موضوع: پاسخ آیت‌الله سبحانی به نحوه صحیح فرستادن صلوات

کیفیت صلوات بر پیامبر اکرم، محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم از مباحثی است که علاوه بر بیان نحوه آن در متون دینی، مورد تأکید نیز قرار گرفته و ثواب و اجر بسیاری بر‌ آن مترتب گشته است، هر چند در نحوه فرستادن صلوات بین شیعیان واهل سنت اختلاف وجود دارد ولی اصل آن مسلّم و مأجور است.
آنچه در پی می‌خوانید نوشتاری از حضرت آیت‌الله سبحانی پیرامون نحوه صحیح فرستادن صلوات است که از متون دینی به ویژه منابع اهل سنت در این خصوص بیان شده است.
فرستادن درود بر والاترین انسان‌ها، عملی خدا پسندانه است که خداوند، خود بر این کار سبقت گرفته و فرشتگان و مؤمنان را فرمان داده است که بر او درود بفرستند؛ چنان که می‌فرماید:
«إِنَّ اللّهَ وَملائِکتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَبِیّ یا أَیُّها الّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلیهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً».[۱]
«خدا و فرشتگان بر پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) درود می‌فرستند. ای کسانی که ایمان آوردید بر او صلوات و سلام بفرستید».
ذکر صلوات در هر زمان و در تمام حالات، امری مستحب است و آیه مبارکه بدون آن که زمان و مکان خاصی برای آن تعیین کند، به آن فرمان می‌دهد، به خصوص زمانی که انسان به هنگام اذان و یا خواندن قرآن نام او را بشنود یا بر زبانش جاری گردد.
کیفیت صلوات بر پیامبر(صلّی اللّه علیه وآله)، در حدیث عبدالرحمان بن ابی لیلی، از کعب بن عجزه، از نبی مکرَّم اسلام وارد و در صحیح‌‌ترین کتب حدیثی از نظر اهل سنت نقل شده است که به ترجمة بخشی از آن می‌پردازیم:
کعب بن عجزه خطاب به عبدالرحمان گفت: آماده‌ای حدیثی را که از پیامبر(صلّی اللّه علیه وآله) شنیده‌ام به عنوان هدیه‌ای به تو اهدا کنم؟
عبدالرحمان: حاضر و آماده‌ام.
کعب بن عجزه گفت: به پیامبر(صلّی اللّه علیه وآله) عرض کردیم، بر شما اهل بیت(صلّی اللّه علیه وآله) چگونه درود بفرستیم، در حالی که از کیفیت دادن سلام آگاهیم.
پی نوشت:
[۱] . احزاب/۵۶

پیامبر اسلام(صلّی اللّه علیه وآله): بگویید: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَعَلى آلِ‌مُحَمَّد، کَما صَلَّیْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَعَلى آلِ إِبْراهیمَ إِنَّکَ حَمیدٌ مَجِیدٌ، اللّهُمَّ بارِکْ عَلى مُحَمَّد وَعَلى آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَآلِ‌إِبْراهیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ».[۲]
از این بیان روشن می‌شود که در موقع فرستادن صلوات، باید آل محمد را نیز ذکر کنیم تا صلوات کامل شود و این که عده‌ای امروزه در سخنرانی‌ها و نوشته‌ها، تنها بر پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) درود می‌فرستند و می‌گویند: «صلّی اللّه علیه وسلم»، کاملاً بر خلاف دستور رسول خدا (صلّی اللّه علیه وآله) است.
ابن حجر هیثمی (۸۹۹ـ ۹۷۴) از پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود:
پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) فرمود: «برای من درود مقطوع و بریده نفرستید، عرض شد مقصود شما چیست؟ فرمود: نگویید: «اللهمّ صلّ علی محمّد»، وسکوت کنید، بلکه لازم است بگویید: اللّهمّ صلّ علی محمّد وعلی آل محمّد.»[۳]
از این رو صلوات شیعه، صلوات کامل و با روایت صحیح بخاری که اصح کتب حدیثی اهل سنت مطابق است.
البته شایسته است که پس از ذکر صلوات، جمله «کَما صَلَّیْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَآلِ إِبْراهیم» گفته شود، ولی گاهی به جهت اختصار این جمله ترک می‌شود، چنان که خود پیامبر(صلّی اللّه علیه وآله) در روایت دوم به آن بسنده کرد.
گذشته از این، می‌توان گفت جمله «کَما صَلَّیْتَ عَلی إِبْراهیمَ وَآلِ‌إِبْراهیم» جزء صلوات نیست، بلکه تعبیری است برای تعلیم آن؛ یعنی همان طور که بر ابراهیم و آل او صلوات می‌فرستید بر محمّد و آل او نیز صلوات بفرستید، و این دو را از هم جدا نسازید و شگفت آن که در صحیحین و دیگر کتاب‌ها، نامی از صحابه به میان نیامده، در صورتی که اهل سنت به هنگام فرستادن درود کامل، صحابه را بر آل، عطف می‌کنند و می‌گویند: «وعلی آله وصحبه».
پی نوشت:
[۲] . صحیح بخاری:۴/۱۱۸، کتاب بدء الخلق، و ج۶/۲۷ ، باب تفسیر سوره احزاب، و ج۷/۱۵۷، کتاب الاموات.
[۳] . الصواعق المحرقه، ۱۴۶٫