خوف و ترس از خدا چیست ؟

مقصود از خوف و ترس از خدا چیست ؟

هر كاری با یاد و نام خدا و با دو صفت بخشندگی و دلسوزی (رحمان و رحیم ) آغاز می شود. هم می بخشد و هم دلسوز است . این دو از صفات بارز و مشخص خداوند است كه در ابتدای هر سوره قرآن به جز سوره برائت وجود دارد.

این كه در بسیاری از آیات و روایات به خوف و خشیت از خدا بر می خوریم , چون ترس ما از تاریكی , غول ,جن ّ, دشمن و حیوانات درنده نیست , زیرا در این واژه ها حقایقی وجود دارد كه انسان در مقابل آن واكنش نشان می دهد, ولی ترس و خوف از خدا هرگز چنین تعبیر نمی شود و خداوند كه سرچشمه هستی است , نمی تواندموجودی ترس برانگیز باشد. انسان به عنوان موجود برتر نظام آفرینش , مسئولیت های مهمی دارد كه باید آن را اجراكند, تا در سرای باقی در راحتی ابدی باشد.

این كه می گوید انسان باید از خدا بترسد, معنی مجازی و كنایه ای , ترس از مسئولیت هایی است كه انسان در برابر خدا دارد. ترس از این كه در ادای رسالت و وظایف خویش كوتاهی كند. یاعظمت خداوند متعال به حدی بالا است و آفرینش او گویای همه چیز است , كه چنین تصوری مایه ترس و خوف می شود. این حالت , ترس و خوف متداول نیست , بلكه موجب عبرت بشر می شود.

امام زین العابدین (ع)می فرماید:«علم و عمل دو دوست صمیمى اند كسى كه خدا را بشناسد, از او مى ترسد و همین ترس او را به عمل و اطاعتِ فرمان خدا وادارمى كند.

صاحبان علم و پیروان آن ها كسانى هستند كه خدا را به خوبى شناخته اند و براى او عمل مى كنند و به او عشق مى ورزند.چنان كه خداوند فرمود:«انّما یخشى اللّه مِن عباده العلماء».(1) زیرا كه علما بیشتر از دیگران وجود خدا را درك می كنند و به مقام خشیت كه از مقام خوف بالاتر است می رسند, زیرا در مقام خشیت , ترس از مسئولیت همراه با درك و تلقی عظمت مقام پروردگار است و این مقام مولود آگاهی و سیر در عظمت خلقت و علم و قدرت است .

مفسران و لغت دانان در باب فرق بین خوف و خشیت می نویسند: خشیت به معنای ترس همراه با تعظیم و احترام است . از همین رو با خوف كه این ویژگی در آن نیست , متفاوت است . پس خشیت به معنای حالتی استكه به هنگام درك عظم خدا و هیبت او و ترس از محروم ماندن از انوار فیض او, برای انسان حاصل می شود. این حالتی است كه جز برای كسانی كه آگاه به عظمت ذات پاك و مقام كبریایی او هستند و لذت قرب او را چشیده اند, حاصل نمی شود.

از این رو در قرآن این حالت را مخصوص بندگان آگاه شمرده و می فرماید:«انّما یخشى الله مِن عباده العلماء» .خوف به معنای ناراحتی درونی از مجازات هایی است كه انسان به خاطر ارتكاب گناهان یا تقصیر در طاعات , انتظارآن را دارد و این حالت برای اكثر مردم حاصل می شود.(2)

در بعضی آیات به این نكته بر می خوریم كه :«یاد خدا موجب آرامش دل ها استن».(3) و «مؤمنان كسانى هستند كه وقتى نام خدا برده می شود, قلبشان ترسان می گردد».(4) آیا این دو آیه با هم منافاتی ندارند؟

پاسخ : مقصود آرامش در برابر عوامل مادی است كه بیشتر مردم را نگران می سازد. ترس از آینده , بی هدفی ,مرگ , دنیا پرستی , خودباختگی و... .

یقیناً افراد با ایمان در برابر مسئولیت های خویش نمی توانند نگران نباشند و به دیگر تعبیر تنها چیزی كه درآن هاجود ندارد, نگرانی های ویران كننده است , اما نگرانی سازنده كه انسان را به انجام وظیفه در برابر خدا و خلق وكارهای مثبت زندگی وا می دارد, وجود آن ها هست . مقصود از ترس از خدا همین است .

خشیت و خوف مربوط به واكنش هاست , ولی رحمت و رأفت و هر چه خوبی است , از آنِ خدا است . عظمت كبریایی او آن قدر بزرگ است كه از حدّ تعریف خواهد بود. ما كه جزئی كوچك از اقیانوس بی پایان خلقت هستیم ,چگونه می توانیم با زبانی ناقص به مجد و ثنایش بپردازیم ؟!

عظمت خدای متعال را می توان در آثارش دید, مثلاً در كره خاكی كه جزئی بی مقدار از نظام هستی است .موجوداتی هستند كه انسان در برخورد با آنان دچار وحشت و حیرت می شود. اقیانوس ها, جنگل های وسیع ,بیابان های بزرگ , سلسله جبال بلند و بزرگ هیمالیا. انسان با دیدن این آثار به تعظیم و تكریم می افتد و از نگاه به آن درس عبرت می گیرد. خوف و خشیت جز به این معنی ملحوظ نمی شود و تمام مخلوقات الهی , شعاعی از اصل وجودباری تعالی هستند.

پی نوشت ها:

1.تفسیر نمونه , ج 18 ص 247.

2.تفسیر نمونه , ج 17 ص 331.

3.رعد (13) آیه 28.

4.انفال (8) آیه2 .