موضوع: زندگی نامه شیخ شمس الدین محمد بن مکی بن احمد معروف به شهید اول

شهید اول کسی است که بعد از شهید کردن او، بدن مقدسش را به دار زدند! سپس سنگسار كردند! و آنگاه جسم بى جانش را سوزاندند! كه آثارى از او باقى نماند. ولى بسى كورانديشى ! گر چه از بدن مقدس شهيد اول اثرى نيست و آرامگاهى ندارد كه از تربت پاكش تبرك جويند، روحش و فقه دانشش در قلب شيعيان و شاگردانش در طول تاريخ جاى دارد و نام مباركش بر منابر و كرسيهاى درس در حوزه هاى علوم اسلامى پيوسته ياد مى شود و هر مسجد و مدرسى آرامگاه و مزار اوست .

سرزمين دانش و عمل

جبل عامل ، منطقه اى است كوهستانى در جنوب لبنان كه جباع ، نطبيه ، جزين و ديگر شهرك هاى لبنانى در آن واقع شده است . بزرگترين شهرهاى آن صور و صيدا است .

جنوب لبنان و منطقه جبل عامل نامى است آشنا كه در تاريخ شيعه سوابق درخشانى دارد. شيعيان اين خطه در جهاد و مبارزه ، استوارى و ثبات قدم در برابر دشمنان اسلام و بشريت و عشق و اخلاص نسبت به امير المومنين عليه السلام و فرزندان معصوم آن حضرت مشهورند.

تشيع مردم اين منطقه را بايد از وجود مقدس ابوذر غفارى ، صحابى با شهامت و عالى قدر پيامبر صلى الله عليه و آله اسلام دانست كه بذر تشيع را در دلهاى پاك و با استعداد آنان افشاند و براى اولين بار مهر على عليه السلام را در قلوب آنها جايگزين كرد. او مسجدى بنا كرد كه هنوز به نام (( ابوذر غفارى )) در جبل عامل در دهى به نام (( ميس الجبل )) مشهور است . مساجد ديگرى نيز در اين منطقه ، منسوب به ابوذر وجود دارد.
از قرنهاى پيش تاكنون ، دانشمندان و فرزانگان زيادى از سرزمين مقدس جبل عامل برخاسته اند كه هر يك افتخارى پس بزرگ براى اسلام و مسلمين اند. فقهاى نامدار و سرشناسى همچون محقق ثانى ، شيخ لطف الله ميسى ، شيخ بهايى ، شهيد اول ، شهيد ثانى ، علامه سيد محسن امين و سيد عبدالحسين شرف الدين عاملى ـ رضوان الله عليهم اجمعين ـ از آن ديارند.

شيخ حر عاملى كه خود از مفاخر بنام جبل عامل است ، مى نويسد:
از بعضى استادان بزرگ شنيدم كه در يكى از روستاهاى جبل عامل در زمان شهيد اول هفتاد مجتهد در تشيع جنازه اى شركت داشتند. شمار دانشمندان و نويسندگان اين منطقه نسبت به ديگر دانشمندان و نويسندگان حدود يك پنجم است ، در صورتى كه اين منطقه از نظر وسعت يك صدم ديگر كشورها را تشكيل داده است . (1)

شيهد اول كه به ديدارش مى رويم و خوشه چين زندگى پر بارش خواهيم بود، از اين خطه مقدس و فقيه پرور است

طلوع خورشيد

سال 734 قمرى است . جبل عامل ، اين سر زمين مبارك و مرتبط با فلسطين و قدس به خود مى بالد. گويا حادثه ای اتفاق افتاده است . حادثه اى بس بزرگ و شادى بخش اتفاق افتاده است . خورشيدى از افق شهرك جزين درخشيد كه همه جا رانورانى كرد .
اينك به دور از پيرآيه و وصفى به روايت تاريخ گوش دل مى سپاريم :

نام آسمانى اش : محمد

لقب : شهيد اول

پدر: ابومحمد مكى ،

ملقب به (( جمال الدين )) يا (( شرف الدين))

مادر: بانويى از آل معيه ، زنى از خاندان علوى در عراق .

جد: شيخ محمد، ملقب به (( شمس الدين))

زمان ولادت : 734 سال پس از هجرت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به مدينه

مكان ولادت :شهرك جزين در جبل عامل

تبار نامه

شهيد اول از فقهاى نامورى است كه پدر و اجدادش همه از دانشمندان بنام بودند. وى در خاندانى زندگى كرد و تربيت شد كه همه اهل دين و دانش و فضيلت و تقوا بودند و همت بلند در نشر معارف اسلامى داشتند و از مدافعان وقاعى اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام به شمار مى آمدند.

تبارنامه شهيد به چهار قبيله همدان ، اوس ، خزرج و مطلب متصل است كه بزرگترين و مقدس ترين قبايل عرب در صدر اسلام بودند و به هر كدام از جهتى منتسب است .

انتساب وى به قبيله همدان و حارث همدانى ، از ناحيه جده مادرى است . به قبيله ((خزرج )) از طرف جده پدرى منسوب است و ممكن است از طريق سعد بن عباده باشد. از سوى پدر به قبيله (( بنى المطلب )) منسوب است . از اين رو به لقبهاى شريف ، مطلبى و هاشمى مشهور گشت . و از جهت مادر نيز از تبار سعد بن معاذ است ، چنانكه در نوشته دختر شهيد است كه : آقاى ما، خورشيد دين و آيين ، از جهت مادر به سعد به معاذ رئيس قبيله (( اوس )) منتسب است . (2)

آغاز تحصيل

((شهيد اول )) دوران كودكى را در زادگاهش (( جزين )) سپرى نمود و در محيطى آكنده از معنويت و روحانيت ،در موقعيتى استثنايى رشد كرد. وى از آغاز كودكى از هوش و استعداد سرشارى بر خوردار بود و بيش از اندازه به فراگيرى دانش و رسيدن به فضايل اخلاقى و معنوى علاقه داشت . او تا 16 سالگى در وطنش بزيست و از محضر پدر بزرگوارش كه استادى فاضل و از بزرگان اساتيد اجازه به شمار مى رفت ، مقدمات علوم دينى و فقه را آموخت . در اين مدت نيز از محضر عموى پدرش (( شيخ اسد الدين صائغ جزينى )) بهره كافى برد و مقدمات علوم رياضى را فرا گرفت .

علامه سيد محسن امين مى نويسد:

شيخ اسد الدين صائغ ، دانشمندى بزرگ بود و در سيزده رشته از علوم رياضى تخصص و مهارت داشت . (3)

ازدواج و فرزندان

محمد بن مكى عاملى با كنيه (( ابوعبدالله )) و لقب (( شمس الدين )) كه پس از شهادت به شهيد اول معروف گشته ، با دختر استاد و عموى پدرش ، شيخ اسدالدين صائغ جزينى ، ازدواج كرد. (4)

همسر وى علاوه بر اينكه دختر دانشمندى چون اسدالدين صائغ جزينى است ، بانويى فقيه و دانشمند بوده است كه به (( ام على )) مشهور و پيوسته مورد تعريف و تمجيد شهيد اول بود و شهيد به ديگر زنها دستور مى داد كه در مسائل شرعى و مشكلات مذهبى به او مراجعه نمايند. (5)

ثمره اين پيوند مبارك ، سه پسر و يك دختر گرديد كه همه آنان از ابرار و فرزانگان بنام شيعى بودند و از نسل آنها دانشوران و چهره هاى علمى برازنده اى برخاستند كه در علم و تقوا و فضيلت و بزگواريهاى اخلاق و انسانى شهرت فراوان داشتند.

رضى الدين ابو طالب محمد، بزرگ ترين فرزند شهيد، دانشمندى فاض و والامقام بود كه از پدرش و ابن معيه و ديگر محدثان حديث نقل مى كند. (6)

ضياءالدين ابوالقاسم على ، فرزند ديگر شهيد، شخصيتى بزرگوار و مورد اعتماد بود و در شمار پرهيزكاران و صالحان جاى داشت كه از پدر و ديگر استادان حديث ، روايت نقل مى كند و محمد بن داوود موذن عاملى ، از او حديث نقل مى كند. (7)

فرزند ديگر شهيد اول ، جمال الدين ابو منصور حسن است كه از محققان و فقهاى برجسته بود و از دست پدر به دريافت اجازه نقل حديث مفتخر گرديد. (8)

دختر شهيد، ام الحسن فاطمه است كه به (( استاد حديث )) معروف است و بانويى پاكدامن و عفيف و در شمار بانوان فقيه و دانشمند ياد شده است . علما و اساتيد بزرگ از او به نيكى ياد كرده اند و نيز شهيد اول پيوسته از دختر دانشمندش ، ستايش مى كرد و به زنان دستور مى داد كه او را الگو و اسوه خويش قرار دهند و در مسائل شرعى و عبادى به وى مراجعه كنند .(9)

شهيد ثانى مى گويد: من نوشته سيد بزرگوار تاج الدين ابن معيه را ديدم كه به استاد ما شمس الدين محمد بن مكى ( شهيد اول ) و دو فرزندش محمد و على و نيز خواهرشان ام الحسن فاطمه ، اجازه نقل روايت داده بود. (10)

هجرت

مدرسه و حوزه علميه حله در قرن هشتم هجرى از رونق بسزايى برخوردار بود و انديشمندان بزرگ شيعه در آنجا حضور داشتند، به طورى كه تشنگاه دانش و فقاهت از هر سو به آن سر چشمه دانش و فضيلت روى مى آوردند. در اين زمان حوزه درس فخر المحققين ، فرزند نابغه علامه حلى ، اهميت فوق العاده اى داشت . از اين رو شهيد، آهنگ اين شهر شيعه نشين و فقيه پرور را كرد و در سال 750 ق در حالى كه شانزده بهار از زندگى اش گذشته بود براى تكميل معلومات خويش و رشد فكرى و علمى بيشتر و استفاده از گنجينه دانش دانشمندان بزرگ و فقهاى نامى ، به عراق هجرت كرد و وارد شهر تاريخى حله شد. نقل شده است كه شهيد، اولين شخصى بود كه از جبل عامل براى تحصيل علم به عراق مهاجرت كرد. (11)

شهيد پنج سال در حله ماند و در آنجا از محضر فقهاى شيعى نظير فخر المحققين ، سيد فخار موسوى ، سيد عميدالدين حسينى و برادرش سيد ضياءالدين حسينى ( خواهر زادگان علامه حلى )، تاج الدين ابن معيه حسنى ، نجم الدين جعفر بن نما و ديگران كه همه از دانشوران و فقهاى سترگ اين ديار بودند، استفاده كرد و به زينت دانش ، تهذيب اخلاق و تزكيه نفس ، بيش از پيش آراسته گرديد.

وى با نبوغ و پشتكار در تحصيل علوم ، در سال 751 ق . در هفده سالگى ، از دست فخر المحققين به دريافت گواهى اجتهاد و نقل حديث موفق شد و نيز دومين و سومين اجازه را در سال 756 ق . از او دريافت كرد و نيز از دست تاج الدين ابن معيه حسنى ، به اخذ گواهى اجتهاد و نقل حديث مفتخر گشت . (12)

شهيد در زمان اقامتش در شهر حله ، به بغداد، كربلا، نجف و ديگر شهرهاى عراق سفر كرد و در جوار بارگاه ملكوتى ابى عبدالله الحسين عليه السلام و امير المومنين عليه السلام ، با استمداد از معنويت و روح بلند ائمه اطهار عليهم السلام از علماى آنجا نيز بهره ها برد.

بازگشت به وطن

شهيد پس از رسيدن به مدارج عالى علمى و مسلح شدن به سلاح علم و عمل در سال 755 ق به وطنش (( جزين )) بازگشت . چرا كه وى فقيهى برازنده ، متكلم و محدثى آگاه و اديبى گرانمايه گشته بود همچون شجره طيبه ساز بود تا از ميوه و عارف بلندش ، شيفتگان و علاقه مندان زادگاهش بهره ببرند.

از نخستين خدمات فرهنگى او پس از بازگشت از هجرت علمى اين بود كه در جزين مدرسه اى تاءسيس كرد كه از بقيه مدارس جبل عمل ، پيشرفته تر ودر تدريس فقه و اصول پيشگام بود. در حقيقت شهيد فكر و انديشه فقهى ، اصولى و كلامى علامه و فرزند فخر المحققين را به جبل عامل منتقل و شاگردان زيادى را تربيت كرد و به جهان اسلام تقديم داشت كه همگى از ابرار و مجتهدان بنام بودند.