و جايگاه اجتماعي افراد است. افراد بزرگسال از ترس اين*كه اگر هميشه راست بگويند ممكن است موقعيت اجتماعي*شان را از دست بدهند، لذا براي حفظ آن به دروغ متوسّل مي*شوند، امّا كودكان و نوجوانان از ترس مجازات و تنبيه والدين به دروغ پناه مي*برند. مُچ*گيري و بازجويي*هاي والدين و مربيان گاه باعث مي*شود كه فرزندان و دانش*آموزان واقعيت*ها را كتمان نموده و به تحريف واقعيت*ها روي آورند. تحقيقي كه روي كودكان شش تا چهارده ساله انجام شده نيز اين مطلب را تأييد مي*كند. اين پژوهش نشان مي*دهد كه 71 درصد علّت دروغگويي افراد را ترس تشكيل مي*دهد.[3]
5. كم*عقلي:
يكي ديگر از عواملي كه باعث مي*شود افراد دروغگويي كنند، كم*عقلي آنان است. به اين معنا كه اگر تعقّل داشته باشند و پيامدهاي دروغ را درنظر بگيرند، هيچگاه دروغ نخواهند گفت. امّا وقتي مي*بينيم مرتب دروغ مي*گويند و هيچ توجّهي به پيامدهاي منفي دروغ و حكم اسلام دربارة آن ندارند، مي*دانيم كه اين افراد از نيروي تعقّل و انديشة سالم برخوردار نيستند، اميرالمومنين علي ـ عليه السّلام ـ در اين*باره مي*فرمايد: «مَا كَذَبَ عاقلٌ ؛ انسان عاقل دروغ نمي*گويد».[4]

پی نوشت:

[3] . مسروب بالايان، روان*شناسي كودك به زبان ساده، انتشارات شمس، 1370، ص 52.
[4] . غررالحكم، حرف ايميم.

برخي ازراههاي درمان دروغگويي 1. اصلي*ترين راه درمان دروغگويي اين است كه فرد دروغگو نخست در آيات و اخباري كه در مذمّت دروغ وارد شده، بينديشد تا بداند كه اگر آن را ترك نكند، هلاكت گريبان*گيرش خواهد شد و به ياد بياورد كه شخص دروغگو به تدريج ارزشمندي و آبرويش از بين رفته، پيش مردم رسوا خواهد شد.
2. توجّه داشته باشد كه اگر دروغگويي را ترك نكند، فرد دروغگو بر اثر فراموشي، در بعضي موارد، گفتة خود را تكذيب نموده، خلاف آن را بيان مي*كند و در نتيجه بين مردم رسوا مي*گردد.
در پايان لازم است به اين نكته توجّه شود كه! درمان دروغگويي احتياج به گذشت زمان دارد، زيرا از بين بردن يك رفتار زشت و جايگزين كردن خُلق*نيك و شايسته، با يك بار و چندبار امكان*پذير نيست، بايد افراد را تشويق نمود تا مدّتي به اعمال نيك و شايسته بپردازند و از كار زشت مانند دروغ دست بردارند.
منابع براي مطالعة بيشتر:
1. يوسف صديق عرباني، گوش و چشم و زبان از ديدگاه اخلاق اسلامي، نشر دانشگاه گيلان، 1375.
2. سيّد محمّد شفيعي، پرورش روح در پرتو چهل حديث، ج1، دفتر تبليغات اسلامي، 1370.
3. محمّدرضا مهدويِ كني، اخلاق عملي، نشر فرهنگ اسلامي، 1374.