موضوع: معاد در قرآن

رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله فرمود: «نماز ميزان است، هر كس حق آن را ادا كند پاداش كامل دريافت خواهد كرد.» (1)
پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «در قيامت چيزى را در ميزان اعمال بندگان نمى‏گذارند كه افضل از حسن خلق باشد.» (2)
حضرت صادق عليه‏السلام فرمود: «هر كس با اين ده چيز خدا را ملاقات كند داخل بهشت مى‏ شود: شهادت به لا اله الا الله، شهادت به رسالت حضرت محمد صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏آله و اقرار به آن‏چه از جانب خدا آورده است، برپاداشتن نماز، پرداختن زكات، روزه گرفتن ماه رمضان، حج بيت الله، قبول ولايت اولياى خدا، برائت از دشمنان خدا و اجتناب از مسكرات.» (3)
وجه دوم اين كه: ميزان عبارت باشد از نفوس مقدس پيامبران و اوصياى معصوم آنان. اين ذوات مقدس چون در علم و عمل هادى مردم هستند خود به مجموعه احكام و قوانين شريعت و ارزش‏هاى اخلاقى عمل مى‏ كنند و كمالات انسانى در آنها تجسم يافته است و مردم را به همان سوى دعوت مى‏ نمايند. به همين جهت مى‏توان عقايد، اخلاق، گفتار و كردار پيروانشان را با آنان تطبيق كرد و سنجيد بدين صورت ميزان اعمال به شمار مى ‏روند.

***

1. كافى، ج3، ص268: «قال رسول‏ اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : الصلاة ميزان، من وفّى استوفى».
2. همان، ج2، ص100: «قال رسول‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : ما يوضع في ميزان امرئ يوم القيامة أفضل من حسن الخلق».
3. وسائل الشيعه، ج1، ص30: «عن أبيعبداللّه عليه‏السلام قال: عشر من لقى اللّه بهنّ دخل الجنّة: شهادة أن لا إله إلاّ اللّه، و أنّ محمداً رسول‏اللّه، و الإقرار بما جاء من عند اللّه، و إقام الصلاة، و إيتاء الزكات، و صوم شهر رمضان، و حجّ البيت، و الولاية لأولياء اللّه، و البراءة من أعداء اللّه، و اجتناب كلّ مسكر».

در برخى احاديث به همين مطلب اشاره شده است.
امام صادق عليه‏ السلام در تفسير آيه «وَنَضَعُ المَوازِينَ القِسْطَ لِـيَوْمِ القِـيامَةِ» فرمود: آنان پيامبران و جانشيان آنها هستند. (1)
امام سجاد عليه ‏السلام فرمود: «على عليه ‏السلام امير ايمان و ميزان اعمال است.» (2)
امام صادق عليه‏ السلام فرمود: «به خدا سوگند! على صراط مستقيم و ميزان اعمال است.» (3)
رسول خدا صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله فرمود: «من ميزان علم و على دو كفه ميزان و حسن و حسين ريسمان‏ هاى آن، و فاطمه وسيله ارتباط آنها و امامان بعد از حسن و حسين ميزان شناخت دوستان و دشمنان مى ‏باشند.» (4)
بنابراين، نفوس مقدس پيامبران و اوصياى معصوم آنان را نيز مى‏توان به عنوان ميزان سنجش اعمال افراد امت معرفى كرد، ولى با اندكى دقت تصديق مى ‏كنيد كه وجه دوم نيز به وجه اول باز مى ‏گردد، چون نفوس پيامبران و اوصيا بدين جهت كه مركز تجسم يافته عقايد، اخلاق و كردارهاى شايسته دين هستند به عنوان ميزان معرفى شده‏ اند، پس حقيقت ميزان عبارت است از متن عقايد، اخلاق، احكام و قوانين دين. و عمل هر انسانى را به آن مقايسه مى ‏كنند، مى‏سنجند و پاداش نيك يا كيفر مى‏دهند. در اين سنجش نفس انسان موردِ محاسبه يك كفه ميزان است و كفه ديگر عبارت است از مجموعه عقايد اخلاق، و احكام و قوانين شريعت. از بعضى آيات استفاده مى‏ شود انسان يك ميزان ندارد بلكه ميزان‏هاى متعدد دارد: «در آن روز وزن كردن بر طبق حق است، آنها كه ميزان‏ هايشان سنگين است رستگارند، و آنان كه ميزان‏هايشان سبك است كسانى هستند كه نفوس خود را خسارت كرده و به آيات ما ستم روا داشته‏ اند.» (1) در اين آيه، صحبت از سنگين بودن ميزان‏ هاى بعض انسان‏ها و سبك بودن ميزان‏ هاى بعضى ديگر مى ‏باشد. معلوم مى ‏شود: هر انسانى داراى ميزان‏ هاى متعدد خواهد بود. شايد بدين جهت باشد كه عقايد را با ميزانى مى‏ سنجند و اخلاق را با ميزانى ديگر، و اعمال را با ميزانى سوم. و اگر هر يك از عقايد را با عقايد صحيح واقعى و هر يك از اخلاقى و مقدار آن را با اخلاق واقعى و هر يك از اعمال و مقدار آن را با متن احكام و قوانين شريعت محاسبه كنيم براى هر انسانى ميزان‏هاى متعدد خواهد بود.

***

1. كافى، ج1، ص420: «عن أبيعبداللّه عليه‏السلام في قوله تعالى: «وَنَضَعُ المَوازِينَ القِسْطَ لِـيَوْمِ القِـيامَةِ» قال: الأنبياء و الأوصياء».
2. مستدرك الوسائل، ج10، ص224: «قال عليّ بن الحسين عليه‏السلام : عليّ يعسوب الإيمان و ميزان الأعمال».
3. بحارالأنوار، ج35، ص363: «عن أبيعبداللّه عليه‏السلام قال: هذا صراط على مستقيم، قال هو و الله! عليّ، هو و الله! الصراط المستقيم و الميزان».
4. همان، ج23، ص107: «قال رسول‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : أنا ميزان العلم و عليّ كفّتاه و الحسن و الحسين حباله، و فاطمة علاقته، و الأئمّة من بعدهم يزنون المحبّين و المبغضين الناصبين الذين عليهم لعنة اللّه و لعنة اللاعنين».

كيفيت توزين اعمال

زمينه سنگين شدن يا سبك شدن كفه ميزان در همين جهان به وسيله عقايد، اخلاق، كردار و گفتار انسان فراهم مى ‏شود: عقايد صحيح نفس را نورانى مى ‏سازند، و هر چه ايمان قوى ‏تر باشد نورانيت نفس بيشتر مى ‏گردد. اخلاق نيك و ملكات پسنديده نيز همين گونه ‏اند، عمل‏هاى صالح، عبادات، كارهاى خير گرچه امور عرضى هستند و باقى نمى ‏مانند، ولى از طريق اخلاص و نيت خير به صورت ملكه در مى‏ آيند نفس انسان را نورانى و با صفا مى ‏سازند و جنبه‏ هاى انسانى او را قوى ‏تر و كفه ميزانش را سنگين‏تر مى ‏سازند. بر عكس عقايد باطل، اخلاق زشت، عمل‏هاى ناشايسته نفس را تاريك، وحشتناك مى‏سازند، جنبه انسانيت او را ضعيف‏تر، و جنبه‏ هاى حيوانيت او را قوى ‏تر، و حتى گاهى در باطن ذات به صورت حيوانى درنده در مى ‏آيد و كفه ميزان انسانيت او به طور كلى تهى و سبك مى ‏گردد. همه اين فعل و انفعال ‏ها و دگرگونى ‏ها در همين جهان و در باطن نفس رخ مى ‏دهد ولى خودش از آنها آگاه نيست، تا اين كه در قيامت پرده از چشم باطن او برداشته مى‏ شود: «يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ» همه را بالعيان مشاهده خواهد كرد. در آن هنگام كفه ميزان نفس خود را سنگين يا سبك خواهد يافت

***

1. اعراف (7) آيه 8 : «وَالوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولـئِكَ هُمُ المُفْلِحُونَ * وَمَنْ خَـفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولـئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ».

محاسبه اعمـال

از نظر آيات و احاديث، محاسبه اعمال امرى قطعى و ضرورى است. گرچه هر انسانى نامه اعمال خود را كه همه چيز در آن نوشته شده در قيامت به همراه دارد، ولى چون اعمال او در طول عمر، بسيار گسترده بوده و از وضع آنها آگاهى كامل‏ ندارد، در قيامت در محضر پروردگار جهان حضور مى‏ يابد تا همه آنها را بالعيان مشاهده كند.
در قرآن مى ‏گويد: «در آن روز مردم پراكنده از قبرها بيرون مى‏ آيند تا اعمالشان را به آنها نشان بدهند. هر كس به مقدار ذره ‏اى كار نيك انجام داده آن را خواهد ديد و هر كس به اندازه ذره ‏اى كار بد انجام داده آن را مشاهده خواهد كرد.» (1)
و مى‏ فرمايد: «روزى كه هر كس كارهاى نيك خود را حاضر ببيند و هم‏چنين كارهاى بد خود را و آرزو كند كه‏اى كاش در ميان او و كردار بدش فاصله زيادى وجود داشت.» (1)

در قيامت و به هنگام حساب، نامه عمل هر انسانى به دستش داده مى‏ شود، ولى همه انسان‏ها يك‏سان نامه خود را دريافت نمى ‏كنند، بلكه نامه مؤمنين و نيكوكاران به دست راستشان داده مى ‏شود و اين از نشانه‏ هاى آسان بودن حسابشان مى ‏باشد، و نامه كافران و ستم‏كاران از پشت سر و به دست چپشان داده خواهد شد كه نشانه سخت‏گيرى در حساب است.
در قرآن مى‏ گويد: «هر كس نامه‏اش را به دست راستش دهند، حساب آسانى خواهد داشت و شادمان نزد خويشانش خواهد رفت. و هر كس نامه‏اش از پشت سر داده شود، مى ‏گويد: اى واى كه هلاك شدم، و به آتش افروخته در آيد.» (2)

***
1. زلزال (99) آيه 6 : «يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النّاسُ أَشْتاتاً لِـيُرَوْا أَعْمالَهُمْ * فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَـرّاً يَرَهُ».

گروه‏هاى مردم در قيامت

مردم در قيامت سه گروه ‏اند:
1. صالحان: گروه اول كسانى ‏اند كه از جهت ايمان و عمل صالح در بالاترين مراتب واقع شده‏ اند كاملاً پيرو شريعت بوده و كار خلاف و گناهى انجام نداده ‏اند. اين گونه افراد نياز به حساب ندارند و قبل از همه به بهشت مى‏ روند.
1. آل عمران (3) آيه 30: «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَبَيْنَهُ أَمَداً بَعِـيداً».
2. انشقاق (84) آيه 8 : «فَأَمّا مَنْ أُوتِىَ كِتابَهُ بِيَمِـينِهِ * فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسِـيراً * وَيَنْقَلِبُ إِلى أَهْلِهِ مَسْرُوراً * وَأَمّا مَنْ أُوتِىَ كِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ * فَسَوْفَ يَدْعُو ثُـبُوراً * وَيَصْلى سَعِـيراً».
قرآن مى ‏گويد: «روزى كه قيامت برپا شود مردم از يك‏ديگر جدا شوند، كسانى كه ايمان آورده و عمل ‏هاى صالح انجام داده‏ اند در باغى از بهشت شادمانى مى ‏كنند.» (1)
و مى‏ فرمايد: «(در آن روز) شما سه گروه مى ‏باشيد: يكى سعادت‏مندان و آنان كيستند، ديگرى شقاوت‏مندان و آنان چگونه ‏اند، ديگرى پيش‏تازان، اينان مقربانند، در بهشت‏ هاى پر نعمت.» (2)
علامه طباطبائى در تفسير آيه نوشته است: مراد از سابقين در آيه كسانى هستند كه در انجام كارهاى نيك بر ديگران سبقت گرفته ‏اند و به همين جهت در رسيدن به آمرزش و رحمت و لطف خدا نيز بر ديگران سبقت مى ‏گيرند. (3)

2. مشركان و كافران و ستم‏كاران: اين گروه نيز در قيامت با مشاهده نامه عمل خود كه تاريك و پر از زشتى‏ ها و بدى‏ ها و خوى‏ هاى آزار دهنده است، و نورى در نفس و نامه عملشان ديده نمى ‏شود، به خسران و زيان كامل خود پى مى‏ برند. تكليفشان روشن است و نيازى به حساب ندارند. عمل خيرى ندارند تا نياز به حساب باشد، چون ايمان شرط قبولى خيرات است.
قرآن مى‏ گويد: «كسانى كه كافر شده ‏اند و آيات ما را تكذيب مى‏ كنند و ديدار آخرت را دروغ مى ‏پندارند همه در عذاب حاضر خواهند شد.» (1)

***

1. روم (30) آيات 14 ـ 15: «وَيَوْمَ تَقُومُ السّاعَةُ يَوْمَـئِذٍ يَتَـفَرَّقُونَ * فَأَمّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ فَهُمْ فِى رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ».
2. واقعه (56) آيات 7 ـ 11: «وَكُنْتُـمْ أَزْواجـاً ثَـلاثَـةً * فَـأَصْحابُ المَـيْمَنَةِ ما أَصْـحابُ المَـيْمَنَةِ * وَأَصْـحابُ المَشْأَمَةِ ما أَصْـحابُ المَشْـأَمَةِ * وَالسّـابِقُونَ السّـابِقُونَ * أُولـئِكَ المُقَـرَّبُونَ».
3. الميزان، ج19، ص117.

***

و مى‏ فرمايد: «آن‏گاه به ستم‏كاران گويند: عذاب جاويد را بچشيد، آيا جز اين است كه به كيفر اعمالتان مى ‏رسيد.» (2)
و مى‏ فرمايد: «هر كس كه به آيات خدا كافر شود همانا كه خدا سريع الحساب است.» (3)
و مى ‏فرمايد: «اعمال كافران همانند سرابى در بيابان است، انسان تشنه گمان كند آب است ولى وقتى بدان نزديك شد چيزى نمى‏يابد، و خداى را نزد خود مى‏ يابد كه جزاى او را به تمام خواهد داد، و خدا با سرعت به حساب بندگان رسيدگى مى‏ كند.» (4)
و مى‏ گويد: «همانا كه خدا گناه مشركان را نمى ‏آمرزد.» (5)
امام سجاد عليه‏ السلام در ضمن حديث مفصلى فرمود: «براى مشركان ميزانى نصب نمى‏ شود و كتابى باز نمى ‏گردد، گشودن كتاب اختصاص به مسلمين دارد.» (6)
رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏آله فرمود: «خداى عزّوجلّ به حساب اعمال همه بندگان

***

1. روم (30) آيه 16: «وَأَمّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآياتِنا وَلِقائِ الآخِرَةِ فَأُولـئِكَ فِى العَذابِ مُحْضَـرُونَ».
2. يونس (10) آيه 52 : «ثُمَّ قِـيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ الخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاّ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ».
3. آل‏عمران (3) آيه 19: «وَمَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
4. نور (24) آيه 39: «وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمالُـهُمْ كَسَرابٍ بِقِـيعَةٍ يَحْسَـبُهُ الظَّـمْآنُ ماءً حَتّى إِذا جاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْـئاً وَوَجَدَ اللّهَ عِنْدَهُ فَوَفّاهُ حِسابَهُ وَاللّهُ سَرِيعُ الحِسابِ».
5. نساء (4) آيه 48: «إِنَّ اللّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِـهِ».
6. بحارالأنوار، ج7، ص259: «قال عليّ بن الحسين عليه‏السلام (فى حديث) اعلموا عباد اللّه: أنّ أهل الشرك لا تنصب لهم الموازين، و لا تنشر لهم الدواوين، و إنّما تنشر الدواوين لأهل الإسلام».

رسيدگى مى ‏كند، جز كسانى كه مشرك باشند، براى اينان حسابى باز نمى‏ كند بلكه بدون حساب داخل دوزخ مى ‏شوند.» (1)
3. حد وسط ‏ها: گروه سوم كسانى هستند كه نه كافر محض‏اند، نه مؤمن خالص بلكه حد وسط مى ‏باشند. به خدا و پيامبر و معاد ايمان دارند و به مقدار ايمانشان انجام وظيفه كرده و عمل‏ هاى صالحى دارند، ولى در اثر ضعف ايمان قصور و تقصيراتى نيز دارند. قرآن مى ‏گويد: «گروهى ديگر به گناهان خود اعتراف كردند كه اعمال نيك را با كارهاى زشت آميخته ‏اند، شايد خدا توبه آنها را بپذيرد زيرا خدا آمرزنده و مهربان است.» (2)
تعيين سرنوشت نهايى اين گونه افراد نياز به حساب دارد. گرچه خداى متعال به طور كامل و دقيق بر اعمال بندگانش اشراف دارد و كوچك‏ترين چيزى بر او مخفى نيست، قبل از محاسبه همه چيز برايش روشن است و نتيجه ‏هاى آن را مى‏داند، ولى در عين حال محاسبه اعمال در قيامت يك امر ضرورى است. بدين جهت كه هر انسانى اكثر كارهاى خوب و بد خود را كه در طول عمر انجام داده فراموش مى ‏كند، به علاوه به ظاهر اعمال خود مى ‏نگرد و از باطن آنها اطلاع درستى ندارد و به همين جهت توقع پاداش‏ هايى را دارد كه در شأن او نيست. خداى متعال پاداش و كيفر بندگان را طبق استحقاق واقعى مى ‏دهد، نه توقع و انتظار اين و آن. بنابراين حساب قيامت لازم است تا بندگان عذرى نداشته باشند و بدانند كه طبق عدالت با آنها رفتار شده است. حساب قيامت بسيار گسترده و دقيق است و همه چيز مورد سئوال قرار مى ‏گيرد. در اين‏جا به برخى از آنها به طور كوتاه اشاره مى‏ شود.

***

1. همان، ص260: «قال رسول‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : إنّ اللّه عزّوجلّ يحاسب كلّ خلق إلاّ من أشرك باللّه عزّوجلّ فإنّه لا يحاسب و يؤمر به إلى النار».
2. توبه (9) آيه 102: «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِـهِمْ».

موارد مورد سؤال در قيامت

اول: اصول عقايد: نخستين و مهم‏ترين چيزى كه مورد حساب قرار مى ‏گيرد اصول عقايد است. عقائد از جهات مختلف مورد سنجش و بررسى قرار مى ‏گيرند: آيا همه را باور داشته يا برخى از آنها مورد شك يا انكار بوده است؟ آيا كاملاً صحيح و خالص بوده ‏اند يا به خرافاتى آلوده بوده ‏اند؟ آيا در باطن ذات او نفوذ كرده و به مرتبه ايمان و يقين قلبى رسيده يا اين كه از حد كلمات زبانى و مفاهيم ذهنى تجاوز نكرده است؟ اين قبيل امور در كمال و نورانيت نفسانى و درجات اخروى انسان‏ها تأثير دارند و در قيامت و به هنگام حساب بايد روشن شوند.
دوم: نعمت‏ها: نعمت‏هايى كه خداى متعال به بندگانش عطا كرده تا سرمايه اوليه تجارت دنيوى و وسيله ‏اى براى تحصيل زاد و توشه سعادت اخروى او باشد. در قيامت و به هنگام حساب در رابطه با همين نعمت‏هاى گرانقدر سؤال خواهد شد. دنيا واقعاً مزرعه آخرت و محل تجارت بندگان است.
رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «دنيا مزرعه آخرت است.» (1)

***

1. ابن أبيالجمهور احسائى، عوالى اللآلى: قال رسول‏اللّه صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله : «الدنيا مزرعة الآخرة».

اميرالمؤمنين عليه‏السلام فرمود: «دنيا براى اولياى خدا تجارت‏خانه است، رحمت خدا را در آن كسب مى ‏كنند، و بهشت را سود مى ‏برند.» (1)
1. ابن أبيالجمهور احسائى، عوالى اللآلى: قال رسول‏اللّه صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله : «الدنيا مزرعة الآخرة».
نعمت‏هاى گران‏قدر الهى بسيار گسترده و زيادند كه در برخى احاديث به نمونه ‏هايى از آن كه در قيامت در رابطه با آنها سئوال مى ‏شود اشاره شده است.
رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏آله فرمود: «در قيامت بنده خدا قدم از قدم بر نمى ‏دارد جز اين كه در باره چند چيز مورد سئوال قرار خواهد گرفت: از عمرش كه در چه راهى صرف و به پايان رسيده است. و از جوانى ‏اش كه چگونه آن را فرسوده كرده و از مالش كه از چه راهى كسب و در كجا به مصرف رسانيده است، و از محبت و دوستى با ما اهل بيت.» (2)
ايشان صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏آله در حديث ديگرى فرمود: «براى بنده خدا در قيامت در برابر هر روزى بيست و چهار خزينه باز مى ‏شود به تعداد ساعت‏هاى شبانه روز، وقتى خزينه ‏اى را مشاهده مى‏ كند كه پر از نور و سرور است آن چنان شاد مى‏شود كه اگر شادى او را در ميان دوزخيان تقسيم كنند عذاب‏هاى دوزخ را فراموش خواهند كرد. آن خزينه مربوط به ساعتى است كه پروردگارش را در آن عبادت كرده است. آن گاه خزينه ديگرى را برايش مى‏گشايند كه تاريك و ترسناك است، از مشاهده آن، چنان به جزع و فرياد مى‏ افتد كه اگر آن را در ميان بهشتيان تقسيم كنند لذت‏ها و خوشى‏ هاى بهشتى را فراموش مى ‏كنند و آن ساعتى است كه در آن مرتكب معصيت شده است: سپس خزينه ديگرى را برايش مى ‏گشايند كه چيزى را در آن مشاهده نمى ‏كند و آن ساعتى است كه در خواب بوده يا به برخى كارهاى مباح دنيوى اشتغال داشته است، از مشاهده آن احساس زيان مى‏ كند و از فوت آن‏چه را كه مى‏ توانسته انجام دهد ولى كوتاهى كرده به گونه‏اى متأسف مى ‏شود كه قابل توصيف نيست. و به همين جهت روز قيامت به «يوم التغابن» ناميده شده است.» (1)

***

1. بحارالأنوار، ج70، ص100: قال أميرالمؤمنين عليه‏ السلام : «الدنيا متجر أولياءه اكتسبوا فيها الرحمة و ربحوا منه الجنّة».
2. همان، ج7، ص258: قال رسول ‏اللّه صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله : «لا تزول قدما عبد يوم القيامه حتى يسأل عن أربع: عن عمره فيما أفناه، و عن شبابه فيما أبلاه، و عن ماله من أين كسبه و فيما أنفقه، و عن حبّنا أهل البيت».

سوم: عبادات: واجبات و مستحبات، مانند نماز، روزه، حج، دعا، صدقات، و ديگر امور عبادى. امور عبادى در صورتى مورد قبول و ترفيع درجات واقع مى ‏شوند كه اولاً: طبق موازين شرع و همان گونه كه شارع فرموده انجام بگيرند و ثانياً: براى رضاى خدا و به قصد قربت انجام بگيرند. اگر به قصد ريا و خودنمايى يا سرگرمى و تفريح انجام بگيرند نه تنها ثواب ندارند بلكه گناه و نوعى شرك محسوب خواهند شد.
امام صادق عليه‏السلام فرمود: «هر عمل ريايى شرك است. هر كس عملى را براى غير خدا انجام دهد ثواب خود را نيز بايد از مردم دريافت كند، و هر كس براى خدا عملى را انجام دهد پاداش او بر عهده خداست.» (2)
على بن سالم مى ‏گويد: از امام صادق عليه‏السلام شنيدم كه فرمود: «خداى متعال فرموده: من بهترين شريك هستم، هر كس غير از مرا در عمل خود شريك نمايد عمل او را قبول نخواهم كرد، من عملى را قبول مى ‏كنم كه خالص براى من باشد.» (1)

***

1. همان، ص273.
2. كافى، ج2، ص293: قال أبوعبداللّه عليه‏السلام : «كلّ رياء شرك، إنّه من عمل للناس كان ثوابه على الناس و من عمل لِلّه كان ثوابه على اللّه».