سوره كوثر [108]

سوره كوثر [108]

اين سوره در «مكّه» نازل شده و داراى 3 آيه است‏.

محتوا و فضيلت سوره:
در شأن نزول اين سوره مى‏خوانيم: «عاص بن وائل» كه از سران مشركان بود، پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات كرد، و مدتى با حضرت گفتگو نمود، گروهى از سران قريش در مسجد نشسته بودند و اين منظره را از دور مشاهده كردند، هنگامى كه «عاص بن وائل» وارد مسجد شد به او گفتند: با كه صحبت مى‏كردى؟ گفت: با اين مرد «ابتر»!

توضيح اين كه: پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله دو فرزند پسر از بانوى اسلام خديجه داشت:
يكى «قاسم» و ديگرى «طاهر» كه او را «عبد اللّه» نيز مى‏ناميدند، و اين هر دو در مكّه از دنيا رفتند، و پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فاقد فرزند پسر شد، اين موضوع زبان بدخواهان قريش را گشود، و كلمه «ابتر» (يعنى بلا عقب) را براى حضرتش انتخاب كردند فكر مى‏كردند با رحلت پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله برنامه‏هاى او به خاطر نداشتن فرزند ذكور تعطيل خواهد شد و خوشحال بودند.

قرآن مجيد نازل شد و به طرز اعجاز آميزى در اين سوره به آنها پاسخ گفت، و خبر داد كه دشمنان او ابتر خواهند بود، و برنامه اسلام و قرآن هرگز قطع نخواهد شد، بشارتى كه در اين سوره داده شده از يكسو ضربه‏اى بود بر اميدهاى دشمنان اسلام، و از سوى ديگر تسلّى خاطرى بود به رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله كه بعد از شنيدن اين لقب زشت و توطئه دشمنان قلب پاكش غمگين و مكدّر شده بود.

در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله آمده است:
«هر كس آن را تلاوت كند خداوند او را از نهرهاى بهشتى سيراب خواهد كرد و به عدد هر قربانى كه بندگان خدا در روز عيد (قربان) قربانى مى‏كنند، و همچنين قربانى‏هائى كه اهل كتاب و مشركان دارند، به عدد هر يك از آنان اجرى به او مى‏دهد».

نام اين سوره (كوثر) از اولين آيه آن گرفته شده است.

بسم الله الرحمن الرحيم به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

(آيه 1)- ما به تو خير فراوان داديم! روى سخن در تمام اين سوره به پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله است- مانند سوره و الضحى و سوره الم نشرح- و يكى از اهداف مهم هر سه سوره تسلّى خاطر آن حضرت در برابر انبوه حوادث دردناك و زخم زبانهاى مكرر دشمنان است.

نخست مى‏فرمايد: «ما به تو كوثر [- خير و بركت فراوان‏] عطا كرديم» (انا اعطيناك الكوثر).

«كوثر» در اين كه منظور از «كوثر» در اينجا چيست؟ در روايتى آمده است كه وقتى اين سوره نازل شد پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله بر فراز منبر رفت و اين سوره را تلاوت فرمود، اصحاب عرض كردند: اين چيست كه خداوند به تو عطا فرموده؟
گفت: نهرى است در بهشت، سفيدتر از شير، و صافتر از قدح (بلور) در دو طرف آن قبّه‏هايى از درّ و ياقوت است».

بعضى آن را به نبوت تفسير كرده، و بعضى ديگر به قرآن، و بعضى به كثرت اصحاب و ياران، و بعضى به كثرت فرزندان و ذرّيّه كه همه آنها از نسل دخترش فاطمه زهرا عليها السّلام به وجود آمدند.
بعضى نيز آن را به «شفاعت» تفسير كرده‏اند.

ولى ظاهر اين است كه «كوثر» مفهوم وسيع و گسترده‏اى دارد كه هر يك از آنچه در بالا گفته شد يكى از مصداقهاى روشن آن است، و مصداقهاى بسيار ديگرى نيز دارد كه ممكن است به عنوان تفسير مصداقى براى آيه ذكر شود.

فراموش نبايد كرد اين سخن را خداوند زمانى به پيامبرش مى‏گويد كه آثار اين خير كثير هنوز ظاهر نشده بود، اين خبرى بود از آينده نزديك و آينده‏هاى دور، خبرى بود اعجازآميز و بيانگر حقانيت دعوت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله.

(آيه 2)- اين نعمت عظيم و خير فراوان شكرانه عظيم لازم دارد، هر چند شكر مخلوق هرگز حق نعمت خالق را ادا نمى‏كند، بلكه توفيق شكرگزارى خود نعمت ديگرى است از ناحيه او لذا مى‏فرمايد: اكنون كه چنين است «پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن» (فصل لربك و انحر).

آرى! بخشنده نعمت اوست بنابر اين نماز و عبادت و قربانى كه آن هم نوعى عبادت است براى غير او معنى ندارد.
اين در برابر اعمال مشركان است كه براى بتها سجده و قربانى مى‏كردند، در حالى كه نعمتهاى خود را از خدا مى‏دانستند!

(آيه 3)- و در آخرين آيه اين سوره با توجه به نسبتى كه سران شرك به آن حضرت مى‏دادند، مى‏فرمايد: «و (بدان) دشمن تو قطعا بريده نسل و بى‏عقب است» (ان شانئك هو الابتر).

تعبير به «شانئك» بيانگر اين واقعيت است كه آنها در دشمنى خود حتى كمترين ادب را نيز رعايت نمى‏كردند، يعنى عداوتشان آميخته با قساوت و رذالت بود.

حضرت فاطمه عليها السّلام و «كوثر»!

گفتيم «كوثر» يك معنى جامع و وسيع دارد، و آن «خير و بركت فراوان» است، ولى بسيارى از بزرگان علماى شيعه يكى از روشنترين مصداقهاى آن را وجود مبارك «فاطمه زهرا» عليها السّلام دانسته‏اند، چرا كه شأن نزول آيه مى‏گويد: آنها پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را متهم مى‏كردند كه بلا عقب است، قرآن ضمن نفى سخن آنها مى‏گويد: «ما به تو كوثر داديم».

از اين تعبير استنباط مى‏شود كه اين «خير كثير» همان فاطمه زهرا عليها السّلام است، زيرا نسل و ذريه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به وسيله همين دختر گرامى در جهان انتشار يافت نسلى كه نه تنها فرزندان جسمانى پيغمبر بودند، بلكه آيين او و تمام ارزشهاى اسلام را حفظ كردند، و به آيندگان ابلاغ نمودند، نه تنها امامان معصوم اهل بيت عليهم السّلام كه آنها حساب مخصوص به خود دارند.

در اينجا به بحث جالبى از «فخر رازى» برخورد مى‏كنيم كه در ضمن تفسيرهاى مختلف كوثر مى‏گويد:
قول سوم اين است كه اين سوره به عنوان رد بر كسانى نازل شده كه عدم وجود اولاد را بر پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله خرده مى‏گرفتند، بنابر اين معنى سوره اين است كه خداوند به او نسلى مى‏دهد كه در طول زمان باقى مى‏ماند، ببين چه اندازه از اهل بيت را شهيد كردند، در عين حال جهان مملوّ از آنهاست، اين در حالى است كه از بنى اميه (كه دشمنان اسلام بودند) شخص قابل ذكرى در دنيا باقى نماند، سپس بنگر و ببين چقدر از علماى بزرگ در ميان آنهاست. مانند باقر و صادق و رضا و نفس زكيه.

هزاران هزار از فرزندان فاطمه عليها السّلام در سراسر جهان پخش شدند، در ميان آنها نويسندگان و فقها و محدثان و مفسران والا مقام و فرماندهان عظيم بودند كه با ايثار و فداكارى در حفظ آيين اسلام كوشيدند.

«پايان سوره كوثر»