موضوع: سوره فلق [113]

سوره فلق [113]

اين سوره در «مكّه» نازل شده و داراى 5 آيه است‏.

محتوا و فضيلت سوره:
محتواى اين سوره تعليماتى است كه خداوند به پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله خصوصا و به ساير مسلمانان عموما، در زمينه پناه بردن به ذات پاك او از شرّ همه اشرار مى‏دهد، تا خود را به او بسپارند، و در پناه او از شرّ هر موجود صاحب شر در امان بدارند.

در فضيلت تلاوت اين سوره از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نقل شده است، كه فرمود:
«آياتى بر من نازل شده كه همانند آنها نازل نشده و آن دو سوره «فلق» و «ناس» است.

و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السّلام مى‏خوانيم: «كسى كه در نماز «وتر» سوره «فلق» و «ناس» و «قل هو اللّه احد» را بخواند به او گفته مى‏شود: اى بنده خدا! بشارت باد بر تو خدا نماز وتر تو را قبول كرد».

و باز در روايت ديگرى از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى‏خوانيم كه به يكى از يارانش فرمود: «مى‏خواهى دو سوره به تو تعليم كنم كه برترين سوره‏هاى قرآن است»! عرض كرد: آرى اى رسول خدا! حضرت معوذتان (سوره فلق و سوره ناس) را به او تعليم كرد، سپس آن دو را در نماز صبح قرائت نمود و به او فرمود: «هر گاه بر مى‏خيزى و مى‏خوابى آنها را بخوان».

روشن است اينها براى كسانى است كه روح و جان و عقيده و عمل خود را با محتواى آن هماهنگ سازند.

بسم الله الرحمن الرحيم به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

(آيه 1)- پناه مى‏برم به پروردگار سپيده دم! در نخستين آيه به شخص پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله به عنوان يك الگو و پيشوا چنين دستور مى‏دهد: «بگو: پناه مى‏برم به پروردگار سپيده صبح» كه دل سياهى شب را مى‏شكافد (قل اعوذ برب الفلق).

(آيه 2)- «از شر تمام آنچه آفريده است» (من شر ما خلق).
از شرّ همه موجودات شرور، انسانهاى شرور، جن و حيوانات و حوادث و پيشامدهاى شرّ و از شرّ نفس اماره.

«فلق» در اصل به معنى شكافتن چيزى و جدا كردن بعضى از بعضى ديگر است، و از آنجا كه به هنگام دميدن سپيده صبح پرده سياه شب مى‏شكافد، اين واژه به معنى طلوع صبح، به كار رفته، بعضى آن را به معنى همه مواليد و تمام موجودات زنده اعم از انسان و حيوان و گياه مى‏دانند، چرا كه تولد اين موجودات كه با شكافتن دانه و تخم و مانند آن صورت مى‏گيرد از عجيبترين مراحل وجود آنهاست.

و بعضى نيز مفهوم «فلق» را از اين هم گسترده‏تر گرفته‏اند، و آن را به هرگونه آفرينش و خلقت اطلاق كرده‏اند، چرا كه با آفرينش هر موجود پرده عدم شكافته مى‏شود و نور وجود آشكار مى‏گردد.

هر يك از اين معانى سه گانه (طلوع صبح- تولد موجودات زنده- آفرينش هر موجود) پديده‏اى است عجيب كه دليل بر عظمت پروردگار و خالق و مدبر آن است، و توصيف خداوند به اين وصف داراى مفهوم و محتواى عميقى است.

تعبير به «من شر ما خلق» مفهومش اين نيست كه آفرينش الهى در ذات خود شرى دارد، چرا كه آفرينش همان ايجاد است، و ايجاد و وجود خير محض است، قرآن مى‏گويد: «همان خدائى كه هر چه را آفريد نيكو آفريد» (الم سجده/ 7).

بلكه شرّ هنگامى پيدا مى‏شود كه مخلوقات از قوانين آفرينش منحرف شوند و از مسير تعيين شده جدا گردند، فى المثل نيش و دندان برّنده حيوانات يك حربه دفاعى براى آنهاست كه در برابر دشمنانشان به كار مى‏برند همانند سلاحى كه ما در مقابل دشمن از آن استفاده مى‏كنيم، اگر اين سلاح به مورد به كار رود خير است، اما اگر نا به جا و در برابر دوست مصرف گردد شرّ است.

وانگهى بسيارى از امور است كه ما در ظاهر آنها را شر حساب مى‏كنيم ولى در باطن خير است مانند حوادث و بلاهاى بيدارگر و هشدار دهنده كه انسان را از خواب غفلت بيدار ساخته و متوجه خدا مى‏كند اينها مسلما شرّ نيست.

(آيه 3)- سپس در توضيح و تفسير اين مطلب مى‏افزايد: «و از شر هر موجود شرور هنگامى كه شبانه وارد مى‏شود» (و من شر غاسق اذا وقب).

(آيه 4)- بعد مى‏افزايد: «و از شرّ آنها كه در گره‏ها مى‏دمند» و هر تصميمى را سست مى‏كنند (و من شر النفاثات فى العقد).
بسيارى از مفسران «نفاثات» را به معنى «زنان ساحره» تفسير كرده‏اند آنها اورادى را مى‏خواندند و در گره‏هايى مى‏دميدند و به اين وسيله سحر مى‏كردند.

ولى جمعى آن را اشاره به زنان وسوسه‏گر مى‏دانند كه پى در پى در گوش مردان، مخصوصا همسران خود، مطالبى را فرو مى‏خوانند تا عزم آهنين آنها را در انجام كارهاى مثبت سست كنند.
فخر رازى مى‏گويد: زنان به خاطر نفوذ محبتهايشان در قلوب رجال در آنان تصرف مى‏كنند.

اين معنى در عصر و زمان ما از هر وقت ظاهرتر است زيرا يكى از مهمترين وسائل نفوذ جاسوسها در سياستمداران جهان استفاده از زنان جاسوسه است كه با اين «نفّاثات فى العقد» قفلهاى صندوقهاى اسرار را مى‏گشايند و از مرموزترين مسائل با خبر مى‏شوند و آن را در اختيار دشمن قرار مى‏دهند.

بعضى نيز نفاثات را به «نفوس شريره»، و يا «جماعتهاى وسوسه‏گر» كه با تبليغات مستمر خود گره‏هاى تصميمها را سست مى‏سازند تفسير نموده‏اند.

بعيد نيست كه آيه مفهوم عام و جامعى داشته باشد كه همه اينها را شامل شود حتى سخنان سخن چينها، و نمّامان كه كانونهاى محبت را سست و ويران مى‏سازند.

(آيه 5)- در آخرين آيه اين سوره مى‏فرمايد: «و از شرّ هر حسودى هنگامى كه حسد مى‏ورزد» (و من شر حاسد اذا حسد).
اين آيه نشان مى‏دهد كه حسد از بدترين و زشت‏ترين صفات رذيله است، چرا كه قرآن آن را در رديف كارهاى حيوانات درنده و مارهاى گزنده، و شياطين وسوسه‏گر قرار داده است.

«حسد» يك خوى زشت شيطانى است كه بر اثر عوامل مختلف مانند ضعف ايمان و تنگ نظرى و بخل در وجود انسان پيدا مى‏شود، و به معنى درخواست و آرزوى زوال نعمت از ديگرى است.

حسد سر چشمه بسيارى از گناهان كبيره است همان گونه كه امام باقر عليه السّلام مى‏فرمايد: «حسد ايمان انسان را مى‏خورد و از بين مى‏برد همان‏گونه كه آتش هيزم را!».

«پايان سوره فلق»