سوره زلزله [99]

سوره زلزله [99]

اين سوره در «مدينه» نازل شده و داراى 8 آيه است‏.

محتواى سوره:
مطالب اين سوره عمدتا بر سه محور دور مى‏زند:
نخست از «اشراط الساعة» و نشانه‏هاى وقوع قيامت بحث مى‏كند، و به دنبال آن سخن از شهادت زمين به تمام اعمال آدمى آمده است.

در بخش ديگر از تقسيم مردم به دو گروه «نيكوكار» و «بدكار» و رسيدن هر كس به اعمال خود سخن مى‏گويد.

در فضيلت تلاوت اين سوره تعبيرات مهمى در روايات اسلامى آمده، از جمله در حديثى از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى‏خوانيم: «هر كس آن را تلاوت كند گويى سوره بقره را قرائت كرده، و پاداش او به اندازه كسى است كه يك چهارم قرآن را تلاوت كرده باشد».

و در حديثى از امام صادق عليه السّلام مى‏خوانيم كه فرمود: «هرگز از تلاوت سوره «اذا زلزلت الارض» خسته نشويد، چرا كه هر كس آن را در نمازهاى نافله بخواند هرگز به زلزله گرفتار نمى‏شود، و با آن نمى‏ميرد، و به صاعقه و آفتى از آفات دنيا تا هنگام مرگ گرفتار نخواهد شد».

بسم الله الرحمن الرحيم به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

(آيه 1)- همان گونه كه گفتيم آغاز اين سوره با بيان بعضى از حوادث هول انگيز و وحشتناك پايان اين جهان و شروع رستاخيز همراه است، نخست مى‏فرمايد: «هنگامى كه زمين شديدا به لرزه درآيد» (اذا زلزلت الارض زلزالها).

و آن يا زلزله تمام كره زمين است- بر خلاف زلزله‏هاى معمولى كه موضعى و مقطعى است- و يا اشاره به زلزله معهود يعنى زلزله رستاخيز است.

(آيه 2)- «و زمين (چنان زير و رو شود كه) بارهاى سنگينش را خارج سازد» (و اخرجت الارض اثقالها).
بعضى گفته‏اند: منظور از «اثقال» (بارهاى سنگين زمين) انسانها هستند كه با زلزله رستاخيز از درون قبرها به خارج پرتاب مى‏شوند.

و بعضى ديگر گفته‏اند: گنجهاى درون خود را بيرون مى‏ريزد، و مايه حسرت دنيا پرستان بى‏خبر مى‏گردد.
اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور بيرون فرستادن مواد سنگين و مذاب درون زمين است كه معمولا كمى از آن به هنگام آتشفشانها و زلزله‏ها بيرون مى‏ريزد، در پايان جهان آنچه در درون زمين است به دنبال آن زلزله عظيم به بيرون پرتاب مى‏شود.
تفسير اول مناسبتر است هر چند جمع ميان سه تفسير نيز بعيد نيست.

(آيه 3)- به هر حال، در آن روز «انسان (از ديدن اين صحنه بى‏سابقه، سخت متوحش مى‏شود، و) مى‏گويد: زمين را چه مى‏شود» كه اين گونه مى‏لرزد؟
(و قال الانسان ما لها).

«انسان» در اينجا معنى گسترده‏اى دارد كه همگان را شامل مى‏شود، زيرا تعجب از اوضاع و احوال زمين در آن روز مخصوص به كافران نيست.

اين تعجب، و سؤال ناشى از آن نفخه اولى است كه نفخه پايان جهان است، زيرا زلزله عظيم در پايان جهان رخ مى‏دهد.
و در اين صورت منظور از اثقال زمين معادن و گنجها و مواد مذاب درون آن است.

(آيه 4)- و از آن مهمتر اين كه: «در آن روز تمام خبرهايش را بازگو مى‏كند» (يومئذ تحدث اخبارها).
آنچه از خوبيها و بديها، و اعمال خير و شر، بر صفحه زمين واقع شده، همه را برملا مى‏سازد، و يكى از مهمترين شهود اعمال انسان در آن روز همين زمينى است كه ما اعمال خود را بر آن انجام مى‏دهيم، و شاهد و ناظر ماست.

در حديثى از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى‏خوانيم: «منظور از خبر دادن زمين اين است كه اعمال هر مرد و زنى را كه بر روى زمين انجام داده‏اند خبر مى‏دهد، مى‏گويد: فلان شخص در فلان روز فلان كار را انجام داد، اين است خبر دادن زمين»!

(آيه 5)- در اين آيه مى‏افزايد: «اين به خاطر آن است كه پروردگارت به او وحى كرده است» (بان ربك اوحى لها). و زمين در اجراى اين فرمان كوتاهى نمى‏كند.

تعبير «اوحى» در اينجا به خاطر آن است كه چنين سخن گفتن اسرار آميز بر خلاف طبيعت زمين است و اين جز از طريق يك وحى الهى ممكن نيست.

(آيه 6)- سپس مى‏فرمايد: «در آن روز مردم بصورت گروههاى پراكنده (از قبرها) خارج مى‏شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود»! (يومئذ يصدر الناس اشتاتا ليروا اعمالهم).

جمله «ليروا اعمالهم» به معنى «تجسّم اعمال» و مشاهده خود اعمال است، و اين آيه يكى از روشنترين آيات كه بر مسأله تجسّم اعمال دلالت دارد محسوب مى‏شود يعنى در آن روز اعمال آدمى به صورتهاى مناسبى تجسّم مى‏يابد و در برابر او حضور پيدا مى‏كند، و همنشينى با آن مايه نشاط يا رنج و بلاست.

(آيه 7)- سپس به سر انجام كار هر يك از اين دو گروه مؤمن و كافر، نيكوكار و بدكار، اشاره كرده، مى‏فرمايد: «پس هر كس هم وزن ذرّه‏اى كار خير انجام دهد آن را مى‏بيند» (فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره).

(آيه 8)- «و هر كس هم وزن ذرّه‏اى كار بد كرده آن را مى‏بيند»! (فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره).

ظاهر اين آيات نيز تأكيد مجددى است بر مسأله «تجسم اعمال» و مشاهده خود عمل، اعم از نيك و بد در روز قيامت، كه حتى اگر سر سوزنى كار نيك يا بد باشد در برابر صاحب آن مجسم مى‏شود و آن را مشاهده مى‏كند.
منظور از «ذرّة» در اينجا كوچكترين وزنهاست.

نه تنها از آيات فوق، كه از آيات مختلف قرآن به خوبى استفاده مى‏شود كه در حسابرسى اعمال در قيامت فوق العاده دقت و موشكافى مى‏شود، در آيه 16 سوره لقمان مى‏خوانيم: «پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (عمل نيك يا بد) باشد و در دل سنگى يا در گوشه‏اى از آسمانها يا زمين پنهان گردد، خداوند آن را (در قيامت) براى حسابرسى مى‏آورد، خداوند دقيق و آگاه است».

اين تعبيرات نشان مى‏دهد كه در آن حسابرسى بزرگ كوچكترين كارها محاسبه مى‏شود، ضمنا اين آيات هشدار مى‏دهد كه: نه گناهان كوچك را كم اهميت بشمرند، و نه اعمال خير را كوچك، چيزى كه مورد محاسبه الهى قرار مى‏گيرد هر چه باشد كم اهميت نيست.

به راستى ايمان عميق به محتواى اين آيات كافى است كه انسان را در مسير حق وادارد، و از هرگونه شر و فساد باز دارد.

«پايان سوره زلزله»