آیا در قرآن به موضوع مهدویت پرداخته شده است؟

مساله انتظار و مهدویت منحصر به روایات فراوان شیعه و سنی نبوده بلکه در آیات قران کریم نیز انعکاس ويژه ای دارد. البته فهم آن منوط به مراجعه به تفسیر اهل بیت علیهم السلام از قران است که اشراف بر ظاهر و باطن قران داشته و تاویل آیات الهی را بیان می کنند.

http://www.qurangloss.ir/uploaded/2_01433261798.jpg

آنچه در پی می آید گزیده ای از آیاتی است که بر اساس تفسیر اهل بیت علیهم السلام مربوط به مساله مهدویت است:

1. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ» (ابراهیم / 5) (و در حقيقت، موسى را با آيات خود فرستاديم (و به او فرموديم‏] كه قوم خود را از تاريكي‌ها به سوى روشنايى بيرون آور، و روزهاى خدا را به آنان يادآورى كن) فرمود: «ایام الله سه روز است: روز قیام قائم صلوات الله علیه، روز مرگ و روز قیامت.» (تفسیر قمی 1 : 369)


2. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا» (انبیاء / 12) (پس چون عذاب ما را احساس كردند) فرمود: «یعنی بنی امیه وقتی احساس گزند از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله کردند»؛ «إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى‏ ما أُتْرِفْتُمْ فيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ»، (به ناگاه از آن مى‏گريزند (هان‏] مگريزيد، و به سوى آنچه در آن متنعّم بوديد و (به سوى‏] سراهايتان بازگرديد، باشد كه شما مورد پرسش قرار گيريد) فرمود: «یعنی گنج‌هایی که اندوخته بودند.» فرمود: «زمانی که قائم علیه‌السّلام از آنان مطالبه می‌کند، بنی امیه داخل در روم می‌شوند، سپس حضرت آنان را از روم اخراج می‌کند و از آنان گنج‌هایی را که اندوخته بودند مطالبه می‌فرماید.» پس همان گونه که خداوند فرموده، می‌گویند: «قالُوا يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمينَ فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصيداً خامِدينَ»، (گفتند: «اى واى بر ما، كه ما واقعاً ستمگر بوديم سخنشان پيوسته همين بود، تا آنان را دروشده بى‏جان گردانيديم) فرمود: «(قائم) با شمشیر و زیر سایه شمشیر‌ها چنین می‌کند.» (تفسیر قمی 2 : 43)

3. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ» (انبیاء / 105) (و در حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم) فرمود: «کتب آسمانی همگی ذکر هستند»؛ «أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُون»، (كه زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد) فرمود: «مراد از بندگان صالح قائم علیه‌السّلام و اصحاب ایشان هستند.» (تفسیر قمی 2 : 52)

4. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر این آیه: «أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدير» (حج / 39)(به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده، رخصت (جهاد] داده شده است، چرا كه مورد ظلم قرار گرفته‏اند، و البته خدا بر پيروزى آنان سخت تواناست) فرمود: «اهل تسنن می‌گویند: این آیه درباره پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، هنگامی که قریش ایشان را از مکه بیرون کردند، ولی حق این است که مقصود فقط قائم علیه‌السّلام است هنگامی که خروج می‌کند و طالب خون حسین علیه‌السّلام است» و این معنای قول حضرت است که می‌فرماید: «ما اولیای دم حسین علیه‌السّلام و پی گیران ظلم بر اوییم.» (تفسیر قمی 2 : 59)

5. امام باقر علیه‌السّلام در ذیل این آیه: «الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاة» (حج / 41)(همان كسانى كه چون در زمين به آنان توانايى دهيم، نماز برپا مى‏دارند و زكات مى‏دهند) فرمود: «این خصوصیت برای آل محمد صلی الله علیهم تا آخر ائمه است و خدا مهدی و اصحابش را در مشارق و مغارب زمین قدرت می‌دهد و دین را با او آشکار می‌سازد و به دست او، اصحابش بدعت‌ها و باطل را می‌کشد، همان طور که سفیهان حق را کشته‌اند، تا اینکه ظلمی در جایی دیده نمی‌شود و امر به معروف و نهی از منکر صورت می‌پذیرد.» (تفسیر قمی 2 : 60)

6. در تفسیر آیه: « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الارضِ» (نمل / 62) (يا (كيست‏] آن كس كه درمانده را- چون وى را بخواند- اجابت مى‏كند، و گرفتارى را برطرف مى‏گرداند، و شما را جانشينان اين زمين قرار مى‏دهد؟) از امام باقر علیه‌السّلام نقل است که حضرت فرمود: «آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده؛ به خدا قسم او مضطر است هنگامی که دو رکعت نماز در مقام ابراهیم می‌خواند و خدا را می‌خواند، پس خدا او را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌کند و او را خلیفه در زمین قرار می‌دهد.» (تفسیر قمی 2 : 105)

7. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: «وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِه» (شوری / 41) (و هر كه پس از ستم (ديدنِ‏] خود، يارى جويد (و انتقام گيرد) فرمود: «منظور قائم و اصحابش هستند»؛ « فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبيلٍ»، (راه (نكوهشى‏] بر ايشان نيست) فرمود: «قائم وقتی قیام کند، او و اصحابش از بنی امیه و تکذیب کنندگان و ناصبی‌ها انتقام می‌گیرند و این معنای قول خداست که فرمود: «إِنَّمَا السَّبيلُ عَلَى الَّذينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ» (شوری / 42) (راه (نكوهش‏] تنها بر كسانى است كه به مردم ستم مى‏كنند، و در (روى‏] زمين به ناحق سر برمى‏دارند. آنان عذابى دردناك (در پيش‏] خواهند داشت.» (تفسیر قمی 2 : 250)

8. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «اقتربت الساعة» (قمر / 1) (نزدیک شد قیامت) فرمود: «منظور خروج قائم علیه‌السّلام است.» (تفسیر قمی 2 : 318)

9. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِه» (صف/ 8)(مى‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند) فرمود: «خدا نور خود را با قائم آل محمد صلوات الله علیهم تمام می‌کند، هنگامی که قیام می‌کند تا دین خدا را بر هر دینی برتری دهد تا جایی که جز خدا پرستیده نشود.» و این معنای این فرمایش است که زمین را همان طوری که از ظلم و جور پر شده، با قسط و عدل پر می‌گرداند. (تفسیر قمی 2 : 346)

10. امام باقر علیه السلام در ذیل آیه: «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»‏ (توبه / 34) (او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند، هر چند مشركان خوش نداشته باشند) فرمود: «اين آيه درباره قائم آل محمد است و او امامى است كه خداوند او را بر همه كيش‌ها غالب گرداند و او زمين را که آکنده از ظلم و ستم شده باشد، از عدل و داد پر كند.».» (تفسیر قمی 2 : 346)

11. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأْتيكُمْ بِماءٍ مَعينٍ» (ملک/ 30) (بگو: «به من خبر دهيد، اگر آب (آشاميدنى‏] شما (به زمين‏] فرو رود، چه كسى آب روان برايتان خواهد آورد؟) فرمود: «این آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده که خدا می‌فرماید: «اگر امام شما از شما غایب شود که ندانید او کجاست، پس چه کسی امامی ظاهر برای شما می‌آورد که اخبار آسمان‌ها و زمین و حلال و حرام خدای عزوجل را برای شما بیاورد؟» (کمال الدین: 305)

12. امام صادق علیه‌السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ» (بقره / 3) (آنان كه به غيب ايمان مى‏آورند) فرمود: «منظور کسانی هستند که که به قیام قائم علیه‌السّلام اقرار دارند که آن حق است.» (کمال الدین: 319)

13. ابن عباس در ذیل آیه: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها» (حدید / 17)(بدانيد كه خدا زمين را پس از مرگش زنده مى‏گرداند) می‌گوید: یعنی به وسیله قائم آل محمد صلی الله علیه و آله، زمین را زنده می‌کند، پس از آنکه با ظلم اهل زمین، مرده باشد. (غیبت طوسی: 175)

14. اسحاق بن عبدالله بن علی بن الحسین درباره این آیه: «فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّكُمْ تَنْطِقُون»، (پس سوگند به پروردگار آسمان و زمين، كه واقعاً او حقّ است، همان گونه كه خود شما سخن مى‏گوييد) می‌گوید: منظور قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است. و آیه: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني‏ لا يُشْرِكُونَ بي‏ شَيْئا» (نور / 55) (خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در اين سرزمين جانشين (خود] قرار دهد، همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين (خود] قرار داد، و آن دينى را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند، و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند، (تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند) نیز درباره مهدی علیه‌السّلام نازل شده است. (غیبت طوسی: 176)

15. امیرالمؤمنین علیه‌السّلام در تفسیر این قول خداوند تعالی: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ‏» (قصص/5)(و خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرو دست شده بودند منّت نهيم و آنان را پيشوايان (مردم‏] گردانيم، و ايشان را وارث (زمين‏] كنيم) فرمود: «آنان آل محمد صلی‌الله‌علی‌و‌آله هستند که خدا مهدی آنها را بعد از سختی های فراوانشان می‌فرستد، پس آنها را عزیز و دشمنشان را خوار می‌کند.» (غیبت طوسی: 184)

16. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ» (مائده/4) (‏امروز كسانى كه كافر شده‏اند، از (كارشكنى در] دين شما نوميد گرديده‏اند. پس، از ايشان مترسيد و از من بترسید) فرمود: «روزی که قائم علیه‌السّلام قیام می‌کند، بنی امیه که همان مایوسان‌ هستند، نومید می‌شوند؛ از آل محمد صلی الله علیه و آله نومید می‌شوند.» (تفسیر عیاشی1 :321)

17. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: از پدرم درباره این قول خدا: «وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً» (توبه / 37) (و همگى با مشركان بجنگيد، چنان كه آنان همگى با شما مى‏جنگند)پرسیده شد. فرمود: «تا مشرکی باقی نماند؛ «وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»‏ (انفال / 39) (دین کلا برای خدا باشد.) سپس فرمود: «تأویل این آیه هنوز نیامده و اگر قائم ما قیام کند، هر کس که او را درک کند، تأویل این آیه را خواهد دید و قائم علیه‌السّلام، دین محمد صلی الله علیه و آله را تا آنجا که شب پایش به آنجا رسیده می‌رساند، تا جایی که دیگر طبق فرموده خداوند، شرکی روی زمین باقی نمی‌ماند.» (تفسیر عیاشی 2 : 60)

18. امام صادق علیه‌السّلام در تفسیر این قول خداوند عزوجل: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني‏ لا يُشْرِكُونَ بي‏ شَيْئاً» (نور/ 55) (خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در اين سرزمين جانشين (خود] قرار دهد، همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين (خود] قرار داد، و آن دينى را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند، و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند، (تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند) فرمود: «منظور قائم و یاران او هستند.» (غیبت نعمانی: 240)

19. امام صادق علیه‌السّلام در باره آیه: «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ» (الرحمن/41)(تبهكاران از سيمايشان شناخته مى‏شوند) فرمود: «خداوند آنان را می‌شناسد اما این آیه درباره قائم نازل شده که مجرمین را با چهره‌شان می‌شناسد، پس با يارانش آنها را از دم ضربات سخت شمشير مي‌گذرانند.» (غیبت نعمانی: 241)

20. مفضل بن عمر می‌گوید: از حضرت صادق عليه‌السّلام درباره اين آيه پرسيدم: «وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (سجده / 21)(‏و قطعاً غير از آن عذاب بزرگ‌تر، از عذاب اين دنيا (نيز] به آنان مى‏چشانيم) فرمود: «عذاب نزديك‌تر گرانى نرخ‌ها و عذاب بزرگ‌تر قيام مهدى با شمشير است.» (تأویل الآیات الظاهرة: 437)

21. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: چون قائم ما ظهور كند، به مسجدالحرام درآيد و در حالى كه رو به كعبه و پشت به مقام کرده، دو ركعت نماز مي‌گزارد. آنگاه برخاسته و مي‌گويد: «اى مردم! من از هر كس به آدم ابوالبشر نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به ابراهيم نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به اسماعيل نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به محمد صلی الله علیه و آله و سلم نزديك‌ترم.» سپس دستانش را به سمت آسمان بلند می‌کند و آن قدر دعا و ناله می‌کند تا با صوزت روى زمين مى‏افتد و این منظور از این آیه است: «أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ»‏ (نمل/ 32) (يا (كيست‏] آن كس كه درمانده را- چون وى را بخواند- اجابت مى‏كند، و گرفتارى را برطرف مى‏گرداند، و شما را جانشينان اين زمين قرار مى‏دهد؟ آيا معبودى با خداست؟ چه كم پند مى‏پذيريد.)
و به همین اسناد امام باقر علیه‌السّلام درباره آيه‏ «أَمَّنْ يُجِيبُ‏» فرمود: «این آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده که وقتی خروج کرد، عمامه بر سر نهاده و نزدیک مقام نماز می‌گزارد و به درگاه پروردگارش تضرع مي‌کند و از آن موقع پرچم او در اهتزاز خواهد بود.» (تأویل الآیات الظاهرة: 399)

22. امیر مؤمنان علیه‌السّلام فرمود: «هُوَ الَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ ...» آیا این آیه محقق شده؟ هرگز! قسم به کسی که جانم در دست اوست، تحقق این آیه زمانی است که هیچ قریه‌ای نماند، مگر آنکه در آن شهادت لا اله الا الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح و شام ندا داده شود.»
همچنین ابن عباس درباره آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» گفت: «این آیه محقق نمی‌شود، تا زمانی که یهودی و نصرانی و صاحب دینی باقی نماند مگر آنکه داخل در اسلام شود، تا آن جا که گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار ایمنی دارند و هیچ موشی کیسه‌ای را نمی‌جود و جزیه وضع می‌شود، صلیب شکسته می‌شود و خوک کشته می‌شود و این معنای آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» است و این وضعیت در هنگامه قیام قائم علیه‌السّلام است.» (تأویل الآیات الظاهرة: 663)

23. ابو بصیر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السّلام درباره آیه: «سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ»‏ (فصلت/53) (به زودى نشانه‏هاى خود را در افق‌ها(ى گوناگون‏] و در دل‌هايشان بديشان خواهيم نمود، تا برايشان روشن گردد كه او خود حقّ است) پرسیدم. فرمود: خداوند مسخ شدن را در درونشان به آنها نشان می‌دهد و در آفاق، خراب شدن آفاق را به آنها نشان می‌دهد، پس قدرت خدای عزوجل را در درون خود و در آفاق می‌بینند.» عرض کردم: «منظور از «حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ‏» چیست؟» فرمود: «خروج قائم حق از جانب خدای عزوجل است که خلق آن را می‌بینند و چاره‌ای از آن نیست.» (روضه کافی 8 : 381)

منبع: مشرق